روش انس باقرآن (ويژه جوانان) (از طريق كارگاه آموزشى مفسّرين جوان)

مشخصات كتاب

سرشناسه : بيستوني محمد، - 1337

عنوان و نام پديدآور : روش انس با قرآن (ويژه جوانان (از طريق كارگاه آموزشي مفسرين جوان = (Refrence guide of Quran sources ) ابتكاري جديد براي تفكر و تدبر در قرآن [سطح ]1/ تاليف محمد بيستوني مشخصات نشر : تهران بيان جوان 1382.

مشخصات ظاهري : [46] ص جدول نمودار + [7] ورق تا شده 11 x 5/21س م شابك : 964-94052-7-5 5000ريال وضعيت فهرست نويسي : فهرستنويسي قبلي يادداشت : ص ع به انگليسي M. Bistooni. Reference guide of our'an surces level 1 .

موضوع : قرآن -- كتابشناسي موضوع : قرآن -- تحقيق موضوع : قرآن -- علوم قرآني رده بندي كنگره : Z7835 /‮الف 5 ب 92

رده بندي ديويي : 016/2971

شماره كتابشناسي ملي : م 81-45567

جلد 1

اَلاِْهْداء

اِلى سَيِّدِنا وَ نَبِيِّنا مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّهِ وَ خاتَمِ النَّبِيّينَ وَ اِلى مَوْلانا وَ مَوْلَى الْمُوَحِّدينَ عَلِىٍّ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ وَ اِلى بِضْعَةِ الْمُصْطَفى وَ بَهْجَةِ قَلْبِهِ سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمينَ وَ اِلى سَيِّدَىْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ، السِبْطَيْنِ، الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ اِلَى الاَْئِمَّةِ التِّسْعَةِ الْمَعْصُومينَ الْمُكَرَّمينَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ سِيَّما بَقِيَّةِ اللّهِ فِى الاَْرَضينَ وَ وارِثِ عُلُومِ الاَْنْبِياءِ وَ الْمُرْسَلينَ ، الْمُعَدِّ لِقَطْعِ دابِرِ الظَّلَمَةِ وَ الْمُدَّخِرِ لاِِحْياءِ الْفَرائِضِ وَ مَعالِمِ الدّينِ ، الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صاحِبِ الْعَصْرِ وَ الزَّمانِ عَجَّلَ اللّهُ تَعالى فَرَجَهُ الشَّريفَ فَيا مُعِزَّ الاَْوْلِياءَ وَ يا مُذِلَ الاَْعْداءِ اَيُّهَا السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الاَْرْضِ وَ السَّماءِ قَدْمَسَّنا وَ اَهْلَنَا الضُّ___رَّ فى غَيْبَتِ___كَ وَ فِراقِ___كَ وَ جِئْن_ا بِبِضاعَ_ةٍ مُزْجاةٍ مِنْ وِلائِكَ وَ مَحَبَّتِكَ فَاَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ مِنْ مَنِّكَ وَ فَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا بِنَظْرَةِ رَحْمَةٍ مِنْكَ اِنّا نَريكَ مِنَ الْمُحْسِنينَ

مقدّمه

قرآن كريم «هُدَىً لِلنّاس» (1)است و براى راهنمايى همه مردم نازل شده است، بنابراين اگر مقاطع سنّى مختلف نمى توانند به سادگى با قرآن ارتباط برقرار كنند و امكان اُنس با قرآن براى آن ها به راحتى ايجاد نمى شود، به دليل «ضعف پيام وحى» نيست، بلكه به دليل «ضعف مربّيان و مبلّغان» است كه به صورت سنّتى و بدون توجّه به شرايط سنّى و اقتضائات جوانى، تفسيرهاى پرحجم با بحث هاى پيچيده حرفه اى را به صورت تكرارى چاپ و منتشر مى كنند. درحالى كه جوان امروزى به تفسيرهايى در قطع كوچك و با متن ساده نياز دارد كه دربردارنده بحث هاى علمى روز و پاسخ به نيازهاى ملموس زندگى باشد.

از سوى، ديگر واژه «ناس» از كودك دبستانى تا دانشجوى دانشگاهى را شامل مى شود، بنابراين بايد روش هاى جديدى ارائه شود كه مخاطب دبستانى تا دانشگاهى هركدام

متناسب با درك و فهمشان بتوانند «پيام قرآن» را دريابند و با آن ارتباط برقرار كنند و از طريق تفكّر و تدبّر مستمرّ، با آن «مأنوس» شوند و ثمره اين اُنس ، تجلّى محتواى قرآن در رفتار و گفتار آن ها باشد.

1- آيه 185 سوره بقره ( شَهْرُ رَمَضانَ الَّذى اُنْزِلَ فيهِ الْقُرآنُ هُدىً لِلنّاسِ و بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقان...).

(2)

در همين رابطه، قرآن كريم مى فرمايد : وَ ما اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولِ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِيُبَيِّن لَهُمْ ... :(1) (ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر به زبان قومش تا حقايق را براى مردم آشكار سازد) و در آيه ديگرى مى فرمايد: وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاسِ بَشيرا و نَذيرا :(2) (تو را به سوى همه مردم فرستاديم تا آن ها را بشارت دهى) . خداوند انبياء را فرستاد تا به «زبان عادّى» با مردم خود گفت گو كنند و مقاصد خود را به ديگران بفهمانند.(3)

همچنين در جاى ديگرى مى فرمايد: كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَيْك لِتُخْرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُمات اِلَىَ النُّورِبِاِذْنِ رَبِّهِمْ : (ما به تو كتاب داديم تا مردم را از تاريكى و جهل به سوى نور و آگاهى هدايت كنى).

پي_ام س_ه آي_ه شريف_ه مذك_ور اين است كه : دع__وت پيامبران معمولاً از طريق يك اثر مرموز و ناشناخته (و با عبارات پيچيده و نامأنوس) در قلوب پيروانشان منعكس نمى شد ، بلكه از طريق «تبيين و روشنگرى» و تعليم و تربيت با همان زبان معمولى و رايج (قابل فهم براى همه گروه هاى سنّى ) صورت مى گرفته است.(1)

1- آيه 4 سوره ابراهيم .

2- آيه 28 سوره سبا .

3- تفسير الميزان (20جلدى) ، جلد 12 ، صفحه 20.

(3)

روش انس با قرآن حاصل تجارب عملى 20

ساله جلسات تفسير قرآن مى باشد كه توسّط مؤلّف براى مخاطبين مقاطع سنّى راهنمايى، دبيرستانى و دانشگاهى و طلاّب حوزه هاى علميّه برگزار شده است و براى نخستين بار در ماه مبارك رمضان سال 1381 در بخش جوان نمايشگاه بين المللى قرآن كريم، روش فشرده آن اجرا شد و مورد استقبال گسترده جوانان ميهن عزيزمان قرار گرفت .از طريق اين روش ، ابتدا بين شما و درياى زيباى قرآن كريم ارتباط برقرار مى شود و با تكرار كار ، انس با قرآن در وجود شما تجلّى نموده و در كمتر از يكسال با استعانت از خداى منّان و توجّه به ترجمه و تفسير آيات موضوعى ، به تدريج گفتار و رفتار شما به رنگ و بو و عطر قرآنى معطّر مى گردد. ممكن است شما خواننده جوان اين كتاب سؤال كنيد كه آي_ا بهت_ر نيست ب_ه ج_اى آموزش و تبليغ «روش انس با قرآن» كلاس هاى تفسير قرآن را برگزار و يا در آن شركت كنيم؟ در پاسخ عرض مى كنم آموزش «روش انس با قرآن» مانند آموزش ماهيگيرى به خريداران ماهى است .

يعنى به جاى آنكه فقط يك نفر يا يك گروه

1- تفسير نمونه ، جلد 10 ، صفحه 69، ذيل آيه شريفه.

«ماهى بگيرند» و گروه ديگرى فقط «مصرف كننده» باشند، آيا بهتر نيست «روش ماهيگيرى ، قايق سوارى و شناى در دريا» را يادبگيريم و به ديگران نيز آموزش دهيم؟ زيرا در اينصورت به جاى يك ماهيگير، هزاران ماهيگير جوان خواهيم داشت و بجاى مصرف ماهى صيد شده توسط ديگران، خودمان ماهى را صيد مى كنيم كه لذتى مضاعف دارد.

دركار با تفسير قرآن نيز استدلال همين است . بنده ضمن آنكه برگزارى جلسات

تفسير قرآن را كار مقدس و مباركى مى دانم، اعتقاد دارم بهتر است با توجه به كمبود وقت مردم خصوصا جوانان عزيز، به خود آن ها روش مراجعه موضوعى فورى به تفسيرهاى قرآن كريم را آموزش دهيم تا در هر فرصت مناسب ، در صورتى كه حال و حوصله و نشاط داشته باشند، خودشان بدون حضور مكرر به استاد ، ابزار كار را در دست گرفته و در درياى زيبا و سراسر شگفتى و عظمت قرآن كريم وارد شوند . آنگاه خواهند ديد كه مراجعه مستقيم به قرآن كريم و تفسيرهاى فراوان و متنوعى كه هركدام گلى از اين گلستان زيبا را مورد ارزيابى و تشريح قرارداده اند ، چه لذّت عميق و پايدارى را در سراسر وجود آن ها ايجاد خواهد كرد و همي_ن تك_رار دل نه_ادن ب_ه دري_ا و راز و ني_از ب_ا ام_واج آرام بخ_ش آن م_وج_ب

«انس با دريا» خواهد شد كه هيچ چيز ديگرى جاى

(5)

آن رانمى گيرد و اين همان چيزى كه ما تحت عنوان «روش انس با ق_رآن» به دنب_ال آن هستي_م .

مؤسّسه قرآنى تفسيرجوان آمادگى دارد تا به صورت رايگان و فى سبيل اللّه نسبت به آموزش حضورى مربّيان و معلّمين قرآنى داوطلب ونظارت تخصّصى بر «كارگاه هاى آموزشى مفسّرين جوان» دردانشگاه ها،دبيرستان ها،مراكزوسازمان هاى مختلف و همچنين آموزش غيرحضورى (مكاتبه اى) ساير اقشار جامعه خصوصا نوجوانان و جوانان عزيز همكارى نمايد . در صورت تمايل با شماره 09112085322 تماس بگيريد .

ضمنا در صورت تمايل سطح (1) ، سطح (2) و سطح (3) روش انس با قرآن را با تهيّه كتاب آن فرابگيريد تا بتوانيم با اعطاى گواهينامه پايان دوره سطح (3) (سطح عالى) به جنابعالى، از وجود نورانى شمابراى آموزش سايرجوانان عزيز استفاده كنيم .

در خاتمه لازم

مى دانم از جناب حجة الاسلام والمسلمين عباس يارى پور و جناب آقاى مهدى ايزدى و سركار خانم زهره سميع كه در تهيه اين مجموعه تلاش هاى كارشناسى و مؤثرى داشته اند تشكر و قدردانى نمايم.

دوست قرآنى شما

دكت_ر محمّ_د بيست_ون_ى

رئيس هيئت مديره مؤسّسه قرآنى تفسير جوان

بهمن ماه 1381 _ ته______ران

(6)

350 موضوع انتخابى براى پژوهش تفسيرى از قرآن كريم

يك _ خداشناسى

1 _ آف__ريدگار جه_ان 2 _ اص_ول دي_ن 3 _ توحي_د 4 _ جه_ان بين__ى

5 _ حضور خدا، حمايت خدا، خوشنودى خ_دا 6 _ ش__رك ، مش_رك__ان

7 _ خدا، صفات خدا، علم خدا، 8 _ مواهب خدا

دو _ جهان شناسى

9 _ آب 10 _ آف_رينش 11 _ اب_رها 12 _ اج__رام آسم_ان_ى 13 _ انگور

14 _ ان__ار 15 _ ب_اده_ا 16 _ ب_اران ، ن_زول ب_اران 17 _ پ_رن_دگ_ان

18 _ جغرافياى طبيعى 19 _ ج_نّ 20 _ جنگ_ل ها 21 _ ج_وّ، ج_وّ زمي_ن

22 _ جه_انشناس_ى ك_وه 23 _ حي_وان_ات 24 _ ح_رارت 25 _ حرك_ت

26 _ حشرات 27 _ خاك 28 _ خورشيد، طلوع خورشيد، طلوع صبح، طلوع فجر 29 _ خشكسالى 30 _ خزندگان 31 _ خواص اجسام ، خواص فيزيكى 32 _ رعد و برق 33 _ رنگ ها 34 _ روغن زيتون 35 _ گياهان، روياندن گياهان 36 _ زمين 37 _ ستارگان 38 _ شهاب ها 39 _ شب ، شب و روز 40 _ طبيع_ت 41 _ عم_ر دني__ا 42 _ غ__ذا 43 _ ف_رشت_گ__ان

44 _ نعمت هاى طبيعى 45 _ جهانشناسى كوه 46 _ كهكشان 47 _ علوم طبيعى 48 _ كيوان ، گازها 49 _ ماه 50 _ منظومه شمسى 51 _ موجودات

52 _ ميوه ها 53 _ نخل 54 _ نظام آفرينش 55 _ نور

سه _ انسان شناسى

56 _ آرام_ش 57 _ آزم_ايش ، امتحان ، فلسفه آزمايش ، فلسفه آف_ات

58 _ ارواح ، حقيق_ت روح 59 _ اسب_اب 60 _ است_راحت 61 _ استع_داد

62 _ اضط__راب 63 _ اطمين__ان 64 _ انس___ان 65 _ ب__دبخت__ى

(7)

66 _ ب_رن_ام_ه ري_زى 67 _ بل__وغ 68 _ ت_ربي_ت ، تعلي_م و ت_ربي_ت

69 _ تعليمات اسلام 70 _ توفيق ، سلب ت_وفي_ق 71 _ ت_وسّ_ل 72 _ توكّل

73 _ چاره انديشى 74 _ چش_م 75 _ ح_وادث 76

_ خ_واب 77 _ رن_ج

78 _ زن 79 _ سع_ى 80 _ شخصي_ت 81 _ شك_وف_اي_ى است_ع_داده_ا

82 _ صب_ر ، شكيب_اي_ى ، مق_اوم_ت 83 _ طبيع_ت انس_ان 84 _ طغيان

85 _ عشق 86 _ عمر 87 _ غرور 88 _ فال بد، فال نيك 89 _ فتنه شناسى 90 _ ف_رزن_دان 91 _ ق_اطعيّ_ت 92 _ قل_ب 93 _ ك_ودك_ان ، ك_ودك_ى

94 _ لذّات 95 _ موفقيّت 96 _ نفس 97 _ نوجوانان 98 _ ني_از 99 _ ني_رو

چهار _ راه شناسى

100 _ آموزش 101 _ ابليس ، شيطان 102 _ اجبار 103 _ اديان، مشترك_ات اديان 104 _ ارزش ه_ا 105 _ اسلام 106 _ اعمال 107 _ القائات شيطانى

108 _ ايمان 109 _ انديشه، تفكّر، فكر 110 _ بدعت 111 _ بهشت و بهشتيان 112 _ پاداش 113 _ پيشرفت 114 _ پيمان 115 _ تاريخ 116 _ تبليغ و تبليغات 117 _ تحقيق 118 _ تسبيح 119 _ تشخيص، حسّ تشخيص، حسّ 120 _ تقليد 121 _ تكامل 122 _ جهل 123 _ جبر، جبر و اختيار، قضا و قدر 124 _ ح_دي_ث ، ح_ديث غ_دي_ر 125 _ ح_دود اله_ى 126 _ حكم_ت

127 _ حقّ و باطل 128 _ خطوبات شيطان 129 _ خرافات، عقايد خرافى 130 _ دي__ن 131 _ دني__ا 132 _ س__ؤال 133 _ سح__ر ، س_اح_ران

134 _ س_رن_وشت 135 _ سنّت ه_اى اله_ى 136 _ سعادت ، خوشبختى، شق_اوت 137 _ شن_اخت 138 _ ش_كّ 139 _ شناخت شناسى 140 _ شيعه

141 _ ص_راط مستقي_م 142 _ صهي_ونيس_م 143 _ عل_م 144 _ فط_رت

145 _ قيامت، محشر

146 _ كفر، كفران 147 _ گمراهى 148 _ مجادله، مشاجره 149 _ مجازات الهى 150 _ منطق 151 _ مؤمنان 152 _ معاد، امكان معاد، عذاب، انكار معاد، جهنّم، دوزخ، دوزخيان، دلايل معاد،

(8)

حس_اب_رسى ، حش_ر 153 _ نتيج_ه اعمال 154 _ نش_انه ها 155 _ نعمت

156 _ وحى 157 _ هدايت 158 _ هدف آفرينش

پنج _ راهنماشناسى

159 _ اج_م__اع 160 _ ام_ام حسي__ن (ع) 161 _ ام__ام عل__ى (ع)

162 _ ام_ام مه_دى ، انتظ_ار ، حك_ومت جه_ان_ى 163 _ اهداف بعثت

164 _ اهل بيت 165 _ پيامب_ر اسلام 166 _ پيش_وايان 167 _ ح_اكميّ_ت

168 _ خلافت 169 _ رواي_ات 170 _ رهب_ر 171 _ زيارت 172 _ شفاعت، شفيعان 173 _ عصمت پيامبران، صفات پيامبران، ارسال پيامبران، پيامب_ران 174 _ ف_اطمه (س) 175 _ معج_زه ، معج_زات 176 _ نب_وّت

177 _ ولايت

شش _ قرآن شناسى

178 _ آهن_گ كلم_ات ق_رآن 179 _ آي_ات 180 _ ت_دبّ_ر 181 _ تفسير

182 _ ت__لاوت 183 _ ج__اذب__ه ق__رآن 184 _ ح__روف مقطع__ه

185 _ حكمت قرآن 186 _ داستان هاى قرآن، سليمان، دارو، شعيب، عيسى ، موسى ، نوح ، يوسف، يونس 187 _ سوره شناسى 188 _ شفابخشى ق_رآن 189 _ ض_رب المث_ل ه_اى ق_رآن 190 _ ق_رائت ، تلاوت ، تجويد

191 _ مثال هاى قرآن 192 _ محكم و متشابه 193 _ نسخ 194 _ نزول قرآن، نزول تدريجى، نزول دفعى 195 _ نظم قرآن

هفت _ اخلاق شناسى (انسان سازى)

196 _ آلودگى 197 _ آمادگى 198 _ اخلاق اسلام_ى 199 _ بخ_ل ، حسد

200 _ ت_رس 201 _ تصمي_م 202 _ تعصّب 203 _ ت_لاش 204 _ حس_رت

205 _ حيله، حيله گرى 206 _ خودسازى ، خودفراموشى، خودپرستى

(9)

207 _ راست__ى ، دروغ 208 _ ري__ا 209 _ زه___د 210 _ سخ___اوت 211 _ سخ_ن شناسى 212 _ سلام 213 _ سوگندشناسى 214 _ شُكرشناسى

215 _ غيب_ت 216 _ فس_ق 217 _ فض_ائل اخلاقى 218 _ فكر 219 _ گناه

220 _ له_و ، لع_ب 221 _ مح_اسب_ه نفس 222 _ م_ادر 223 _ م_راقبت

224 _ نيك_ى 225 _ وف_اى ب_ه عه_د 226 _ ه_وى و هوس 227 _ يأس

هشت _ برنامه عبادى

228 _ احك_ام 229 _ اص_ول فق_ه 230 _ ح_لال و ح_رام 231 _ خمس

232 _ دع_ا ، فلسف__ه دع__ا 233 _ ذك__ر ، ي_اد خ__دا 234 _ روزه

235 _ شب زن_ده دارى 236 _ عب_ادت 237 _ فلسفه احكام 238 _ نماز

نه _ احكام فردى

239 _ اجتهاد 240 _ اخلاص 241 _ استغفار 242 _ انگيزه 243 _ تغذيه 244 _ تفري_ح 245 - تق_وى ، متقّي_ن 246 _ تن_وّع طلبى 247 _ توبه

248 _ حب__ط اعم__ال 249 _ ح__زن 250 _ حق_وق اجتم_اع_ى و ...

251 _ درآمد 252 _ دوران هاى آفرينش 253 _ رزق، تنگى رزق، رابطه گناه و قطع روزى، سلب نعمت 254 _ عمل، عمل صالح

ده _ احكام اجتماعى

255 _ آداب معاشرت 256 _ آراء عمومى 257 _ آزادى 258 _ اجراى ح_دّ ش_رعى 259 _ اح_زاب ، ح_زب 260 _ احس__ان 261 _ اخت_لاف

262 _ اخ_وّت اس_لامى 263 _ ادب 264 _ ارتب_اط ، رابط_ه ، رواب__ط

265 _ ارت_ش اس_لام 266 _ ازدواج 267 _ استب_داد 268 _ استعم_ار 269 _ استقامت 270 _ استقلال 271 _ اسراف 272 _ اصل برائت و حليّت 273 _ اصلاحات 274 _ اصول بهداشت، بهداشت، سلامت 275 _ اعتدال

(10)

276 _ افكار عمومى 277 _ اقتصاد 278 _ اكثريّت 279 _ امر به معروف و نهى از منكر 280 _ امكانات 281 _ امنيّت 282 _ انتخاب 283 _ انتقاد 284 _ انح__راف 285 _ انحط__اط 286 _ انضب__اط 287 _ انف__اق

288 _ اول_ويّ_ت خ_ويش_اون_دان 289 _ بسي_ج 290 _ به_ان_ه جوي_ى

291 _ ب_ى تف__اوت__ى 292 _ بهت__ان 293 _ پ__ول 294 _ پي_ون__د

295 _ ت_أمي_ن زن_دگى 296 _ تجمّ_ل 297 _ ت_دبي_ر 298 _ تك_اث_ر

299 _ تكنولوژى 300 _ تنظيم اسناد 301 _ توبيخ علماء 302 _ تهاجم فرهنگى و نظامى 303 _ ثروت، فقر، غنى، مالكيّت 304 _ جاذبه و دافعه

305 _ جن_گ 306 _ جه_اد 307 _ جه_انگ_ردى 308 _ چش_م زخ_م

309 _ چشم بندى 310 _ چشم چرانى 311 _ حجاب 312 _ حضور اجتم_اع_ى 313 _ حك_وم_ت 314 _ حيثيّت 315 _ خ_ري_د و ف_روش

316 _ خش_ون_ت 317 _ خ_ويش_اون_دان 318 _ دادگ_اه و دادرس_ى

319 _ داورى 320 _ دختر و پسر 321 _ دشمن شناسى 322 _ دفاع هم_ه جانب_ه 323 - دوست_ى 324 _ رك_ود اقتص__ادى 325 _ زك_ات

326 _ زن_دگى 327 _ زنا ، ح_دّ زن_ا 328 _ س_ازش 329 _ س_رمايه ها

330 _ سعه صدر 331 _ سنت هاى بد، سنت هاى نيك 332 _ صبر، صابران، شكيبايى 333 _ فداكارى 334 _ فساد، مفسد 335 _ فلسفه مجازات ها 336 _ گروه هاى اجتماعى 337 _ لباس 338 _ مجاهدان 339 _ مسجد، مساجد 340 _ مسائل اقتصادى 341 _ مسائل اجتماعى 342 _ مسئوليّت 343 _ مستضعفان 344 _ مستكبران 345 _ مشاوره 346 _ مشك_لات 347 _ نظ_ام اجتم_اع_ى 348 _ نظ_ام خ_ان_واده

349 _ نظام شورايى 350 _ وحدت

(11)

معرفى معتبرترين تفاسير تشيّع

معرّفى كتاب «مَجْمَعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرْآن»

يكى از مهم ترين و ارجمندترين تفاسير جهان اسلام، تفسير مجمع البيان فى تفسير القرآن تأليف مفسّر دانشمند، عالم جليل القدر و فقيه شيعى، امين الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طَبْرِسى (متوفاى 548 ه ق مصادف با 532 ه ش) از عالمان بزرگ قرن پنجم هجرى است .

اين تفسير به زبان عربى است و در سال 536 قمرى در 10 جلد در 5 مجلّد قطع رحلى تأليف شده است. طبرسى از مفسران چندگانه نويسى است كه سه تفسير را به نگارش درآورده است: مجمع البيان، جوامع الجامع و اَلْكافى الشّافى كه گسترده ترين اين تفاسير، مجمع البيان

و فشرده ترين آن ها اَلْكافى الشّافى است .

اهميت مجمع، به خاطر جامعيت، اتقان و استحكام مطالب و ترتيب دقيق و تفسير روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آراء است .

مجمع البيان، شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بيان مشكلات، ذكر موارد معانى و بيان، شأن نزول آيات، اخبار وارده در آيات و شرح و تبيين قصص و حكايات است .

از نكات قابل توجه تفسير مجمع البيان اين است كه مباحث متناسب با آيات در ذيل هر آيه

(13)

به صورت منظم تدوين يافته و در ارتباط با آيات مشابه را توضيح مى دهد و از اين جهت، مى توان گفت او از نادر مفسّران شيعى است كه به علم مناسبات توجه كرده است .

شيخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنّت و دانشمند روشن بين كشور مصر، در مقدمه اى كه بر اين تفسير نگاشته است، مى نويسد: «مجمع البيان»، در ميان كتاب هاى تفسيرى بى همتاست. اين تفسير با گستردگى، ژرفا و تنوع در مطالب و تقسيم، تبويب و ترتيب، داراى ويژگى و امتيازى است كه در ميان تفاسير پيش از آن، بى نظير و در ميان آثار پس از آن كم نظير است» .

اين تفسير، بسيار متأثّر از تبيان شيخ طوسى است، با اين تفاوت كه طبرسى با تقسيم بندى مباحث، زمينه استفاده بهتر و گزينش آسان تر استفاده كننده را فراهم ساخته است .

كسانى كه به هر قسمت از تفسير، علاقه مند باشند، مى توانند به راحتى به همان قسمت از ادبيات، قرائت و تفسير مراجعه كنند. مجمع البيان به بحث هاى موضوعى نمى پردازد، نظريات مفسران عامّه را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند .

(14)

معرّفى كتاب «تفسير نمونه»

تفسير نمونه، از متداول ترين تفاسير فارسى عصر حاضر است كه به زبان ساده و

گويا و قابل استفاده براى عموم به نگارش درآمده است و در روش ارائه مطالب و تحليل و ذكر وجوه و احتمالات، متأثّر از تفاسير بزرگى مانند الميزان، مجمع البيان و تفسير مراغى است .

مؤلف اين تفسير ، آيت اللّه مكارم شيرازى از علماى شيعه اماميه (متولد 1307 ه ش مصادف با 1347 ه ق) است كه در محضر اساتيد بزرگى همچون آيت اللّه بروجردى و علاّمه طباطبايى تلّمذ نموده است و هم اكنون از مجتهدان و مدّرسان درس عالى خارج حوزه علميه قم مى باشد كه اين اثر را با همكارى گروهى از دانشمندان ، آقايان: محمّدرضا آشتيانى، محمّد جعفر امامى، عبدالرّسول حسنى، سيّد حسن شجاعى، محمود عبداللّهى، محسن قرائتى و محّمد محمّدى در تاريخ 1359 ه.ق مصادف با 1319 ه.ش تا 1411 ه.ق مصادف با 1369 ه.ش ، در 27 جلد به زبان فارسى تأليف كرده است .

ويژگى هاى اين تفسير ، عصرى بودن آن است كه مناسب با نيازها و پرسش هاى عصر، پيام قرآن را با زبان روز تبيين مى كند و با روش ساده و به دور از بحث هاى كلاسيك ادبى، كلام وحى را تفسير مى نمايد.

(15)

جلوه مهمّ اين تفسير در گرايش به جنبه هاى هدايتى و تربيتى است كه مؤلّفين آن را تعقيب مى كنند. «نمونه» ، از تفاسيرى است كه تفسير علمى و بيان اعجاز علمى قرآن، در آن جايگاه بس مهمّى دارد. مفسّرين عنايت دارند تا آياتى را كه مربوط به خلق انسان، حيوان و جهان طبيعت است و احتمالاً اشاره هايى دارد كه با نظريات و اكتشافات جديد مى تواند منطبق شود، مرتبط كنند و چنين نتيجه مى گيرند كه اين آيات از نشانه هاى اعجاز علمى قرآن است .

شيوه

مفسّران در ارائه مطالب چنين است كه در آغاز، پس از بيان نكات كلّى و عامّ در هر سوره، به فضاى حاكم بر سوره، سبك و سياق و موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره مى كنند و هدايت انسان را در رابطه با آيه، تشريح مى كنند. شايان ذكر است كه اين تفسير توسط دكتر محمد بيستونى به سبك جديدى براى استفاده جوانان تحت عنوان «تفسير جوان» خلاصه و اعراب گذارى شده كه شرح آن در صفحه 19 همين كتاب درج شده و توسط ناشر كتاب منتشر شده است. همچنين فهرست موضوعى تفسيرنمونه توسط احمدعلى بابايى و رضا محمدى ، در يك مجلد تهيه شده است.

اين تفسير، بارها چاپ شده و به زبان انگليسى، اردو و عربى ترجمه شده است .

(16)

معرّفى كتاب «تفسير بيان»

تفسير بيان برگرفته شده از تفسير عظيم مجمع البيان مى باشد كه به قلم دكتر محمد بيستونى به رشته تحرير درآمده است .

در ميان تفاسير جاى يك تفسير ساده و روان و كم حجم و ارزان قيمت براى عموم مردم به ويژه جوانان عزيز، همواره خالى بود .

بنابراين نويسنده ، تفسير گران سنگ و عظيم «مجمع البيان» اثر جاودانه مفسر گرانقدر شيعه مرحوم علامه طبرسى را به شكل ويژه اى احيا كرده است كه در حقيقت خود دائرة المعارف بزرگى از قرآن كريم است . بخشى از اهداف نويسنده را مى توان به صورت ذيل مطرح كرد :

_ ترجمه روان و تفسير هر آيه به صورت مستقل .

_ درج قول برتر و حذف اقوال متعدد در بيان تفسير آيات .

_ حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در اصل تفسير مجمع البيان .

_ اِعراب گذارى كل آيات و روايات و اسامى عربى به منظور سهولت حفظ كردن و

بيان آن ها به ديگران .

_ انتشار در قطع پالتويى به منظور بهره بردارى آسان در اوقات فراغت روزانه .

(17)

_ فهرست گذارى موضوعى براى استفاده تخصصى و كاربردى دانشجويان و محققين جوان .

لازم به يادآورى است كه تفسير بيان در 30 جلد مى باشد و فهرست واره موضوعى آن اخيرا به همت جمعى از محققين حوزه علميه قم با مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور تدوين و منتشر شده است .

وَ اِنْ يَكادُ : آغاز آيه ماقبل آخر از سوره قلم است و تمام آن (با آيه بعدى) چنين است ، « وَ اِنْ يَكادُ الَّذينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ اِنَّهُ لَمَجْنُونٌ وَ ما هُوَ اِلاّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ » (و بسيار نزديك بودكه كافران چون قرآن را شنيدند، تو را با ديدگانشان آسيب برسانند [چشم زخم بزنند [و گفتند او ديوانه است و حال آن كه آن جز پندى براى جهانيان نيست) (سوره قلم ، آيات 51 و 52) . مفسّران در شرح اين آيه گفته اند كه عدّه اى از كافران ، چشم زنان حرفه اى و قهّارى را آوردند كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله را چشم بزنند و ازپاى درآورند . ولى حفظ الهى او را در امان داشت و اين آيه در اشاره به آن نازل شد و حسن بصرى و ديگران گفته اند كه خواندن و به همراه داشتن اين آيه در دفع چشم زخم مؤثر است . همين است كه از آيه وَ اِنْ يَكاد ، حرز و تعويذى به صورت گردن بند هم ساخته مى شود و به گردن اطفال مى اندازند .

(18)

معرّفى كتاب «تفسير جوان»

كتاب تفسير جوان برگرفته از تفسير نمونه در 27 جلد توسط دكتر محمد بيستونى تأليف

شده و با هدف انس بيشتر جامعه اسلامى به خصوص جوانان با محتواى انسان ساز قرآن كريم و جذب جوانان به مطالعه و تحقيق در كتب تفسيرى و پياده كردن احكام و دستورات نورانى آن و به منظور بهره گيرى بيشتر از اوقات فراغت روزانه در قطع جيبى توسط انتشارات دارالكتب الاسلاميه به چاپ رسيده است .

اين تفسير داراى ويژگى هاى ذيل مى باشد :

الف : درج ترجمه روان و تفسير هر آيه به صورت مستقل ، به جز در آياتى كه با هم ارتباط تنگاتنگ دارند .

ب : درج قول برتر و حذف اقوال متعدد در بيان تفسير آيات .

ج : حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در متن تفسير .

د : خلاصه كردن جملات طولانى در قالب عبارات كوتاه تر و ساده تر .

ه : عنوان گذارى و تدوين مطالب كتاب به سبك كتاب هاى آموزشى به منظور تدريس آسان در جلسات تفسير قرآن .

(19)

و : اِعراب گذارى آيات و روايات به منظور سهولت حفظ .

لازم به يادآورى است كه فهرست واره موضوعى تفسير جوان اخيرا به همت جمعى از محققين حوزه علميه قم به مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور تدوين و منتشر شده است.

تفسير جوان در حال حاضر به دليل سادگى آن به عنوان متن مسابقات تفسير قرآن كريم در دانشگاهه_اى سراس_ر كش_ور ، مورد استقب_ال گست_رده دانشجويان متدين و روشنفكر قرار گرفته است.

درمان خود را از قرآن بخواهيد و در سختى ها از قرآن يارى بطلبيد ، كه در قرآن درمان بزرگ ترين بيمارى ها يعنى كفر و نفاق و سركشى و گمراهى است ، پس به وسيله قرآن خواسته هاى خود را از خدا بخواهيد و با دوستى قرآن به خدا روى آوريد و به وسيله قرآن از خلق خدا چيزى

نخواهيد ، زيرا وسيله اى براى تقرّب بندگان به خدا ، بهتر از قرآن وجود ندارد .

(خطبه 176 نهج البلاغه على «ع»)

(20)

متن تأييديه مرجع عاليقدر حضرت آية اللّه العظمى

مكارم شيرازى در مورد كتاب تفسير جوان

قرآن مجيد بالاترين سند افتخار ما مسلمانان است و تا كسى با قرآن آشنا نشود ، پى به عظمت آن نخواهد برد و هر قدر آشنايى ما با اين كتاب بزرگ آسمانى افزون گردد ، به درجه اهميّت و عظمت آن بهتر پى مى بريم ، مخصوصا براى حلّ مشكلات مسلمين در دنياى امروز، بهترين راه گشا ، قرآن است .

به همين دليل، شايسته است نسل جوان برومند ما روز به روز با اين كتاب آسمانى آشناتر گردد ، نه فقط به «خواندن» و «قرائت» و «حفظ» آن ، بلكه به «محتوا و معناى قرآن» ؛ به يقين، قرآن مجيد مى تواند صفا و روشنى ويژه اى به تمام زندگى آنان بدهد و از آنان افرادى باايمان ، شايسته ، قوى ، شجاع و طرفدار حقّ بسازد .

از آن جا كه تفسير نمونه بحمداللّه در ميان تمام قشرها نفوذ يافته و تحوّلى در محيط ما ايجاد كرده است ، جناب آقاى «دكتر محمّد بيستونى» كه فردى باذوق و علاقمند به مسائل اسلامى و مسائل جوانان است ، ابتكارى به خرج داده و تفسير نمونه را به صورت فشرده و خلاصه با «سبكى تازه» كه به آسانى قابل استفاده براى همه جوانان باشد ، درآورده و به گونه اى كه هم اكنون ملاحظه مى كنيد، در اختيار آنان گذارده است . خداوند اين خدمت را از ايشان قبول كند و به همه جوانان عزيز توفيق استفاده از آن را مرحمت فرمايد .

ناصر مكارم شيرازى

(21)

معرفى ترجمه هاى مشهورقرآن كريم وويژگى هاى اختصاصى هركدام

معرّفى ترجمه «ناصر مكارم شيرازى»

ترجمه قرآن كريم با نگارش سليس و روان به قلم آية اللّه ناصر مكارم شيرازى از ترجمه هاى نسبتا رايج است . نگارنده آن در سال

1348 ه _ ق مصادف با 1308 ه ش در شهر شيراز بدنيا آمد و نزد اساتيدى مانند آية اللّه العظمى بروجردى ، حكيم، سيدعبدالهادى شيرازى و سيد ابوالقاسم خويى، تلمّذ كرد و تأليف بيش از يكصد جلد كتاب، حاصل سال ها كوشش اوست كه از ميان مهم ترين آثار قرآنى ايشان، تفسيرنمونه در 27 جلد و تفسير موضوعى پيام قرآن و 2 جلد از ترجمه تفسير الميزان است. يكى ديگر از آثار ايشان ترجمه اى از قرآن كريم مى باشد كه اصل آن توسّط جمعى از فضلاء حوزه علميه قم براساس ترجمه تفسير نمونه تدوين يافته و مورد بازبينى ايشان و نيز هيئت علمى دارالقرآن الكريم _ دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى _ قرار گرفته است. اين ترجمه به وسيله جواد محدّثى، ويراستارى شد و توسّط دارالقرآن الكريم در سال 1373 در دو نوبت به چاپ رسيده .

اين ترجمه كه اساس آن متنى است كه به قلم مترجم در هنگام تأليف تفسير نمونه، نوشته شده است، ترجمه اى است تفسيرگونه و از آن جهت كه اصل تفسيرنمونه ، تفسيرى روان و عامّه فهم است، اين ويژگى در ترجمه آيات آن نيز نمايان است. همان گونه كه مترجم در مقدّمه ترجمه يادآور

(23)

شده، روش ترجمه ، ترجمه محتوايى است، يعنى نخست معانى دقيقا از زبان مبدأ اخذ شده و سپس به طور دقيق به زبان فارسى آراسته گرديده است.

نثر اين ترجمه، نثرى روان و گويا و از نوع زبان روزمرّه توده مردم است كه مورد استقبال همگانى قرار گرفته است.

نوع ترجمه ترجمه اى محتوايى است، همراه با توضيحات و اضافات تفسيرى به اين معنا كه افزودن بر ترجمه كلمات در مواردى كه جمله ترجمه شده، ابهام

داشته با آوردن قيد توضيحى يا شرح كلمات در صدد رساندن پيام آيه بوده، همانطور كه اين شيوه در تفسير نمونه ارائه شده است ؛ كه اين روش در سراسر ترجمه حفظ شده است. همچنين ترجمه از مطابقت نسبتا خوبى با اصل آيات برخوردار است؛ امّا از آنجايى كه مترجم، بازنگرى مداوم بر آيه هاى قبل و بعد ، انجام نداده _ كه اين امر به دليل طولانى بودن زمان نگارش تفسيرنمونه بوده است _ لذا بيشتر آيه ها و تركيب هاى يكسان را به گونه هاى مختلف و بعضا مخالف يكديگر، ترجمه كرده اند. به تعبير ديگر، بسيارى از مفردات و كلمات يكسان و مترادف، با معانى مختلفى ترجمه شده است. علاوه بر آن، موارد اشتباهات و خطاهايى نيز در ترجمه آيات وجود دارد و در تفسير و توضيح آيات مشابه نيز تفاوت هايى مشاهده مى شود.

(24)

معرّفى ترجمه « طاهره صفّارزاده»

ترجمه اى با عنوان قرآن كريم كه با خطاطّى عثمان طآه و با خط نسخ در سال 1380 ه _ ش به چاپ رسيد، حاصل تلاش و زحمات خانم طاهره صفّارزاده است. در اين مصحف شريف علاوه بر اصل آيات، ترجمه فارسى و انگليسى نيز در زير هر آيه نوشته شده و در انتهاى قرآن مقدّمه اى با عنوان ترجمه معانى قرآن كريم آمده كه در آن نويسنده در مورد مباحث كلّى ترجمه، ضرورت ترجمه انگليسى و توضيحاتى در مورد روش اين ترجمه ارائه داده است.

مترجم در مقدمه اى كه در پايان اين ترجمه 1528 صفحه اى _ كه در قطع رحلى به چاپ رسيده است _ تفاوت اصلى اين ترجمه را با ترجمه هاى موجود فارسى و انگليسى، جايگزين معادل براى اسماءُالحُسنى يا نام هاى نيكوى خداوند، در ارتباط با آيات قرآن

مجيد مى داند، همچنين در اين ترجمه، اصطلاحات فنّى و تخصّصى قرآن را جايگزين ترجمه هاى تحت اللفظى رايج قرار داده و ترجمه را به صورت روان و سليس و با استفاده از دستورزبان فارسى به صورت محتوايى نگارش نموده است و بعضا ترجمه تفسيرگونه اى صورت

(25)

گرفته كه به صورت پى نويس در ترجمه منعكس گردي_ده و گاهى به صورت كلماتى در داخل دو قلاب[ ] قرارگرفته، با هدف اينكه معنا توسعه يابد و ارتباط بيشترى با مخاطبان صورت گيرد.

از ويژگى هاى مهمّ اين اثر، رعايت ادب الهى در نوشتار و ترجمه و رعايت مطابقت فارسى و انگليسى با اصل كلام الهى است. مترجم، اين اثر را حاصل حدود 30 سال مطالعه مشتاقانه و پژوهشگرانه توأم با يادداشت بردارى از تفاسير كشف الاسرار، ابوالفتوح، مجمع البيان، مواهب عِلِّيَّة، منه_ج الصادقين، طب_رى، س_ورآبادى ، ترجمه قرآن كمب_ريج، المي_زان، نم_ون_ه و آث_ار مفسّ_ران و مترجم_ان معاص_ر به فارس_ى و انگليس_ى مى داند. در اين اثر تلاش فراوانى شده تا اشتباهات و خطاها به حدّاقل ممكن برسد. اين ترجمه كه ترجمه اى آزاد از قرآن كريم است، با داشتن ويژگى هاى فوق، به دليل قطور بودن و داشتن دو ترجمه (فارسى و انگليسى) معمولاً مورد استفاده قرآن پژوهان و علاقمندان خاصّى قرار گرفته و مى گيرد.

(26)

معرفى ترجمه «مصطفى رحماندوست»

ترجمه قرآن كريم به فارسى امروزى روان و ساده و بدون گرايش هاى خاص و تفسيرگونه به قلم آقاى مصطفى رحماندوست جزء ترجمه هاى جديد قرآن مى باشد كه از سبك و سياق «قواعد فارسى نويسى» تبعيت كرده است .

نگارنده از مؤلفين و شاعران كتب كودكان و نوجوانان و از برجستگان فرهنگ و ادب معاصر ايران مى باشد .

اين ترجمه در 30 مجلد هر جزء يك مجلّد به قطع جيبى به چاپ مى رسد كه فعلاً چاپ

دوم جزء سى ام به همّت مؤسسه فرهنگى و انتشاراتى محراب قلم با خط استاد غلامرضا صفامهدوى مطابق با قرائت عاصم به روايت حفص و ويرايش استادحسين استادولى در تيراژ 11000 به چاپ رسيده است ، چاپ آزمايشى (اوّل) آن (جزء سى ام) با همّت آقاى عبدالعظيم فريدون انجام شده و توسط آقايان بهاءالدين خرمشاهى ، مصطفى دلشاد تهرانى ، سيدحسين صدرالحافظ ، رفيعى ، خانم پروين بهارزاده مورد نقد و بررسى قرار گرفته است .

مترجم سعى كرده از تعابير مفهومى تفسير دورى جويد و به ترجمه كلمه به كلمه قرآن بپردازد ، كه در نهايت با سبكى ساده ، روان و ترجمه تحت اللفظى مطابق فهم نوجوانان تهيه شده است .

(27)

مترجم عنوان كرده : «در اين كار سعى شده با استفاده از معتبرترين تفسيرها و ترجمه هاى قرآن، معنى آيات الهى به زبان فارسى سالم و ساده و قابل فهم براى نوجوانان تأليف شود» .

البته سزاوار بود مى فرمودند از كدام تفسير و ترجمه استفاده شده است .

يُنادى مُنادٍ يَوْمَ الْقِيامَةِ اَلا اِنَّ كُلَّ حارِثٍ مُبْتَلى فى حَرْثِه وَ عاقِبَةِ عَمَلِه غَيْرَ حَرَثَهِ الْقُرْآن فَكُونُوا مِنْ حَرَثَتِه وَ اَتْباعِه وَ اسْتَدَلُّوهُ عَلى رَبِّكُمْ وَ اسْتَنْصَحُوهُ عَلى اَنْفُسِكُمْ وَ اتَّهَمُوا عَلَيْهِ آرَائَكُمْ وَ اسْتَغِشُّوا فيه اَهْوائَكُمْ ؛ آن گاه كه قيامت بر پا شود و خلايق براى حسابرسى و جزا و پاداش به پا خيزند منادى ندا مى دهد و اين واقعيت را به اهل قيامت خبر مى دهد كه هان ! اى انسان ها بدانيد هر انسانى امروز در عاقبت و پايان كار ، گرفتار و مبتلا به آثار و نتايج و محصول كشته خويش است ، مگر كسانى كه در دنيا اعتقادات و

اعمال و رفتار خويش را بر اساس دستورها و راهنمايى هاى قرآن شكل داده اند . تنها اين افراد هستند كه از نتايج و آثار و اعمال و رفتار و اعتقادات خويش راضى اند و هرگز احساس غبن نمى كنند .(1)

1- نهج البلاغه خطبه 175.

(28)

معرّفى ترجمه «مهدى الهى قمشه اى»

ترجمه قرآن مجيد با نثرى شيوا و روان يكى از آثار شادروان مهدى (محى الدّين) الهى قمشه اى است، وى در سال 1318 هجرى قمرى در شهرضا (قمشه) اصفهان متولد شد و در فقه و اصول و منطق و كلام و فلسفه و حكمت تحصيل نمود. ساليان متمادّى به تدريس عربى و فلسفه در دانشكده معقول و منقول اشتغال داشت و در دوازدهم ربيع الثانى سال 1393 ه _ ق مصادف با 25 ارديبهشت سال 1352 ه ش بدرود حيات گفت. از او تأليفات مختلفى بجا مانده كه از جمله آن ها ترجمه صحيفه سجاديّه و ترجمه مفاتيح الجنان است .

(29)

حسين الهى قمشه اى، سال ها بعد، ويرايش جديدى انجام داد و علاوه بر آن، ويرايش علمى جديدى در سال هاى اخير به همت آقاى حسين استادولى انجام گرفت كه توسّط دارالكتب اسلاميه

در سال 1377 مجدّدا به چاپ رسيده است .

توضيحاتى بر اساس اعتقادات شيعه بر اين ترجمه كه به نثر امروزى و ساده و شيوا و مردم پسند انجام گرفته، افزوده شده است . اين توضيحات تفسيرگونه در بسيارى از موارد از اصل ترجمه قابل تفكيك نيست و اين، يكى از معايب اين ترجمه است . سبك و سياق اين ترجمه، آزاد و خلاصة التفسير است و در بسيارى موارد مترجم خود را به اصل كلام محدود نكرده و توضيحات مفصلى را به ترجمه افزوده است. اين توضيحات عموما برگرفته از تفاسير هستند و در ميان دو پرانتز آمده اند. بيشتر اين توضيحات، به گونه اى هستند كه رشته كلام را قطع نمى كنند و ساختار ادبى جملات را از بين نمى برند، ولى برخى از توضيحات نيز هستند كه از ترجمه متن جدا و مستقلّ مى باشند كه طبعا اين گونه توضيحات، رشته اصلى سخن را قطع مى كنند .

در مجموع مى توان گفت كه اين ترجمه، ترجمه اى روان و همه فهم است و از آن جهت كه فصل الخطاب ترجمه هاى تحت اللفظى بوده، اولين ترجمه فارسى است كه در تدوين آن به دستور زبان فارسى توجّه شده، كارى ستودنى و قابل تقدير است. البته در ترجمه، بى دقّتى هايى نيز به چشم مى خورد و وجود اغلاط و اشتباهات نيز در آن مشهود است. وجود افتادگى هايى در ترجمه آيات و از طرفى نقل به معنا كردن تعدادى از عبارات ناشى از عدم مطابقت دقيق ترجمه با آيات مى باشد .

(30)

معرّفى ترجمه «محمّد مهدى فولادوند»

ترجمه قرآن كريم به فارسى امروزى و ساده و بدون گرايش هاى خاصّ و افراطى كه در آن نه فارسى گرايى مُفْرِط و نه عربى گرايى وجود دارد، كارى است از محمد مهدى فولادوند فرزند

مرحوم محمد حسين بختيارى كه در اول دى ماه 1299 ه ش در شهرستان اراك متولّد شده است. او كه پس از سال ها تحصيل در پاريس، به تهران بازگشت؛ ساليان متمادّى است كه در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالى به تدريس موادّ مختلف درسى مشغول است. از وى بيش از 30 جلد كتاب فارسى و فرانسه منتشر شده است كه مهم ترين اثر وى، ترجمه قرآن كريم به زبان فارسى است كه در سال 1373 از سوى دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى با ويرايش محمدرضا انصارى و سيّد مهدى برهانى، چاپ و نشر يافته است.

اين ترجمه كه بسيار مفهوم و روان است، از دقّت بى نظير در مطابقت با متن مقدّس قرآن كريم برخوردار مى باشد، به گونه اى كه حتّى تأكيدهايى را كه در نثر و زبان عربى و نيز قرآن كريم فراوان و در زبان فارسى بسيار كمياب است ، به نحوى ظاهر كرده است . روش مترجم در ترجمه، ميانه اى از ترجمه تحت اللّفظى و ترجمه محتوايى مى باشد يعنى دقّت در مطابقت ترجمه با

(31)

اصل آيه و خوشخوانى و روانى آن هيچ كدام فداى ديگرى نشده و در مواردى ترجمه داراى توضيحاتى مى باشد كه در داخل گيومه آمده است.

ترجمه فولادوند يكى از دقيق ترين و شيواترين ترجمه هاى معاصر است كه برخى صاحب نظران آن را از حيث صحت و امانت و به كارگيرى معادل هاى مصطلح درفارسى امروزى و در عين حال، روانى، شيوايى و سادگى، بهترين ترجمه درميان ترجمه هاى منتشر شده در پنجاه سال اخير مى دانند. از ويژگى هاى كم نظير اين ترجمه، همّت مترجم در ارائه يك ترجمه آهنگين در سوره هاى مكى انتهاى قرآن است. همچنين هماهنگى در ترجمه واژه هاى مشابه در سراسر ترجمه

رعايت شده است.

باوجود ويژگى هاى مثبت اين ترجمه، موارد قابل تأمّلى نيز در آن وجود دارد كه عبارتند از: استفاده نابجا و زياد از علائم ويراستارى ، اشكالات املايى از جمله نوشتن «مى» و «همى» با فعل. قرآن پژوهان زيادى ضمن معرّفى اين اثر به نقد و بررسى آن پرداخته اند و ضمن بررسى نقاط مثبت و ويژگى هاى آن به نقاط ضعف آن نيز اشاره كرده اند.

(32)

معرّفى ترجمه منظوم كامل قرآن كريم _ «اميد مجد»

قرآن نامه، اوّلين ترجمه منظوم كامل قرآن مى باشد كه در سال 1376، در 1222 صفحه منتشر شده است.

اين اثركه شامل 18هزار بيت مى باشد، درمدت 300 روز توسّط اميد امجد (متولد 1350 شمسى) از شهر نيشابور، سروده شده است كه اين عمل، نشان دهنده طبع روان نامبرده است. يكى از ويژگى هاى اين ترجمه، اشعار نسبتا روان آن است بدون استفاده از هرگونه لغت عربى ناآشنا، به ترجمه قرآن پرداخته است.

از نكات برجسته اين اثر، عدم تكرار ابيات و اشعار است، به گونه اى كه حتّى در آيات تكرارى در يك سوره مثل سوره مباركه «اَلرَّحْمن» كه آيه شريفه «فَبِأىِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» 31 بار تكرار شده براى هر آيه، بيت ديگرى سروده شده و هيچ يك از ابيات تكرارى نيست.

مترجم در اين اثر سعى كرده در حد امكان اشعار را به صورت خلاصه و مختصر (مُوجَز) بيان كند، به صورتى كه معناى كامل در كمترين لغات بيان شود . گرچه در برخى موارد كه براى ترسيم صحنه لازم بوده توضيحاتى اضافه كنند، به اصل

(33)

ترجمه اضافه شده است. وى مبناى علمى ترجمه منظوم را دو ترجمه فارسى فولادوند و خرّمشاهى قرارداده است، ولى در بسيارى از موارد، توضيحاتى آورده كه در دو ترجمه ياد شده وجود ندارد.

اين ترجمه _ كه هم از لحاظ قرآنى

و هم از لحاظ ادبى قابل توجّه است _ تحوّلى جديد را در خواندن قرآن توسّط عموم علاقه مندان به قرائت قرآن بوجود آورده است. مترجم سعى كرده در ترجمه سوره هايى كه داراى آيات كوتاه هستند، آيه را در يك بيت ترجمه كند كه اين ايجاز در سوره هايى مانند ناس و توحيد به حد اعلاى خود رسيده، به گونه اى كه هرآيه در يك مصرع ترجمه شده است.

از ويژگى هاى ديگر اين ترجمه، آن است كه شيوه ترجمه منظوم و موزون بدون تخطّى در سراسر ترجمه حفظ شده و مترجم سعى كرده براى تركيبات و تعابير يكسان از ابيات و اشعار متفاوت استفاده كند.از نكات قوّت اين ترجمه مى توان به روانى و گويايى نسبى اشعار و خلاصه و مُوجَز بودن ترجمه اشاره كرد، به گونه اى كه مترجم سعى كرده در حدّ امكان، معانى را در

(34)

كم ترين واژگان بيان كند. همچنين وزن حَماسِى و بحر متقارب است(1).

محمد حسن زمانى در مقاله نگاه و نقدى بر ترجمه هاى آهنگين و منظوم قرآن، در نقد اين اثر نكاتى را بيان كرده كه از جمله آن ها: افزوده هاى توضيحى غيرلازم كه برخلاف شيوه متعارف در داخل دو گيومه قرار گرفته و با مواردى بدون تفكيك از اصل ترجمه اضافه شده و حذف بعضى كلمات و قيود و بعضى جمله ها در ترجمه و اغلاط محتوايى را مى توان نام برد.

قرآن شفادهنده اى است كه بيمارى هاى وحشت انگيز را بزدايد ، قدرتى است كه ياورانش شكست ندارند و حقّى است كه يارى كنندگانش مغلوب نشوند .

خدا قرآن را فرونشاننده عطش علمى دانشمندان و باران بهارى براى قلب فقيهان و راه گسترده و وسيع براى صالحان قرار داده است . قرآن دارويى است

كه با آن بيمارى وجود ندارد ، نورى است كه با آن تاريكى يافت نمى شود .

(بخشى از خطبه 198 نهج البلاغه على «ع»)

1- از اوزان ادبيات شعرى است كه خواننده را به شور و شوق مى آورد.

(35)

آشنايى با 2 سايت فارسى قرآنى

(حاوى متون تفسيرى)

1 _WWW.Qurandatabank.com (org.net) پايگاه قرآن پژوهى :

اين سايت اينترنتى بنا به پيشنهاد مؤسسه قرآنى تفسير جوان و با سرمايه گذارى مشترك مؤسسه مذكور و مؤسسه پارسا و رياست محترم جمهورى و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى با صرف حدود 000/000/200 ميليون تومان پس از 2 سال مطالعه و بررسى در ماه مبارك رمضان 81 در دهمين نمايشگاه بين المللى قرآن كريم راه اندازى شد . اين سايت شبكه اى قرآنى محض با استفاده از 10 هزار عنوان كتب قرآنى به زبان هاى فارسى، عربى، انگليسى ، فرانسه ، آلمانى، اردو، پرتقالى، روسى ، تركى و ... داراى بانك اطّلاعاتى بسيار قوّى ، قابليّت جست جو به همراه مشخّصات كتاب شناسى ، چكيده ها و برخى از متون اصلى آن ها مى باشد، بانضمام صفحات داخلى شامل :

_ اخب_ار : شامل خبرهاى قرآنى و محافل قرآنى .

_ پ__رسش و پاس__خ : كليه بينندگان اين صفحه مى توانند پرسش هاى خود را در زمينه قرآن مطرح كرده و در كوتاه ترين زمان ممكن، پاسخ آن را دريافت كنند.

(36)

_ گال_رى : شامل تصاوير زيباى قرآنى مى باشد.

_ قاريان : زندگى نامه قاريان مشهورجهان اسلام، به همراه تصوير و صوت قارى .

_ گزيده متون قرآنى : داراى متن كامل كتاب هاى قرآنى .

_ مقال____ه شناس____ى : در اين قسمت، متن كامل گزيده هاى مقالات موجود در شبكه به نمايش گذاشته مى شود.

_ آموزش : داراى بخش هاى زير مى باشد :

الف ) روخوانى

ب) تج_وي____د

ج) ق______رائت

د) چگونگى بهره گيرى از تف__اسير قرآن

_ دفتر يادبودها: در اين قسمت، بينندگان شبكه مى توانند يادداشت ها و نظرات خود را روى شبكه قرار دهند.

_ درصفحه آغازين صوت كامل قرآن با

صداى استاد عبدالباسط و استاد منشاوى و استاد پرهيزگار، بانضمام متن قرآن با انتخاب آيات مورد نظر با زيرنويس ترجمه آيت اللّه مكارم شيرازى و ترجمه لاتين مورد استفاده بينندگان قرار خواهد گ_رفت .

(37)

2 _ WWW. QuranChildren.com پايگاه قرآنى كودك__ان :

اي_ن شبك_ه جه_ت تش_وي_ق و ت_رغيب كودك_ان ب_ه نقّاشى موضوعات قرآنى بخصوص داستان هاى قرآنى راه اندازى شده است. كودكان م_ى توانند به دلخواه، هر يك از موضوعات قرآنى را، نقاشى و ب_ه نشانى الكترونيكى Webmaster @ QuranChildren.com ارسال كنند تا در اوّلين فرصت، به نام فرستنده، بر روى شبكه قرار گيرد. همچنين بازديدكنندگان مى توانند از طريق موضوع نقّاشى ، نام نقّاشى يا موضوع قرآنى، جست جو را انجام دهند و تصاوير موجود در شبكه را ملاحظه كنند.

(خطبه 176 نهج البلاغه على «ع»)

(38)

آشنايى با نرم افزار قرآنى صبا و دبستان

اين 2 نرم افزار با نامهاى «صبا» و «دبستان قرآن» با تلاش دفتر تحقيقاتى ياسين و ياسين رايانه به بازار عرضه شده است كه نرم افزار دبستان قرآن ويرايش جديد نرم افزار صبا است.

معرفى نرم افزار صبا

اين نرم افزار با هدف آموزش قرآن براى كودكان داراى بخشهاى جذّاب و متنوع به شرح زير مى باشد:

1 _ آموزش روخوانى و روان خوانى قرآن .

2 _ 2 دوره كامل ترتيل قرآن كريم (استادان منشاوى و دصفر) .

3 _ ترجمه گوياى قرآن كريم (استاد فولادوند) .

4 _ دانستنيه_اى گوناگون قرآن (پيامبران ، گياهان ، رنگها) .

5 _ قطعاتى فيلم از داستانهاى پيامبران و قاريان خردسال .

6 _ 24 قصه قرآنى همراه با تصاوير زيبا .

7 _ آداب تلاوت قرآن .

8 _ امكان حفظ سوره هاى كوچك قرآن .

اين نكته نيز قابل ذكر است كه دانستنيهاى قرآن به صورت معما و سؤالات چهارگزينه اى مطرح مى گردد و كودك با انتخاب گزينه صحيح سؤالات را در موضوعات مختلف دنبال مى كند .

نرم افزار صبا همچنين مفتخر به دريافت لوح تقدير قرآن كريم از رياست محترم جمهورى ، تاييد توسط كارشناسان آموزش قرآن و وزارت

(39)

آموزش و پرورش و انتخاب به عنوان نرم افزار آموزش برگزيده در نهمين نمايشگاه قرآن كريم مى باشد.

نرم افزار دبستان قرآن

نرم افزار دبستان قرآن ، اولين برنامه جامع آموزش و كمك آموزشى دينى و قرآن دوره ابتدايى است كه استفاده از صفحات با طرح و رنگ زيبا و بازيهاى قرآنى مختلف مانند مار و پله آن را براى كودكان و دانش آموزان دوره ابتدايى بسيار جذّاب نموده است .

1 _ آموزش كتاب قرآن به شيوه اى جديد و جذّاب .

2 _ آموزش كتاب دينى توسط آموزگاران مجرّب خانم و آقا همراه با آيات ، احاديث، دانستنيهاى بيشتر ، پرسش و پاسخ و ساير مطالب مفيد و متنوع .

3 _ آموزش اذان ، اقامه ، نماز و آداب تربيتى همراه با

صوت و تصوير.

4 _ ترتيل و قرائت جزء 28 و 29 و 30 قرآن با صداى مشهورترين قاريان جهان .

5 _ امكان حفظ 3 جزء آخر قرآن با 4 شيوه مختلف .

6 _ گردش علمى شامل: دانستنيهاى قرآن ، ضرب المثلها، مشاهير ، آيا مى دانيد كه ؟

7 _ قصه هاى زيبا، نغمه هاى دلنشين و فيلمهاى ويدئويى متناسب با موضوع بحث ها ، سرگرمى هاى متنوع شامل: ماروپله ، لبخند ، معمّا، دوتايى ها، جورچين و نقاشى .

(40)

تحليل آمارى مربوط به شركت كنندگان در «اولين كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»

[ تهران _ نمايشگاه بين المللى قرآن كريم [

تعداد كل شركت كنندگان : حدود 2000 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان خان__م : 800 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان آق____ا : 1200 نف_ر

مي_انگي_ن سنّ_ى ش_ركت كنندگان :

افراد بي__ن 16 تا 20 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 20 تا 25 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 25 تا سال به بالا 600 نف_ر

سطح تحصيلات شركت كنندگان :

زي_________ر ديپل___________م : 660 نف_ر

ديپل__م و ف___وق ديپل____م : 800 نف_ر

ليس___انس و ب_____الات_____ر : 540 نف_ر

مدّت فعاليّت كارگاه آموزشى : 24 روز از ششم تا پايان ماه مبارك رمضان (19 دى ماه تا 14 آذرم_________اه 81)

توضيح: كليه افراد شركت كننده در مسابقه روش اُنس با قرآن (روش مراجعه موضوعى فورى به تفاسير قرآن كريم) از 20 نمره، نمرات بالاى 15 را كسب كرده اند.

(41)

(42)

به ريسمان قرآن چنگ زن و از آن نصيحت پذير ، حلالش را حلال و حرامش را حرام بشمار و حقّى را كه در زندگى گذشتگان بود تصديق كن و از حوادث گذشته تاريخ ، براى آينده عبرت گير ، كه حوادث روزگار با يكديگر همانند بوده و پايان دنيا به آغازش مى پيوندد و همه آن رفتنى است .

نام خدا را بزرگ دار

و جز به حقّ سخنى بر زبان نياور ؛ مرگ و جهان پس از مرگ را فراوان به يادآور ، هرگز آرزوى مرگ مكن جز آن كه بدانى از نجات يافتگانى ؛ از كارى كه تو را خشنود و عموم مسلمانان را ناخوشايند است بپرهيز ، از هر كار پنهانى كه در آشكار شدنش شرم دارى پرهيز كن ، از هر كارى كه اگر از كننده آن پرسش كنند ، نپذيرد يا عذرخواهى كند ، دورى كن ، آبروى خود را آماج تير گفتار ديگران قرار نده و هر چه شنيدى بازگو مكن ، كه نشانه دروغگويى است و هر خبرى را دروغ مپندار ، كه نشانه نادانى است .

خشم را فرونشان و به هنگام قدرت ببخش و به هنگام خشم فروتن باش و در حكومت مدارا كن تا آينده خوبى داشته باشى ، نعمت هايى كه خدا به تو بخشيده نيكودار و نعمت هايى كه در اختيار دارى تباه مكن و چنان باش كه خدا آثار نعمت هاى خود را در تو آشكار بنگرد . (نامه 69 نهج البلاغه على «ع»)

(43)

جلد 2

مقدّمه

قرآن كريم به عنوان معجزه جاويد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و قانون اساسى دين مبين اسلام ، نيازمند تفسير و تبيين است . به سبب فاصله گرفتن از زمان نزول قرآن ، گسترش اسلام در جهان و ظهور مسائل علمى نو ، نياز به تفسير ، بيش از پيش احساس مى شود . ميراث گران سنگ تفسير قرآن با گذر ايّام و بروز مكتب هاى فكرى از دوره تدوين تا كنون به نسل ما منتقل شده و صدها تفسير _ به طور كامل يا ناقص _ توسّط دلباختگان به قرآن با تحمّل سختى هاى

فراوان و به خاطر خدمت به قرآن نگاشته شده است . اينك در آغاز هزاره سوّم ، شناخت اين تفاسير براى جوانان عزيز ، ضرورتى اجتناب ناپذير تلقّى مى گردد .

در پاسخ به اين نياز روزافزون، براى ايجاد «جهش تفسيرى در جامعه» ، كتاب حاضر تأليف شده است تا ضمن آموزش دوساعته روش مراجعه «موضوعى» به انواع منابع و تفاسير قرآنى(1) با تفكّر و تدبّر در آيات انتخابى، زمينه مناسب براى اُنس با قرآن و استفاده اخلاقى ، ايمانى، عرفانى و علمى ازآن و دريافت نسخه شفابخش براى تأمين نيازهاى مادّى و معنوى در جامعه فراهم شود .

1- (Refrence guide of Quran Sources).

(3)

اين روش جديد ، حاصل تجارب عملى 20 ساله جلسات تفسير قرآن مى باشد كه توسّط مؤلّف براى مخاطبين مقاطع سنّى راهنمايى، دبيرستانى و دانشگاهى و طلاّب حوزه هاى علميّه برگزار شده است و براى نخستين بار در ماه مبارك رمضان سال 1381 در بخش جوان نمايشگاه بين المللى قرآن كريم ، روش فشرده آن اجرا شد و مورد استقبال گسترده جوانان ميهن عزيزمان قرار گرفت . در اين كتاب ، فهرست 350 موضوع روزمرّه و كاربردى قرآن كريم ، كه بر اساس تحقيقات ميدانى از دانشگاه ها و دبيرستان هاى كشور تحت عنوان «نيازسنجى قرآنى جوانان» استخراج شده به شما معرّفى مى گردد . همچنين با معجم ها و فرهنگ نامه هاى موضوعى الفبايى الفاظ قرآنى ، ترجمه هاى مشهور قرآن مجيد و ويژگى هاى اختصاصى آن ها ، ف_رهنگ نامه ه_اى معتبر لغات قرآنى و مجموعه اى از تفاسير تشيّع و تسنّن كه ه_ر ي_ك از ويژگى هاى منحصر به فردى در جهان اسلام برخوردار هستند ، آشنا مى شويد . منابع م_ذكور در س_ه سطح ، تفكي_ك ش_ده اند ك_ه «سطح يك»

مخصوص نوجوانان و جوانانى است كه با زبان عربى آشنا نيستند و «سطح دو» ويژه كسانى است كه با زبان عربى در حدّ متوسّط آشنايى دارند. سطح 3 براى كسانى كه به زبان عربى تسلط داشته و معلم و مربى تفسير مى باشند

(4)

طراحى شده است. علاوه بر اين ، «روش چكيده نويسى موضوعى تفسيرقرآن» در يك فصل مستقلّ كتاب درج شده است.

همچنين م__راح__ل انج_____ام ك________ار در «كارگاه آموزشى مفسّرين جوان» كه از طريق سايت هاى اينترنتى و نرم افزارهاى قرآنى نيز قابل اجرا مى باشد ، به همراه 10 سايت اينترنتى و 10 نرم افزار مشهور قرآنى حاوى متون تفسيرى شرح داده شده است .

شما پس از مطالعه اين كتاب به تنهايى قادر خواهيدبود تايك «كارگاه آموزشى مفسّرين جوان» را در دبيرستان، دانشگاه، باشگاه انديشه هاى آسمانى، مسجد، مدرسه، محل كار خود و ... اداره كنيد

ممكن است شما خواننده جوان اين كتاب سؤال كنيد كه آي_ا بهت_ر نيست ب_ه ج_اى آموزش و تبليغ «روش انس با قرآن» كلاس هاى تفسير قرآن را برگزار و يا در آن شركت كنيم؟ در پاسخ عرض مى كنم آموزش «روش انس با قرآن» مانند آموزش ماهيگيرى به خريداران ماهى است .

يعنى به جاى آنكه فقط يك نفر يا يك گروه «ماهى بگيرند» و گ_روه ديگ_رى فقط «مصرف كنن__ده» باشن_د، آي_ا بهت_ر نيس_ت «روش ماهيگيرى ، قايق سوارى و شناى در دريا» را ياد بگيريم و به ديگران نيز آموزش دهيم؟ زيرا

(5)

در اين صورت به جاى يك ماهيگير، هزاران ماهيگير جوان خواهيم داشت و به جاى مصرف ماهى صيد شده توسط ديگران، خودمان ماهى را صيد مى كنيم كه لذتى مضاعف دارد.

در كار با تفسير قرآن نيز استدلال همين است . بنده ضمن آنكه برگزارى جلسات تفسير قرآن را كار مقدس و

مباركى مى دانم، اعتقاد دارم بهتر است با توجه به كمبود وقت مردم خصوصا جوانان عزيز، به خود آن ها روش مراجعه موضوعى فورى به تفسيرهاى قرآن كريم را آموزش دهيم تا در هر فرصت مناسب ، در صورتى كه حال و حوصله و نشاط داشته باشند، خودشان بدون حضور مكرر به استاد ، ابزار كار را در دست گرفته و در درياى زيبا و سراسر شگفتى و عظمت قرآن كريم وارد شوند . آنگاه خواهند ديد كه مراجعه مستقيم به قرآن كريم و تفسيرهاى فراوان و متنوعى كه هركدام گلى از اين گلستان زيبا را مورد ارزيابى و تشريح قرارداده اند ، چه لذّت عميق و پايدارى را در سراسر وجود آن ها ايجاد خواهد كرد و همي_ن تك_رار دل نه_ادن ب_ه دري_ا و راز و ني_از ب_ا ام_واج آرام بخ_ش آن م_وج_ب «انس با دريا» خواهد شد كه هيچ چيز ديگرى جاى آن را نمى گيرد و اين همان چيزى كه ما تحت عنوان «روش انس با ق_رآن» به دنب_ال آن هستي_م .

مؤسّسه قرآنى تفسير جوان آمادگى دارد تا

(6)

به صورت رايگان و فى سبيل اللّه نسبت به آموزش حضورى مربّيان و معلّمين قرآنى داوطلب و نظ_ارت تخصّصى بر «كارگاه هاى آموزشى مفسّرين ج_وان» در دانشگاه ه_ا، دبيرستان ه_ا، مراكز و سازمان هاى مختلف و همچنين آموزش غيرحضورى (مكاتبه اى) ساير اقشار جامعه خصوصا ن_وج_وان__ان و ج_وان_ان عزي_ز همك_ارى نم_اي_د . در صورت تمايل با شماره 09112085322 تماس بگيريد .

سايرجوانان عزيز استفاده كنيم .

در خاتمه لازم مى دانم از جناب حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور و جناب آقاى مهدى ايزدى و سركار خانم زهره شفيع كه در تهيه اين مجموعه تلاش هاى كارشناسى و مؤثرى داشته اند تشكر و قدردانى نمايم .

دوست قرآنى شما

دكت_ر محمّ_د بيست_ون_ى

رئيس هيئت مديره مؤسّسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ دى م_____اه 1381

(7)

شناخت كليات روش اُنس با قرآن

از سوى ديگر ، واژه «ناس» از كودك دبستانى تا دانشجوى دانشگاهى را شامل مى شود، بنابراين بايد روش هاى جديدى ارائه شود كه مخاطب دبستانى تا دانشگاهى هركدام متناسب با درك و فهمشان بتوانند «پيام قرآن» را دريابند و با آن ارتباط برقراركنند و از طريق تدبّر و تفكّر مستمرّ، با آن «مأنوس» شوند و ثمره اين اُنس ، تجلّى محتواى قرآن در رفتار و گفتار آن ها باشد.

(8)

در همين رابطه، قرآن كريم مى فرمايد : وَ ما اَرْسَلْنا مِنْ

رَسُولِ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِيُبَيِّن لَهُمْ ... :(1) (ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر به زبان قومش تا حقايق را براى مردم آشكار سازد) و در آيه ديگرى مى فرمايد: وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاسِ بَشيرا و نَذيرا :(2) (تو را به سوى همه مردم فرستاديم تا آن ها را بشارت دهى ) . خداوند انبياء را فرستاد تا به «زبان عادّى» با مردم خود گفت گو كنند و مقاصد خود را به ديگران بفهمانند.(3)

1- آيه 4 سوره ابراهيم .

2- آيه 28 سوره سبا .

3- تفسير الميزان (20جلدى) ، جلد 12 ، صفحه 20.

(9)

در همين رابطه، امام خمينى "ره"، به نكته ظريفى به شرح زير اشاره فرموده اند:

انگيزه نزول اين كتاب مقدّس اين است كه كتاب در دسترس همه قرار بگيرد و همه از او به اندازه سعه وجودى و فكرى خودشان استفاده كنند.(2)

يكى از حجاب هايى كه مانع استفاده از اين صحيفه نورانيّه است ، اعتقاد به آن است كه جز آن كه مفسّرين نوشته يا فهميده اند ، كسى را حقّ استفاده از قرآن شريف نيست و «تفكّر و تدّبر را

به تفسير به رأى كه ممنوع است ، اشتباه نمودند» و به واسطه اين «رأى فاسد و عقيده باطله» ، قرآن شريف را از «جميع فنون» استفاده ، عارى و قرآن را به كلّى «مهجور» نموده اند . در صورتى كه [« استفاده هاى اخلاقى و ايمانى و عرفانى به هيچ وجه مربوط به تفسير نيست تا تفسير به رأى باشد ».(3)]

1- تفسير نمونه ، جلد 10 ، صفحه 69، ذيل آيه شريفه.

2- صحيفه نور، جلد 2 ، صفحه 34 .

3- آداب الصَلواة ، صفحه 195 _ 197.

(10)

اهداف طرح «انس با قرآن» به شرح زير است

1 _ ايجاد اُنس بيشتر جوانان با قرآن كريم و تجلّى مفاهيم قرآن در رفتار و كردار آن ها .

2 _ رواج تفسير قرآن كريم و آشنايى با مفاهيم انس_____ان س___از وح______ى اله_______ى .

3 _ ايجاد آشنايى كلّى نسبت به تفاسير چاپ شده و رايج در جامع________ه اسلام_________ى .

4 _ آموزش روش « چكيده نويسى » به منظور درج چكيده نظر هر يك از مفسّرين و استفاده كاربردى از ي__ادداشت ها در مقاط____ع مختل___ف .

5 _ آشنايى با سب___ك هاى تفسيرى پديدآورندگان.

6 _ آموزش روش تحقيق و پژوهش موضوعى ق_____________رآن ك_ري_______________م .

قال رسول اللّه (ص) :مَنْ أَرادَ الْعِلْمَ فَلْيُثَوِّرِ الْقُرآنَ

( لسان العرب ،2/149 ، مجمع البحرين ، ذيل «ث ،و،ر» ).

كسيكه علم مى خواهد پس قرآن را بطور عميق بررسى نمايد.

(11)

فضاى مورد نياز « كارگاه آموزشى مفسّرين جوان » و جوايز

مسابقات

اين برنامه احتياج به فضايى به متراژ حداقل 110 متر مربع دارد كه در آن علاوه بر تمام كتاب هاى مورد نظر، مجموعه اى از زندگى نامه مفسّران و قرآن پژوهان فراهم مى شود، اين مسابقه ويژه خواهران و برادران از كلاس سوّم راهنمايى به بالا مى باشد و جوايز آن به قرار زير است :

نفر اوّل : لوح يادبود + يك سكّه به_ار آزادى .

نفر دوّم : لوح يادبود + نيم سكّه به__ارآزادى .

نفرسوّم : لوح يادبود + ربع سكّه بهار آزادى .

كليه شركت كنندگان : 10 جلد كتاب به شرح زير:

1 _ روش اُنس ب__ا ق_رآن (ويژه جوانان) .

2 _ كت__اب «ق__رآن شناس__ى ج______وان» .

3 و 4 _ دو جلد از دوره 30 جلدى « تفسير بيان» (برگرفت_ه از تفسي__ر عظي__م مجم__ع البي__ان مرحوم طبرسى"ره") شامل جلد 1، كه تفسيرجزء يك و جلد 30، كه تفسير جزء سى قرآن كريم مى باشد.

5 و 6 _ دو جلد از دوره 27 جلدى «تفسير

جوان» (برگرفته از تفسير نمونه) شامل جلد 26 و 27 كه با ه_م ، تفسي_ر ج___زء 30 ق__رآن مجي_د مى باشند.

7 _ كتاب «راز خوشب_خت_ى» (از ديدگاه قرآن كريم).

8 _ كتاب «روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن» .

9 _ «ف____رهنگن____ام____ه ق_____رآنى ج________وان».

10 _ كت___اب «فق__ر و ث_روت از دي_دگ_اه ق___رآن».

(12)

روش ومراحل انجام كاردر«كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»

1 _ انتخاب موضوع توسّط قرآن پژوه با مراجعه به فرهنگ نامه هاى موضوعى قرآن كريم .

2 _ كشف آيه يا آيات مرتبط با موضوع انتخابى از ط_ريق م___راجع_____ه به معج___م ه__اى موجود مانند :

فهرست واره موضوعى تفسير بيان.

فهرست واره موضوعى دوجلدى تفسير ج_وان.

فهرس__ت موضوع____ى يك جلدى تفسير نمونه.

راهنماى موضوعى يك جلدى تفسير المي_____زان.

3 _ درج ترجمه آيه يا آيات منتخب با استفاده از ترجمه هاى :

به____اءالدّي_____ن خرّمشاه_____ى .

ناص_____ر مك____ارم شي_______رازى .

عب___دالمحم_ّ________د آيت________ى.

محمّ__د مه___دى ف___ولادون____د.

ت_____رجمه كاظ____م مع_________زّى .

ترجمه شعرى قرآن (اميد مج_د) .

طاهره صفّارزاده (ف__ارسى و انگليسى ).

4 _ نگارش معانى لغوى كلمات آيه يا آيات مرتبط با موضوع از طريق مراجعه به فرهنگ نامه هاى لغات قرآنى ب___ه ش___رح زير :

(13)

فرهنگ نامه قرآنى جوان تأليف دكتر بيستونى.

قاموس قرآن قُرَشىّ (7 جلد در سه مجلد).

ترجمه مف_ردات راغ_ب (يك جلدى).

معجم المفهرس فؤاد عب__دالب_اق__ى (يك جلدى).

فرهنگ لغات قرآنى الياس كلانترى (يك جلدى).

فرهنگنامه لغات «لِسانُ الْعَ_رَب» ت_____أليف علاّم_____ه اب___ن منظ_______ور(18 جلدى).

5 _ در اين بخش از كارگاه آموزشى، مجموعه اى از تفاسير كه هر يك از ويژگى هاى منحصر به فردى در جهان اسلام برخوردار است معرّفى مى شوند ، از جمله آن ها مى ت__وان به موارد زير اشاره كرد :

دوره 30 جلدى ترجمه تفسير مجمع البيان ، مرحوم طبرسى.

دوره 30 جلدى تفسير بيان ، دكتر بيستونى.

دوره 27 جلدى تفسير نمونه حضرت آيت اللّه مكارم شي_رازى.

دوره 27 جلدى تفسير جوان دكتر بيستونى.

دوره 20 جلدى

تفسير الميزان ، مرحوم علاّمه طباطبايى.

تفسير كشف الاسرار و عُدَّةُ الاَْبْرار، رشيدّالدين ميبدى.

تفسير تسنيم ، آيت اللّه جوادى آملى .

تفسي__ر ن__ور ، حجّت الاسلام ق_رائتى .

(14)

6 _ كارآموز شركت كننده در «كارگاه آموزشى» ، جزوه «روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن» را مطالعه كرده و در صورتى كه با زبان عربى آشنا نباشد (سطح 1)، با استفاده از تفاسير خلاصه شده «جوان» و «بيان» ، چكيده نظر مفسّرين را به تفكيك و با ذكر منابع و مآخذ و نام مفسّر درج مى كند . درصورتى كه كارآموز با زبان عربى آشنا باشد (سطح 2)، با استفاده از تفسير عظيم مجمع البيان علامه طبرسى "ره" و تفسيرنمونه و تفسير الميزان، چكيده نظر اين مفسّرين را در فرم چكيده نويسى نظر مفسّرين خواهد نوشت . همچنين نخبگ__ان ق_رآن_ى كش___ور ، مسئ_ولي_ن دارالقرآن ها و مراكز قرآنى ، معلّمين و مربّيان قرآنى در مقاطع تحصيلى راهنمايى ، دبيرستان ، دانشگاه و حوزه هاى علميّه ، به عنوان سطح (3) ، تلقى مى گردند و با همه منابع مندرج در كتاب «روش اُنس با قرآن» آشنا مى شوند .

7 _ زمان هر دوره كارگاه آموزشى حدود 2 ساعت مى باشد.

8 _ دانش آموزان دبيرستانى و بالاتر مى توانند در كارگاه شركت كنند .

همچنين حضور مقاطع سنّى پايين تر در صورت

(15)

داشتن آشنايى قبلى با تفسير قرآن كريم يا حفظ بودن حدّاقل يك جزء قرآن بلامانع است .

9 _ در صورت در اختيار بودن دو خط تلفن، مى توان در برنامه اى تحت عنوان « ارتباط مستقيم با مفسّرين و قرآن پژوهان معاصر » جوانان شركت كننده در كارگاه را با شخصيّت هاى مطرح قرآنى كشور ارتباط داد تا به صورت زنده سؤالات و پيشنهادات و نيازهاى قرآنى جامعه جوان با آن ها در ميان گذاشته شود

10 _ كليّه مراحلى كه به صورت مراجعه مستقيم به كتب تفسيرى به كارآموز آموزش داده مى شود، از طريق مراجعه به رايانه و به صورت ديجيتالى روى نرم افزارهاى قرآنى نيز به كاربران تعليم داده خواهد شد و نمونه هاى عملى با توجّه به علاقه جوانان مراجعه كننده، براى آنان جست جو و چاپ مى شود. همچنين پايگاه هاى اطّلاع رسانى قرآنى روى شبكه اينترنت به صورت كلّى معرّفى مى شوند و روش بهره گيرى از آن، آموزش داده خواهد شد.

11 _ معرّفى مهمّ ترين سايت اينترنتى موجود تحت عنوان WWW.Quran databank.com(org) كه با سرمايه گذارى مشترك مؤسّسه قرآنى تفسير

(16)

جوان ، پايگاه اطّلاع رسانى سراسرى اسلامى (مؤسّسه پارسا) ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و رياست محترم جمهورى اخيرا راه اندازى شده است .

از طريق اين سايت اينترنتى ، امكان آشنايى با /000/10 عنوان كتاب مختلف قرآنى به زبان هاى فارسى ، عربى ، انگليسى ، فرانسه و آلمانى همراه با چكيده هر كتاب به صورت الفبايى يا موضوعى براى اوليّن بار فراهم شده است .

قال رسول اللّه (ص): مَنْ أَرادَ عِلْمَ الاَْوَّلينَ وَ الاْآخِرينَ فَلْيَقْرَأَ الْقُرآنَ ( ميزان الحكمة ، 3/2520 ، چاپ پنج جلدى ).

كسى كه دانش گذشتگان و آيندگان را مى خواهد قرآن تلاوت نمايد .

(17)

350 موضوع انتخابى براى پژوهش تفسيرى از قرآن كريم

يك _ خداشناسى

1 _ آف__ريدگار جه_ان 2 _ اص_ول دي_ن 3 _ توحي_د 4 _ جه_ان بين__ى

5 _ حضور خدا، حمايت خدا، خوشنودى خ_دا 6 _ ش__رك ، مش_رك__ان

7 _ خدا، صفات خدا، علم خدا، 8 _ مواهب خدا

دو _ جهان شناسى

9 _ آب 10 _ آف_رينش 11 _ اب_رها 12 _ اج__رام آسم_ان_ى 13 _ انگور

14 _ ان__ار 15 _ ب_اده_ا 16 _ ب_اران ، ن_زول ب_اران 17 _ پ_رن_دگ_ان

18 _ جغرافياى طبيعى 19 _ ج_نّ 20 _ جنگ_ل ها 21 _ ج_وّ، ج_وّ زمي_ن

22 _ جه_انشناس_ى ك_وه 23 _ حي_وان_ات 24 _ ح_رارت 25 _ حرك_ت

44 _ نعمت هاى طبيعى 45 _ جهانشناسى كوه 46 _ كهكشان 47 _ علوم طبيعى 48 _ كيوان ، گازها 49 _ ماه 50 _ منظومه شمسى 51 _ موجودات

52 _ ميوه ها 53 _ نخل 54 _ نظام آفرينش 55 _ نور

سه _ انسان شناسى

56 _ آرام_ش 57 _ آزم_ايش ، امتحان ، فلسفه آزمايش ، فلسفه آف_ات

58 _ ارواح ، حقيق_ت روح 59 _ اسب_اب 60 _ است_راحت 61 _ استع_داد

62 _ اضط__راب 63 _ اطمين__ان 64 _ انس___ان 65 _ ب__دبخت__ى

(18)

66 _ ب_رن_ام_ه ري_زى 67 _ بل__وغ 68 _ ت_ربي_ت ، تعلي_م و ت_ربي_ت

69 _ تعليمات اسلام 70 _ توفيق ، سلب ت_وفي_ق 71 _ ت_وسّ_ل 72 _ توكّل

73 _ چاره انديشى 74 _ چش_م 75 _ ح_وادث

76 _ خ_واب 77 _ رن_ج

78 _ زن 79 _ سع_ى 80 _ شخصي_ت 81 _ شك_وف_اي_ى است_ع_داده_ا

82 _ صب_ر ، شكيب_اي_ى ، مق_اوم_ت 83 _ طبيع_ت انس_ان 84 _ طغيان

85 _ عشق 86 _ عمر 87 _ غرور 88 _ فال بد، فال نيك 89 _ فتنه شناسى 90 _ ف_رزن_دان 91 _ ق_اطعيّ_ت 92 _ قل_ب 93 _ ك_ودك_ان ، ك_ودك_ى

94 _ لذّات 95 _ موفقيّت 96 _ نفس 97 _ نوجوانان 98 _ ني_از 99 _ ني_رو

چهار _ راه شناسى

100 _ آموزش 101 _ ابليس ، شيطان 102 _ اجبار 103 _ اديان، مشترك_ات اديان 104 _ ارزش ه_ا 105 _ اسلام 106 _ اعمال 107 _ القائات شيطانى

127 _ حقّ و باطل 128 _ خطوبات شيطان 129 _ خرافات، عقايد خرافى 130 _ دي__ن 131 _ دني__ا 132 _ س__ؤال 133 _ سح__ر ، س_اح_ران

134 _ س_رن_وشت 135 _ سنّت ه_اى اله_ى 136 _ سعادت ، خوشبختى، شق_اوت 137 _ شن_اخت 138 _ ش_كّ 139 _ شناخت شناسى 140 _ شيعه

141 _ ص_راط مستقي_م 142 _ صهي_ونيس_م 143 _ عل_م 144 _ فط_رت

145 _ قيامت،

محشر 146 _ كفر، كفران 147 _ گمراهى 148 _ مجادله، مشاجره 149 _ مجازات الهى 150 _ منطق 151 _ مؤمنان 152 _ معاد، امكان معاد، عذاب، انكار معاد، جهنّم، دوزخ، دوزخيان، دلايل معاد،

(19)

حس_اب_رسى ، حش_ر 153 _ نتيج_ه اعمال 154 _ نش_انه ها 155 _ نعمت

156 _ وحى 157 _ هدايت 158 _ هدف آفرينش

پنج _ راهنماشناسى

159 _ اج_م__اع 160 _ ام_ام حسي__ن (ع) 161 _ ام__ام عل__ى (ع)

162 _ ام_ام مه_دى ، انتظ_ار ، حك_ومت جه_ان_ى 163 _ اهداف بعثت

164 _ اهل بيت 165 _ پيامب_ر اسلام 166 _ پيش_وايان 167 _ ح_اكميّ_ت

177 _ ولايت

شش _ قرآن شناسى

178 _ آهن_گ كلم_ات ق_رآن 179 _ آي_ات 180 _ ت_دبّ_ر 181 _ تفسير

182 _ ت__لاوت 183 _ ج__اذب__ه ق__رآن 184 _ ح__روف مقطع__ه

191 _ مثال هاى قرآن 192 _ محكم و متشابه 193 _ نسخ 194 _ نزول قرآن، نزول تدريجى، نزول دفعى 195 _ نظم قرآن

هفت _ اخلاق شناسى (انسان سازى)

196 _ آلودگى 197 _ آمادگى 198 _ اخلاق اسلام_ى 199 _ بخ_ل ، حسد

200 _ ت_رس 201 _ تصمي_م 202 _ تعصّب 203 _ ت_لاش 204 _ حس_رت

205 _ حيله، حيله گرى 206 _ خودسازى ، خودفراموشى، خودپرستى

(20)

207 _ راست__ى ، دروغ 208 _ ري__ا 209 _ زه___د 210 _ سخ___اوت 211 _ سخ_ن شناسى 212 _ سلام 213 _ سوگندشناسى 214 _ شُكرشناسى

215 _ غيب_ت 216 _ فس_ق 217 _ فض_ائل اخلاقى 218 _ فكر 219 _ گناه

220 _ له_و ، لع_ب 221 _ مح_اسب_ه نفس 222 _ م_ادر 223 _ م_راقبت

224 _ نيك_ى 225 _ وف_اى ب_ه عه_د 226 _ ه_وى و هوس 227 _ يأس

هشت _ برنامه عبادى

228 _ احك_ام 229 _ اص_ول فق_ه 230 _ ح_لال و ح_رام 231 _ خمس

232 _ دع_ا ، فلسف__ه دع__ا 233 _ ذك__ر ، ي_اد خ__دا 234 _ روزه

235 _ شب زن_ده دارى 236 _ عب_ادت 237 _ فلسفه احكام 238 _ نماز

نه _ احكام فردى

239 _ اجتهاد 240 _ اخلاص 241 _ استغفار 242 _ انگيزه 243 _ تغذيه 244 _ تفري_ح 245 - تق_وى ، متقّي_ن 246 _ تن_وّع طلبى 247 _ توبه

248 _ حب__ط اعم__ال 249 _ ح__زن 250 _ حق_وق اجتم_اع_ى و ...

251 _ درآمد 252 _ دوران هاى آفرينش 253 _ رزق، تنگى رزق، رابطه گناه و قطع روزى، سلب نعمت 254 _ عمل، عمل صالح

ده _ احكام اجتماعى

255 _ آداب معاشرت 256 _ آراء عمومى 257 _ آزادى 258 _ اجراى ح_دّ ش_رعى 259 _ اح_زاب ، ح_زب 260 _ احس__ان 261 _ اخت_لاف

262 _ اخ_وّت اس_لامى 263 _ ادب 264 _ ارتب_اط ، رابط_ه ، رواب__ط

(21)

288 _ اول_ويّ_ت خ_ويش_اون_دان 289 _ بسي_ج 290 _ به_ان_ه جوي_ى

291 _ ب_ى تف__اوت__ى 292 _ بهت__ان 293 _ پ__ول 294 _ پي_ون__د

295 _ ت_أمي_ن زن_دگى 296 _ تجمّ_ل 297 _ ت_دبي_ر 298 _ تك_اث_ر

305

_ جن_گ 306 _ جه_اد 307 _ جه_انگ_ردى 308 _ چش_م زخ_م

309 _ چشم بندى 310 _ چشم چرانى 311 _ حجاب 312 _ حضور اجتم_اع_ى 313 _ حك_وم_ت 314 _ حيثيّت 315 _ خ_ري_د و ف_روش

316 _ خش_ون_ت 317 _ خ_ويش_اون_دان 318 _ دادگ_اه و دادرس_ى

319 _ داورى 320 _ دختر و پسر 321 _ دشمن شناسى 322 _ دفاع هم_ه جانب_ه 323 - دوست_ى 324 _ رك_ود اقتص__ادى 325 _ زك_ات

326 _ زن_دگى 327 _ زنا ، ح_دّ زن_ا 328 _ س_ازش 329 _ س_رمايه ها

349 _ نظام شورايى 350 _ وحدت

(22)

روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن

مقدّمه

بى شك آنچه كه در چند دهه گذشته، موجب پيشرفت چشمگير در همه عرصه هاى دانش و فنّ آورى شده است ، نظام اطّلاع رسانى بسامان و پرتوانى است كه سير داده هاى اطّلاعاتى را از آغاز تا انجام ، زير نظر دارد و از آن ها به نيكوترين شيوه ، بهره بردارى مى كند .

در اين نظام ، حلقه رابطى كه ميان توليدكننده اطّلاعات و مصرف كننده نهايى آن ، جايگاهى بسيار حسّاس دارد ، داده هاى چكيده نويسى و نمايه سازى است . اين چكيده ها _ همراه با

(23)

نمايه هاى ارائه شده _ معمولاً به پژوهشگران اين امكان را مى دهد كه منابع مورد نياز خود

را از ميان انبوه منابع احتمالى و ناشناخته ، شناسايى كنند .

امروزه متخصّصان در همه شاخه هاى دانش بشرى ، به راحتى مى توانند با استفاده از نمايه ها و چكيده هاى بايگانى شده در حافظه رايانه ها ، پيشينه موضوع مورد پژوهش خويش را فرا روى آورند و كاوش خويش را به گونه اى آغاز كنند كه نه تنها از تكرار و دوباره كارى هاى محتمل ، پرهيز كرده باشند ، بلكه با دقّت تمام ، در مسيرى گام بگذارند كه هنوز پيموده نشده ، ولى نقشه ها و اطّلاعاتى از آن ، از پيش فراهم شده است .

در عصر كنونى با اينكه هر روز شاهد رقابت هاى فزاينده اى براى گردآورى و ساماندهى اطّلاعات گوناگون هستيم ، امّا در زمينه علوم اسلامى ، هنوز بر شيوه هاى سنّتى مى كاويم . در حالى كه پژوهشگران مسلمان همچنان از پراكندگى منابع و عدم شناسايى آن ها رنج مى برند. مع الاسف هنوز از امكانات نظام اطّلاع رسانى جديد ، بهره لازم گرفته نشده است . پي_داست كه ح_لّ اين مشك_ل تنه_ا با ترمي_م سيست_م اطّلاع رسانى فرسوده پيشين، امكان پذير خواهد بود.

(24)

وجود انبوه اطّلاعات در قالب ميليون ها كتاب ، نشريّه، پايان نامه و... زمانى مى تواند به درستى مورد استفاده قرار گيرد كه بتوان در كمترين زمان، آنچه را كه مورد نياز پژوهشگران است ، در اختيار آنان قرار داد. استفاده از چكيده سازى و نمايه پردازى ، بهترين راهكار براى نيل بدان مقصود است .

در اين فصل از كتاب روش انس با قرآن، روش چكيده نويسى به صورت عام تشريح شده است تا علاوه بر كاربردى كه در تحقيقات تفسير موضوعى قرآن كريم دارد، در ساير مطالعات جوانان عزيز نيز مورد استفاده قرار گيرد.

قال الامام على (ع) : مَنْ أَنِسَ

بِتِلاوَةِ الْقُرآنِ لَمْ تُوحِشْهُ مُفارَقَةُ الاِْخْوانِ ( غررالحكم ، حديث 8790 ، چاپ اُرموى ).

هر كس به تلاوت قرآن انس گيرد ، جدايى از ديگران او را به وحشت نيندازد.

(25)

تعريف چكيده

چكيده عبارت است از فشرده همه مطالب يك اثر كه با حدّاقلّ لفظ و حداكثر معنا فراهم شده باشد . به بيان ديگر چكيده ، خلاصه اى است دقيق و فشرده از يك اثر، به گونه اى كه خواننده بتواند با مطالعه آن، نمايى كلّى را در ذهن آورد .

در چكيده ها همچنين اين پيش فرض وجود دارد كه خواننده تا حدودى به موضوع مورد كاوش ، آگاهى دارد و از وقت كافى براى دنبال كردن مآخذ اصلى ، برخوردار نيست .

هدف از چكيده

عمده ترين هدف در چكيده ها، صرفه جويى در وقت استفاده كننده جهت گردآورى و انتخاب اطّلاعات است . «چكيده ها» در انتخاب مدارك و گردآورى اطّلاعات ، كمكى اساسى بوده و از دوباره ك_ارى ها و تأخيردر تحقيقاتِ درحال پيشرفت، جلوگيرى مى كند . در تأييد اهميّت اين چكيده ها ، بايد دانست كه چكيده ها از عناصر اصلى انتشارات رديف اوّل (مقاله هاى نشريّات ادوارى ، گزارش هاى كنفرانس ها ، كتاب ها و پايان نامه ها) و رديف دوم (كتاب هاى عرضه كننده چكيده ، معرّفى نامه هاى كتاب ، كتاب شناسى ها و ...) به حساب مى آيند .

(26)

تفاوت چكيده نويسى با خلاصه نويسى

چكيده نويسى متشكّل از كلمات اساسى و ريشه اى «منبع» است كه هركدام از كلمات نشانگر رئوس مطالب كليدى كتاب يا مقالات مى باشد و بين صد تا دويست كلمه را شامل مى گردد. امّا خلاصه نويسى بيانگر «مفاهيم منبع» موردنظر است، به نحوى كه هر مفهوم را بطور مُجَزّى شرح مى دهد و محدوديّت مقدارى ندارد .

انواع چكيده ها

از آنجا كه چكيده ها با انگيزه هاى گوناگون نوشته مى شوند ، سبك و ساختارهاى مختلفى نيز دارند . برخى از مهمّ ترين انواع چكيده ، عبارتند از :

1 _ چكيده تشريحى : كامل ترين نوع چكيده است كه تا حدّ امكان ، اطّلاعات كمّى و كيفى مندرج در منبع را براى ارزيابى در اختيار خواننده مى گذارد . اين نوع، طولانى تر از ساير چكيده ها نوشته مى شود.

2 _ چكي__ده توصيف___ى : در اين نوع ، بيشتر نگرشى بيرونى به اثر صورت مى گيرد و صرفا مطالب مهمّ نوشته را نشان مى دهد . اين نوع اگرچه به عمق چكيده تشريحى نمى رسد ، امّا كم هزينه تر است .

3 _ چكيده توصيفى _ تشريحى : رايج ترين نوع

(27)

چكيده نويسى است كه در آن سعى مى شود برخى نقاط قوّت چكيده تشريحى و نيز چكيده توصيفى ، جمع شود . در صورتى كه اين چكيده با دقّت و به طور مؤثّر نوشته شود ، مى تواند با پرهيز از سطحى نگرى و گزارش تمام نماىِ اثر ، سرعتى مناسب با چرخه توليد اطّلاعات ، داشته باشد .

4 _ چكيده انتق__ادى : در اينگونه چكيده ها ، افزون بر توصيف اثر ، به ارزيابى محتوا و منابع آن نيز پرداخته مى شود .

5 _ چكيده سوگرفته : هر يك از انواع چكيده ها ، اگر با توجّه به علايق و انگيزه هاى خاصّ تهيّه شود

، چكيده جهت دار خواهد بود . نهادهاى فرهنگى دولتى و غيردولتى هر يك با انگيزه هاى خاصّ ممكن است به سراغ چكيده نويسى آثار يا همايش ها و كنفرانس هاى موجود بروند .

6 _ چكيده كوتاه : معمولاً از يك يا دو جمله تشكيل مى شود و بيشتر در خدمات اطّلاع رسانى تجارى كاربرد دارد .

ويژگى هاى چكيده نويسى مطلوب

1 _ مطلوب آن است كه حجم چكيده كتاب ، حدّاكثر تا 200 كلمه و حجم چكيده يك مقاله ، حدّاكثر تا 150 كلمه (بدون شمارش حروف) باشد . طبيعى است كه رعايت چنين حدّى ، نبايد موجب لطمه زدن به چكيده يك اثر تحقيقاتى مفصّل شود .

(28)

اين حجم تنها چارچوبى براى منابعى است كه از ارزش تحقيقاتى متناسب و معمولى برخوردار باشند. پيداست كه برخى منابع را مى توان حتّى با 50 كلمه چكيده كرد و در مقابل منابعى نيز وجود دارند كه ارزش پژوهشى ويژه اى دارند و چكيده آن ها در 200 كلمه نمى گنجد و حتّى در مواردى خاص ممكن است به 300 كلمه برسد .

2 _ حجم چكيده لزوما تابع حجم اثر نيست . ممكن است چكيده اثرى مفصّل ، مختصرتر از چكيده اثرى مختصر باشد . حجم چكيده بسته به اين است كه آن اثر تا چه اندازه امكان چكيده ترشدن را داشته باشد .

3 _ چكيده با نگرش از كلّ به جزء نوشته مى شود؛ يعنى در آغاز به ساختار و هارمونى و شكل عمومى و معرّفى كلّى اثر پرداخته مى شود و سپس به مباحث جزئى و فهرست آن اشاره مى گردد .

4 _ در چكيده ها هرگز نبايد به مقدّمه نويسنده و فهرست مطالب كتاب بسنده شود ؛ بلكه بايد با بهره گيرى از آن ها ،

فشرده اثر را بيرون آورد .

5 _ در صورتى كه چكيده اثر بدون اشاره به فهرست آن گويا نباشد ، از درآوردن فهرست (و ترجيحا گزينش و ادغام آن) استفاده شود . در چنين مواردى لازم است پيش از آوردن فهرست ، اشاره اى كلّى به محتواى اثر شده باشد .

(29)

6 _ چكيده بايد گويا و رسا باشد تا كاربر بتواند آن را به سرعت مرور كند . پيچيدگى در متن چكيده ، موجب كندى در خواندن چكيده مى شود و غرض اصلى ، نقض مى شود . جملات چكيده ، تا حدّ امكان ، بايد كوتاه باشد تا انتقال معنا به سادگى صورت گيرد .

7 _ عبارت پردازى و قلم گردانى در چكيده مجاز نيست ؛ هر جمله بايد حامل حدّاقلّ يك مطلب باشد و معنايش در جمله هاى بعد تكرار نشده باشد؛ بنابراين بايد از آوردن جمله ها و نيز واژگان مترادف خوددارى كرد .

8 _ در چكيده ها بايد كليد واژه هاى نويسنده را مشخّص كرد و آن ها را در گيومه جاى داد .

تعريف كليد واژه

9 _ كليد واژه ، برجسته كردن كلمات «اصلى و مهمّ» يا داراى «زير مجموعه» مى باشد . تكيه بر اصطلاحاتِ ويژه و كليدواژه ها در چكيده ، از آن روست كه چكيده بايد آئينه متن باشد . همچنين استفاده از ابزار صفحه بندى از طريق چكيده نويسى صورت مى گيرد . كليد واژه هايى كه داخل گيومه گذاشته مى شود ، قابل جست جو به وسيله كاربر خواهد بود . آوردن كليد واژه ها در گيومه ، يكى از راه هاى دست يابى به منابع موردنظر پژوهشگران است . بنابراين بايد بخاطر سپرد كه از علامت

(30)

گيومه ، تنها در مورد كليد واژه ها استفاده مى شود و از كاربرد

آن براى عبارت هاى نقل قول شده از منابع پرهيز شود. البتّه انتخاب كليدواژه ها بايد با دقّت صورت گيرد ، زيرا افزايش نابجاى آن ها موجب پيچيدگى در متن مى شود .

10 _ در چكيده نويسى بايد به مسأله ترجمه آن ها نيز توجّه داشت . برخى از مترجمان ممكن است با اصطلاحات و تكيه كلام هاى عالمانه و ويژه علوم حوزوى آشنا نباشند ؛ بنابراين از آوردن جمله هايى از قبيل جملات زير ، پرهيز شود .

... مؤلّف سپس بحثى اِسْتِطْرادِىّ درباب راآغاز مى كندو ... .

... نويسنده مقاله در موضوع موردبحث خود ، دست به اِسْتِقْراء تامّ زده و ... .

... نويسنده توصيفات و ترجمه هاى حاج ((آقا حسين خوانسارى)) را از مهم ترين كتاب هاى تَراجِم برگزيده است .

همچنين اصطلاحاتى از قبيل : ما نَحْنُ فيهِ، طَرْدا لِلْبابِ، نِزاعٌ صُغْرَوِىٌ، تشقيق شُقُوق، تنقيح مَناط و ... .

11 _ در چكيده نويسى از اظهارنظر درباره مطالب اثر، پرهيز شود و يكسره به توصيف و تشريح بسنده گردد ؛ چراكه هدف از چكيده نويسى صرفا اطّلاع رسانى است و نه ارزش گذارى .

12 _ از كاربرد جمله هايى كه بار معنايى خاصّى ندارند، بايد احتراز كرد ؛ به اين جمله ها توجّه كنيد :

الف ) ... مقاله حاضر ، مقدمّه ترجمه جلد سيزدهم از

(31)

بحارالانوار به عنوان (مهدى موعود) است كه توسط مؤلّف انجام شده است .

ب ) ... نويسنده در اين كتاب ، نكات سودمندى را درباره تقيّه يادآور شده است.

ج ) ... در اين مقاله ، به دريافت هاى جديدى در اين باره، راه يافته است.

پيداست كه هيچ يك از عبارات مشخصّ شده، براى خواننده نكته اى درخور توجّه نخواهد داشت.

13 _ چكيده ها بايد به شك_ل پاكي_زه (در ص_ورت امكان پاكنويس شده) و با فاصله لازم (براى كارِ

ويرايشى) نوشته شود.

14 _ چكيده نويس در مواردى خاصّ كه واژه يا اصطلاح و يا واقعه اى را مبهم مى بيند، مى تواند توضيحى كوتاه (براى سهولت ترجمه) در بيرون چكيده بدان بيفزايد.

15 _ نام چكيده نويس در پايان حتما قيد شود، تا در صورت بروز ابهام ، به راحتى قابل تشخيص باشد.

16 _ بيان اطّلاعات زايد بر كتاب يا مقاله، در چكيده جا ندارد، براى نمونه در كتابِ (اَنيسُ الْعارِفينَ) ضرورتى ندارد كه چنين گزارش دهيم: مُصَحِّح در مقدّمه اين كتاب آورده است: در ميان آثار به جا مانده از خواجه عبداللّه انصارى ، دو كتاب

(32)

او در سير و سلوك و عرفان عملى از امتياز خاصى برخوردار است.

يكى (صد ميدان) به فارسى و ديگرى (مَنازِلُ السّائِرينَ اِلَى الْحَقِّ الْمُبينِ) به عربى ، كتاب دوم 27 س_ال پس از تألي_ف ص_د مي_دان (يعنى به س_ال 475 ه.ق مصادف با 461 ه.ش) نوشته شده است... .

بلكه مثلاً مى توان چنين آغاز كرد:

اين كتاب تحريرى است به فارسى از (شرح عبدالرّزّاق كاشانى) بر اثر عرفانى خواجه عبداللّه انصارى به نام (مَنازِلُ السّائِرينَ).

براى نمونه، يك «چكيده مطلوب» كه با شرايط چكيده نويسى استاندارد مطابقت دارد و يك چكيده «نامطلوب» كه با شرايط چكيده نويسى استاندارد مطابقت ندارد ، در صفحه ضميمه آورده شده است. به نمونه ها توجه كنيد.

17 _ در چكيده ها از آوردن عبارت هايى كه در ترجمه به زبان هاى ديگر، كاركرد معنايى و فرهنگى ديگرى پيدا مى كند، بايد احتراز كرد، چه بسا كاربرانى كه داراى زبان و فرهنگ ديگرى هستند از برخى عبارت ها، معناى ديگرى دريابند. از اين رو بايد همواره حال مخاطب بيگانه با زبان و فرهنگ خود را در نظر آوريم و به ياد داشته باشيم كه در

اين مرحله از اطّلاع رسانى ، شايد ترجمه چكيده ما خوانندگان بيشترى داشته باشد.

(33)

18 _ در صورتى كه كتابى شامل چند مقاله مستقلّ از يك يا چند نويسنده باشد، براى هر مقاله يك چكيده فراهم مى آيد. در اين مورد، لزوما همه مقالاتِ يك كتاب ، چكيده نمى شود ، بلكه مقالات مهمّ آن گزينش و چكيده مى شود.

19 - در مورد مجموعه مقالاتِ پيوسته، كه در جرايد به پايان خود رسيده اند، تنها يك چكيده نوشته مى شود، امّا اگر مقالات هنوز به پايان خود نرسيده باشد، براى هر مقاله، چكيده اى مستقلّ نوشته مى شود و پس از چاپ آخرين بخش مقاله، با استفاده از چكيده هاى پيشين ، به يك چكيده تبديل مى شود. البته بايد يادآور شد كه اگر قسمت هاى ديگر مقاله، به لحاظ محتوا كاملاً مستقلّ و مجزّا باشد، بايد براى هر شماره چكيده اى مستقلّ نوشت.

20 _ مقالاتى كه بعدا در يك مجموعه و در قالب كتاب به چاپ مى رسد، در صورتى كه قبلاً (پس از انتشار در نشريّات) چكيده شده باشد، نياز به چكيده نويسى جديد ندارد ، در صورتى كه مقالاتى در چاپ جديد، بدان افزون شده باشد، براى آن ها چكيده هايى مستقلّ تهيه مى شود. همچنين اگر مقالات چكيده نويسى شده، اضافاتى

(34) اساسى پيدا كرده باشند، در پايان چكيده قبلى، به آن اشاره مى شود.

21 _ آثار ترجمه شده ، يك بار چكيده مى شود و در صورتى كه يك اثر ، ترجمه هاى گوناگون داشته باشد، تنها به ويژگى هاى هريك از ترجمه ها (در چكيده مخص_وص به آن) اشاره مى شود، مثلاً از ق_رآن كريم و نهج البلاغه كه ترجمه هاى گوناگون دارند، نخست يك چكيده كامل از متن اصلى هريك ارائه مى شود، سپس در

ترجمه هاى آن ها به ويژگى هاى هر ترجمه، پرداخته مى شود تا كاربران به راحتى بتوانند تفاوت هاى هر ترجمه را با ديگرى دريابند.

22 _ كتاب هاى تجديد چاپى كه قبلاً تهيه شده اند، مجدّدا براى چكيده شدن انتخاب نمى شوند، تنها مشخّصات كتاب شناختى آن ها به چكيده قبل، افزوده مى شود.

23 _ آثارى كه توسّط ناشران مختلف منتشر مى شود و يا تصحيح و تحقيق گوناگون دارد، در صورتى كه قبلاً چكيده شده باشند، براى چكيده شدن انتخاب نمى شوند. تنها مشخصات كتاب شناختى جديد به چكيده قبل افزوده مى شود. در صورتى كه هريك از تصحيح ها يا تحقيق ها داراى ويژگى خاصّ باشد، اين ويژگى ها نيز به چكيده متن اصلى اضافه مى شود.

(35)

24 _ كتاب هايى كه گزيده آن ها منتشر مى شود، در صورتى كه خودِ گزيده ارزش تحقيقاتى داشته باشد، براى چكيده شدن انتخاب مى شود. در صورتِ عدم انتخاب، تنها مشخّصات كتاب شناختى آن ها به چكيده قبل افزوده مى شود.

25 _ آثار ترجمه شده در صورتى كه اصل اثر قبلاً چكيده شده باشد، مجّددا چكيده نمى شود. تنها مشخّصات كتاب شناختى ترجمه به چكيده قبل افزوده مى شود. در صورتى كه اصل اثر قبلاً چكيده نشده باشد، ترجمه براى چكيده نويسى، انتخاب مى شود و در صورتى كه اصل اثر بعدا ترجمه شود، تنها مشخصّات كتاب شناختى اثر _ بدون چكيده جديد _ درج خواهد شد. همچنين در صورتى كه يك اثر ، ترجمه هاى گوناگون داشته باشد، بايد به ويژگى هاى ترجمه اشاره كرد.

26 _ براى كتاب هايى كه شامل چندين مجلّد و چند موضوع است، نخست يك چكيده عمومى و سپس يك چكيده براى هر موضوع فراهم مى شود. در اين مورد ممكن است هر موضوع، شامل چند مجلّد باشد، مانند كتاب بحارالانوار كه براى مجموع آن، نخست يك چكيده و سپس

براى موضوعات گوناگون آن، مستقلاً چكيده تهيّه مى شود.

(36)

روش كار چكيده نويسى

روش كار چكيده نويسى كه به صورت تجربى و با بهره گيرى از روش هاى مشابه در جهان تنظيم شده ، به شرح زير است :

1 _ هر برگ چكيده بر اساس ساختار چكيده (برگ پيوست) تقسيم بندى شده است .

2 _ چكيده نويس اطّلاعات مربوط به هر بخش را از مقدّمه يا متن اثر استخراج و در جدول ها يادداشت مى كند .

3 _ سعى شود اطّلاعات مربوط به هر بخش به بخش ديگر منتقل نشود.

4 _ از آن جا كه چكيده نويس مجاز نيست خارج از مطالب كتاب، نكته و داورى از خود اضافه كند، پشت هر برگ چكيده در ملاحظات، سه بخش به مطالب مفيد چكيده از اين پس اختصاص يافته است .

5 _ ترتيب هاى جدول حتما رعايت شود.

6 _ نوع و ويژگى هاى ترجمه ، مثلاً ترجمه آزاد ، در ساختار بيايد.

7 _ نظام هاى فلسفى مانند فلسفه اِشْراق ... در ساختار مى آيد.

8 _ از نظر ديگر آثار غير مرجع دو سبك مستند و غير مستند دارند.

9 _ همچنين شيوه مصاحبه و پرسشنامه در بخش شيوه مى آيد.

(37)

10_ شيوه هاى تنظيم و پردازش متن عبارت است از : گزارشى

نقلى

تاريخ {حديثى

{تحليلى

فتوايى موضوعى

فقه حديثى حديث

{استدلالى {قاموسى

كلامى

اصول فقه اهل سنت

{غير كلامى

سنتى حديثى

كلام اخلاق عرفانى _ تصوف

{كلام جديد {فلسفى

قرآن به قرآن

رواي_______ى

عرفان______ى

قرآن موض__وع_ى

عقل________ى

ادب_________ى

{اجتماع___ى

علم_______ى

(38)

ساختار چكيده

چكيده نويس بايد مطالب چكيده را به ترتيب زير ارائه كند و در حاشيه صفحه چكيده ، براى بندهاى 9گانه زير، شماره گذارى كند:

1 _ شن__اس_ه : معرّفى اجمالى اثر است.

(توضيح اين كه شناسه بايد تابلويى گويا از نمايش تمامى محتويات اثر باشد. اگر عنوان كتاب ،

گوياى همه محتويات كتاب است نيازى به آوردن شناسه نيست).

2 _ انگي__زه و ه__دف : قصد و انگيزه مذهبى يا

علمى نويسنده براى تأليف ارائه شود.

3 _ شي___وه : معم_ولاً نويسن__دگان ،

اطّلاعات خود را به شيوه هاى مختلف كتابخانه اى ، مصاحبه و پرسش نامه ، گردآورى مى كنند و پس از گردآورى اطّلاعات، در قالب هاى تحليلى يا نقلى (گزارشى) يا استدلالى ، آن ها را تأليف مى نمايند . گاه مطالب را مستند به منابع مى كنند و گاه منابع خود را ذكر نمى كنند. همچنين هنگام تحقيق، از روش تاريخى يا روش هايى مانند توصيفى، ميدانى و علّى استفاده مى كنند. (مبناى چكيده نويس در اين زمينه ، كتاب روش هاى تحقيق دكتر نادرى است).

4 _ فرضيّه و پرسش اصلى: در پ__ژوهش هاى

آكادميك، معمولاً پژوهشگر ابتدا فرضيه و پرسشى را طرح مى كند و سپس به دنبال پاسخ گويى به آن و آزمون فرضيّه برمى آيد.

(39)

5 _ نتيج____ه و پيشنه____ادات: در پژوهش هاى

آكادميك، نويسنده نتيجه تحقيق خودرادرپايان ارائه كرده و همچنين پيشنهاداتى را مطرح مى كند .

6 _ جايگاه : مقام و منزلت و موقعيّت اثر با

توجّه به عصر تدوين و نسبت به آثار مشابه اينجا آورده شود. اگر كتاب درسى است و يا اگر براى سطح خاصّى (طبقه خاصّى) نوشته شده ، تصريح گردد.

7 _ من__اب_ع : در اينجا چند محور توضيح داده

مى شود. استفاده از منابع قديم و جديد، منابع غربى، كثرت و قلّت منابع، بازنويسى منابع.

8 - اطّلاع_ات نُسَخ شناس_____ى : در م_____ورد

نسخه هاى مصحّح ، اطّلاعات مربوط به شيوه تصحيح ، نسخه هاى مورد استفاده و نسخه پايه و اصل در اينجا آورده مى شود.

9 _ ساختار مطالب و سرفصل : نظام و

ساختار اثر با توجّه به نكات ذيل

ارائه شود:

به محتواى مقدّمه هاى مهمّ و طولانى يا ضميمه هاى كتاب اشاره شود.

نظم و تبويب كتاب مانند موضوعى بودن «اصول كافى» و الفبايى بودن «كنز العُمّال» اشاره شود.

اگر نويسنده از عناوين استعارى و كنايى استفاده كرده، است چكيده نويس بايد آن ها را به عناوين گويا ، مفيد و معنى دار تبديل كند.

(40)

عناوين به زبان چكيده ترجمه شود ، مثلاً اگر متن عربى يا انگليسى و چكيده فارسى است عناوين ب__ه فارس__ى ت__رجمه گ_ردد.

آثارى كه عناوين اصلى و فرعى دارند، فقط عن___اوين اصل_ى آورده شود.

آثارى كه عناوين آن ها نظام منطقى ندارند و مثلاً متداخل است، فقط عناوين مهمّ آورده ش___ود.

سرفصل ها به صورت عبارات مجزّا و منقطع ارائه شود ، يعنى روى سرفصل ها عبارت پردازى ص__ورت نگي__رد.

قال الامام على (ع) : وَ اللّهَ اللّهَ فِى الْقُرآنِ ، لا يَسْبِقْكُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَيْرُكُمْ ( نهج البلاغه ، نامه 47 ).

خدا را ، خدا را ! درباره قرآن ، مبادا ديگران بر شما پيشى گيرند در عمل به آن .

(41)

نمونه ها

در پايان، يك نمونه از چكيده هاى مطلوب و يك نمونه از چكيده هاى نامطلوب ، جهت آشنايى بيشتر پژوهشگران قرآنى ، عزيز ارائه مى شود .

چكيده مطلوب

22830B(ك_دپارسا) عنوان:اتحادودوستى ن_اش_ر:ح_اذق تع__داد جل____د: 1 تاري_خ نش_ر:1379 نويسن_ده:ابطح__ى، سي___دحس_ن مح_ل چ___اپ:قم ن_وبت چاپ: دهم نوبت ويرايش:سوّم صفح_________ه:311 شمارگان: 3000 زب__ان: فارس____ى قط__ع:وزي____رى نوع جلد:شُمي____ز موضوع:اجتماعيّات، آداب مع_اش_رت ، دوست يابى دراسلام به______ا: 12000 ريال محل نگهدارى: پ______ارس__ا

چكيده

دستورهاى «اجتماعى» اسلام را در قالب داستان هاى اخلاقى آموزنده بيان مى كند، نويسنده، ضمن بيان آداب و معاشرت با دوستان، روش هاى دوست يابى را شرح مى دهد. اين كتاب به روش توصيفى و با استفاده از آيات قرآن و منابع حديثى شيعى نگارش يافته است. معاشرت با مردم، راه هاى جذب «دوست»، رمز محبوبيّت در بين مردم و لزوم همدردى با مردم، از مطالب مهمّ كتاب است .

توضيح : علّت مطلوب بودن اين چكيده آن است كه مطالب عمق كتاب با استفاده از واژگان كليدى و اصلى تبيين شده است .

(42)

چكيده نامطلوب

2203 B(كدپارسا) عن_وان:شناخت و تدّبر دركلام وحى ناشر:مرك_زآموزش مديريت دولت_ى تع__داد جل____د: 1 تاري_خ نشر: 1379 بكوشش:مركزآموزش مديّريت دولتى (دارالقرآن الكريم) مح____ل چاپ:تهران ن__وبت چاپ: اول صفح_ه: 120 شمارگ___ان: 3000 زب______ان: فارسى قط______ع: وزيرى نوع جل_د: شُميز موضوع : پ__ژوهش قرآن_ى ، روش هاى علوم قرآن، اهميّت تدّبردرقرآن به______ا: 5000 ريال مح___ل نگهدارى: پارس__ا

چكيده

به مسئله «فهم قرآن» و اهميت شناخت و تدبّردرآن مى پردازد.اين كتاب را مركزآموزش مديريتى دولتى براى ترغيب مديران به استفاده كاربردى ازكلام وحى و نهادينه كردن فعاليّت هاو پژوهش هاى قرآنى تأليف و تدوين كرده وكتاب درسى قرارداده است.كتاب در5 فصل سامان يافته است.درفصل اوّل برخى موضوعات علوم قرآن همچون اهميّت قرآن،نام ها،اوصاف،اعجاز،سيرنزول،جمع آورى،آداب تلاوت وتقسيمات قرآن گنجانده شده است. فصل دوّم به بررسى اهميّت و نحوه تدّبردر قرآن مى پردازد.درفصل سوّم، ضرورت پژوهش در مفاهيم قرآنى و انواع آن بررسى مى شود. فصل چهارم به آشنايى با پژوهش در منابع اسلامى، يعنى قرآن و سنّت ومجموعه هاى حديثى اختصاص دارد. در فصل پنجم برخى نرم افزارهاى مورد استفاده در پژوهش هاى قرآنى معرّفى مى شود.

توضيح : علّت نامطلوب بودن اين چكيده آن است كه عمدتا از فهرست كتاب استفاده نموده و مطالب اصلى كتاب را مطرح نكرده است. همچنين به جاى پرداختن به واژه هاى كليدى ، حرف ناشر را بيان كرده است كه ذكر چنين مواردى در چكيده نويسى ها ضرورتى ندارد .

(43)

معرفى فرهنگ نامه هاى موضوعى قرآن كريم وويژگى هاى اختصاصى هركدام

معرّفى فهرست موضوعى ترجمه «تفسير مجمع البيان»

اين كتاب يكى از كتب تهيّه شده درمؤسسه قرآنى تفسيرجوان است كه توسط جمعى از محققين حوزه علميّه قم به مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسملين عباس يارى پور تهيه شده است.

در اين فهرست موضوعى: مفاهيم، اسامى خاصّ، موضوعات و اصلاحات موجود در ترجمه تفسير مجمع البيان به صورت علمى ارائه شده است.

اين كتاب در واقع نمايه اى استنادى بر متن تفسير است . نمايه استنادى يكى از بهترين شيوه هاى فشرده سازى و ارائه اطّلاعات است . مطالب مورد استناد اين تفسير به ديگر آثار مأخديابى شده است و از اين فهرست موضوعى قرآن مى توان دريافت كه بسامد (تعداد كاربرد) استناد اين تفسير به تفاسير ديگر و نهج البلاغه يا كتب معتبر مرجع چه مقدار است.

در نمايه هاى استنادى اين فهرست كه از نوآورى جديدى استفاده شده است و آن استخراج استنادات سوره هاى مختلف قرآن است و مى توان دريافت كه از چند آيه قرآن براى تفسير آيات ديگر استفاده شده

است.

از ديدگاه ديگر با توجه به ايجاد نظام ارجاعيات، مترادفات و وابسته ها حتى الامكان بازيابى اطّلاعات سريع و آسان صورت مى گيرد.

مستندسازى اعلام و اسامى خاصّ از ديگر خصوصيّات اين فهرست موضوعى است .

(45)

فهرست موضوعى «تفسير نمونه»

اين كتاب فهرستى است موضوع گونه بر تفسير 27 جلدى نمونه كه توسط آقايان احمدعلى بابايى و رضا محمدى تهيه شده است .

تفسير نمونه از متداول ترين تفاسير فارسى عصر حاضر است كه به زبان ساده و گويا و قابل استفاده براى عموم توسط هفت نفر از دانشمندان حوزه علميه قم زير نظر آيت اللّه مكارم شيرازى به نگارش درآمده است و با عنايت به تعدد چاپ اين تفسير و با هدف دسترسى به موضوعات و استفاده بهينه از مفاهيم و مطالب اين تفسير فهرستى موضوعى به قلم تحرير درآمده است .

با توجه به تلاش و زحمات مؤلفين محترم در گستردگى اين 27 جلد تفسير و تعدد چاپ هاى قديم و جديد و عدم تطابق اين چاپ ها و ايجاد فهرستى تطبيقى در صفحات آخر اين فهرست موضوعى هنوز مشكل استفاده كنندگان به معناى اتم و اكمل حل نشده و بعضا آدرس مكتوب در فهرست موضوعى با هيچ نوع از چاپ هاى قديم و جديد مطابقت ندارد .

در بررسى دقيق فهرست ياد شده مواردى نيز مشاهده مى شود كه در فهرست موضوعات به آن ها اشاره شده ولى در متن كتاب مطالب مربوط به آن ها وجود ندارد .

(46)

معرّفى كتاب فهرست واره موضوعى «تفسير بيان»

اين كتاب يكى از كتب تأليف شده در مؤسسه قرآنى تفسير جوان مى باشد كه توسط جمعى از محققين حوزه علميّه قم به مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسلمين يارى پور تهيه شده و مورد استفاده جوانان عزيز براى مراجعه موضوعى به تفسير 30 جلدى بيان تأليف آقاى دكتر محمد بيستونى مى باشد.

باتوجّه به اهميّت مفاهيم، اسامى خاص و اصطلاحات موجود در تفسير بيان نويسندگان سعى كرده اند در اين فهرست از شيوه هاى علمى استفاده نمايند

و مفاهيم و اسامى خاص و اصطلاحات را به صورت علمى ارائه كنند. به عبارت ديگر اين فهرست نمايه اى است استنادى كه از متن تفسير بيان استفاده شده است.

مخفى نماند نمايه استنادى يكى از بهترين زبان هاى فشرده سازى ارائه مطالب و اطّلاعات مى باشد.

در اين كتاب مطالب مورد استناد در تفسيربيان به ديگر آثار مأخذيابى شده است.

مثلاً بسامد (تعداد كاربرد) استناد اين تفسير به تفاسير و كتب مرجع چه مقدار است.

در نمايه هاى استنادى موجود در اين كتاب از نوآورى جديدى استفاده شده است يعنى مستندات سُور قرآن موجود است و مى توان يافت كه مفسّر و نويسنده چه مقدار از آيات قرآن را براى تفسيرآيات ديگر مورد استفاده قرار داده است.

(47)

معرّفى فهرست واره موضوعى «تفسير جوان»

اين كتاب يكى از تحقيقات مؤسسه قرآنى تفسيرجوان كه توسط جمعى از محققين حوزه علميّه قم به مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور تهيه شده است و كارآئى بسيار زيادى دارد . در اين فهرست موضوعات، مفاهيم ، اسامى خاصّ و اصطلاحات موجود در تفسير 27 جلدى جوان تأليف آقاى دكتر محمدبيستونى به صورت علمى ارائه شده است. اين فهرست در حقيقت نمايه استنادى و نمايه متن تفسير مى باشد. ناگفته نماند كه نمايه استنادى يكى از مناسب ترين زبان هاى فشرده سازى و ارائه اطّلاعات است، مطالب مورد استناد اين تفسير به ديگر آثار مآخذيابى شده است ، بنابراين از اين طريق مى توان فهميدكه بسامد (تعداد كاربرد) استناد اين تفسير به نهج البلاغه يا كتاب روح المعانى يا تفسير الميزان و غيره چقدر بوده است.

نمايه استنادى اين فهرست داراى نوآورى جديدى است و آن استنادات سوره هاى مختلف قرآن است، از اين طريق مى توان درباره قرآن به قرآن تفسير كردن قضاوت كرد.

از

سوى ديگر با ايجاد ارجاعيات ، ترادفات، وابسته ها حتى الامكان بازيابى اطّلاعات آسان ياب شده است.

مستندسازى اعلام و اسامى خاصّ از ديگر خصوصيّات اين فهرست است.

(48)

معرفى فرهنگ نامه هاى لغات قرآن كريم و ويژگى هاى اختصاصى هركدام

معرّفى كتاب «فرهنگنامه قرآنى جوان»

اين كتاب تأليف دكتر محمدبيستونى مى باشد كه برگرفته از قاموس قرآن قرشى (7 جلدى) مى باشد.

اهميّت استفاده از فرهنگ نامه هاى قرآنى و نياز جوانان مشتاق و قرآن پژوه ، مؤلف را بر آن داشت تا در اقدامى مؤثر و مفيد شكل جديدى از قاموس قرآن را با اسلوبى زيبا در اختيار عموم قرار دهد.

در اين فرهنگنامه واژه هاى قرآن به ترتيب الفبا و به زبان فارسى آورده شده است.

فراوانى مراجعه به كتاب آسمانى و استفاده كليد واژه اى از آن بخصوص جوانان عزيز و جايگاه بسيار ارزشمند و مفيد كتاب قاموس قرآن با توجه به نحوه تدوين اين كتاب كه از منابع و مآخذ معتبر استفاده شده است سبب تأليف فرهنگنامه اى كم حجم براى جوانان شد. همانطور كه در تعريف قاموس قرآن گفته شده است اين كتاب يك دائرة المعارف قرآن است. پس مى توان گفت فرهنگنامه قرآنى جوان يك دائرة المعارف جيبى قرآن كريم مى باشد.

(50)

معرفى كتاب فرهنگ لغات قرآنى «الياس كلانترى»

اين كتاب تأليف آقاى الياس كلانترى است كه توسط انتشارات بيان در تيراژ 5000 به چاپ رسيده و لغات تفسير عظيم مجمع البيان را مورد بررسى و دقت و امعان نظر قرار داده است. مؤلف كتاب مجمع البيان (مرحوم طبرسى) دقت بسيار عجيبى در شرح معانى لغات قرآنى بكار برده و زحمت زيادى كشيده است تا علم و درايت و شناخت عميق خود را از قرآن و فنون ديگر در شرح اين لغات آشكار سازد.

كلمات بكار رفته در كتاب فرهنگ لغات قرآنى الياس كلانترى به صورت هيئتِ بكار رفته در مجمع البيان تنظيم شده ، برخلاف آنچه كه در كتابهاى لغوى زبان عربى مرسوم است. يعنى كلمات در رديف ريشه اصلى آن ها تنظيم نشده است بعنوان

مثال كلمه «ابرار» در بخش «حرف» و در حرف «ب» بكار نرفته است.

گرچه مؤلف كتاب ابتدا قصد ترجمه كردن لغات را هم داشته است ولى به علت نداشتن فرصت كافى از ترجمه تفسير مجمع البيان كه لغات را هم ترجمه كرده است استفاده كرده و چون در آن زمان هنوز تمام مجلّدات تفسير به فارسى ترجمه نشده بوده بعضى از لغات كه بيشتر مربوط به جلد

(51)

23 بوده توسط آقاى عباس ترجمان به فارسى ترجمه شده است .

نويسنده اظهار داشته چون قسمتهاى متعدد كتاب بوسيله افراد مختلفى ترجمه شده است لذا گاهى مقدارى نارسايى و ناهماهنگى فقط در ظواهر عبارات وجود دارد .

و تعويذى به صورت گردن بند هم ساخته مى شود و به گردن اطفال مى اندازند .

(52)

معرفى معتبرترين تفاسير تشيع و تسنن

آشنايى با مشهورترين تفاسير تشيّع

1 _ اَطْيَبُ الْبَيانِ (سيد عبدالحسين طيّب)

2 _ البُرْه_ان (سيد هاشم حسينى بحرانى)

3 _ التِبْيان فى تفسير القرآن(ابو جعفر محمّد ب_ن حس_ن ط__وسى)

4 _ تفسي_ر جامع (سيّد ابراهيم بروجردى)

5 _ تفسي______ر ش_____ري__ف لاهيج_______ى

( به_اءالدي_ن محم_د ب___ن شي______خ عل___ى ش_ريف لاهيج_ى )

6 _ تفسير على بن ابراهي__م قمّ___ى

( منس___وب ب___ه عل___ى اب_ن اب_راهي___م ب___ن ه_اش_م قم_ى )

7 _ تفسير عَيّاشِىّ (ابونصر محمّدبن مسعود بنى عَيّاشِ_ىّ سمرقن_دى مع_______روف ب____ه عَيّاشِ___ىّ)

8 _ ج_ام_ع البي__ان ف__ى تفسي__ر الق___رآن

(اب_وجعف_ر محم_د ب_ن جري_ر طبرى آملى)

9 _ نمونه (زيرنظرمكارم شيرازى باهمكارى گروهى از دانشمندان)

10 _ جَ_____لاءُ الاَْذْه_____انِ وَ جَ____لاءُ الاَْحْ___زانِ [تفسي__ر گ__ازُر]

( اب_والمحاسن حسي_ن بن حسن جُرجانى )

11 _ جوامع الجامع (امين الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى)

12 _ مجم___ع البي__ان ف__ى تفسي_ر القرآن

( اب__و عل__ى فض_ل ب_ن حس__ن طبرس_ى )

13 _ تفسير شُبَّر [الجَوْهَرُ الثَّمينُ ف_ى تفسي___ر الكتاب المبي___ن[ ( سي__د عب_________داللّه شُبَّ________________ر )

14 _ صافى (فيض كاشانى _ محمّدبن مرتضى مشهور ب___ه م__لامحس____ن في____ض ك__اش__ان_______ى)

15 _ الفرق__ان فى تفسير القرآن (دكتر محمّ_____د صادق________ى)

16 _ الك__اشف (محم___د ج___واد مغني___ه)

17 _ المي__زان ف__ى تفسي__ر الق________رآن

( علاّم__ه سيّ__د محمد حسين طباطبايى )

18 _ ن__ور الثَّقَلَيْ__ن (شيخ عبد على بن جُمُعَه عروس__ى حَوي__زِىّ)

19 _ تفسير فرات كوفى (ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن_____ى ف_________________رات كوف__ى )

(54)

آشنايى با مشهورترين تفاسير تسنّن

1 _ اِرْشادُ الْعَقْلِ السَّلي__مِ (ابوالسعود بن محمّ__د عم__ادى حنف_ى)

2 _ ان____وار التن____زيل و اس____رار التَّأْوي_ل ي_ا تفسي__ر بيض__اوى

(ناصر الدين ابوسعيد بيض_اوى شي_رازى)

3 _ تفسير جَلالَيْنِ (جلال الدّين محمّدبن احمد مَحَلّى و جلال الدّين عبدالرحمن بن ابى بكرسُيُوطِىّ)

4 _ تفسير مراغى (احمد مصطفى مراغى)

5 _ تفسير قُرطُبى [الجامِعُ لاَِحْكامِ الْقُرْآن]

(اب_وعب___داللّه محم_د ب_ن احم__د انص__ارى قُ_رطُب_ى)

6 _ ال_دُّرُّ

الْمَنْثُ_ور ف_ى التفسي_ر بالمَ_أْثُ_ور

(جلال الدّين عبدالرّحم__ن بن ابى بكر سُيُوطِ__ىّ)

7 _ تفسير ابن عربى [رَحْمَةٌ مِنَ الرَّحْمانِ فى تفسير و اشارات الق___رآن] (مح___ى الدين بن ع__رب___ى)

8 _ تفسير جلالَيْن [الفتوحات الاِلهيّه [(سليم__ان بن عم__ر عجيل__ى ملقّ___ب ب___ه شي__خ جم______ل)

9 _ ف__ى ظِ__لالِ الْقُ__رْآنِ (سي__د بن قطب معروف به سيد قطب)

10 _ الكشّ________اف (ج___اراللّه محم___ود ب___ن عم___ر زَمَخْشَ__رِىّ)

11 _ كش___ف الاس___رار و عُ___دَّةُ الاب____رار

(ابوالفض___ل رشي___د الدّي____ن ميبُ__دى)

12 _ تفسيركبيرفخررازى [مفاتيح الغيب]

(محم_____د ب__ن عم______ر حسي__ن رازى)

13 _ المُن______ار (شي_____خ محم___د عب___ده ، محم_د رشي__د رضا)

(55)

معرّفى كتاب «مَجْمَعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرْآن»

يكى از مهم ترين و ارجمندترين تفاسير جهان اسلام، تفسير مجمع البيان فى تفسير القرآن تأليف مفسّر دانشمند، عالم جليل القدر و فقيه شيعى، امين الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طَبْرِسى (مت_وف_اى 548 ه.ق مصادف با 532 ه.ش) از عالمان بزرگ قرن پنجم هجرى است .

از نكات قابل توجه تفسير مجمع البيان اين است كه مباحث متناسب با آيات در ذيل هر آيه

به صورت منظم تدوين يافته و ارتباط با آيات

(56)

مشابه را توضيح مى دهد و از اين جهت، مى توان گفت او از نادر مفسّران شيعى است كه به علم مناسبات توجه كرده است .

شيخ شلتوت ، مفتى بزرگ اهل سنّت و دانشمند روشن بين كشور مصر، در مقدمه اى كه بر اين تفسير نگاشته است ، مى نويسد: «مجمع البيان» ، در ميان كتاب هاى تفسيرى بى همتاست. اين تفسير با گستردگى، ژرفا و تنوع در مطالب و تقسيم، تبويب و ترتيب، داراى ويژگى و امتيازى است كه در ميان تفاسير پيش از آن بى نظير و درميان آثار پس از آن ، كم نظير است» .

كسانى كه به هر قسمت از تفسير، علاقه مند باشند، مى توانند به راحتى به همان قسمت از ادبيات، قرائت و تفسير مراجعه كنند. مجمع البيان به بحث هاى موضوعى نمى پردازد ، نظريات مفسران عامّه را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند .

(57)

معرّفى كتاب «تفسير نمونه»

تفسير نمونه، از متداول ترين تفاسير فارسى عصر حاضر است كه به زبان ساده و گويا و قابل استفاده براى عموم به نگارش درآمده است و در روش ارائه مطالب و تحليل و ذكر وجوه و احتمالات، متأثّر از تفاسير بزرگى مانند الميزان، مجمع البيان و تفسير مراغى است .

درس عالى خارج حوزه علميه قم مى باشد كه اين اثر را با همكارى گروهى از دانشمندان ، آقايان: محمّدرضا آشتيانى، محمّد جعفر امامى، عبدالرّسول حسنى، سيّد حسن شجاعى، محمود عبداللّهى، محسن قرائتى و محّمد محمّدى در تاريخ 1359 ه.ق مصادف با 1319 ه.ش تا 1411 ه.ق مصادف با 1369 ه.ش ، در 27 جلد به زبان فارسى تأليف كرده است .

ويژگى هاى اين تفسير ، عصرى بودن آن است كه مناسب بانيازها و پرسش هاى عصر، پيام قرآن را با زبان روز تبيين مى كند و با روش ساده و به دور از بحث هاى كلاسيك ادبى، كلام وحى را تفسير مى نمايد.

(58)

جلوه مهمّ اين تفسير در گرايش به جنبه هاى هدايتى و تربيتى است كه مؤلّفين آن راتعقيب مى كنند. «نمونه» ، ازتفاسيرى است كه تفسيرعلمى و بيان اعجاز علمى قرآن، درآن جايگاه بس مهمّى دارد. مفسّرين عنايت دارند تا آياتى را كه مربوط به خلق انسان، حيوان و جهان طبيعت است و احتمالاً اشاره هايى دارد كه با نظريات و اكتشافات جديد مى تواند منطبق شود، مرتبط كنند و چنين نتيجه مى گيرند كه اين آيات از نشانه هاى اعجاز علمى قرآن است .

شيوه مفسّران در ارائه مطالب چنين است كه در آغاز، پس از بيان نكات كلّى و عامّ در هر سوره، به فضاى حاكم بر سوره، سبك و سياق و موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره مى كنند و هدايت انسان را در رابطه با آيه، تشريح مى كنند. شايان ذكر است كه اين تفسير توسط دكتر محمد بيستونى به سبك جديدى براى استفاده جوانان تحت عنوان «تفسير جوان» خلاصه و اعراب گذارى شده كه شرح آن در صفحه 63 همين كتاب درج شده و توسط ناشر كتاب منتشر شده است. همچنين فهرست موضوعى تفسيرنمونه توسط احمدعلى بابايى و رضا محمدى ،

در يك مجلد تهيه شده است.

اين تفسير، بارها چاپ شده و به زبان انگليسى، اردو و عربى ترجمه شده است .

(59)

معرّفى كتاب «تفسير بيان»

براى آشنايى با كتاب تفسير بيان (برگرفته از تفسير عظيم مجمع البيان علاّمه طَبْرَسى) تأليف دكتر محمّد بيستونى (در 30 جلد) مقدّمه كتاب به شرح زير عينا ذكر مى شود:

تا كنون صدها كتاب در تفسير قرآن به روش هاى گوناگون ادبى ، فلسفى ، اخلاقى ، علمى و تاريخى نوشته شده است كه هر كدام يك پرده از چهره زيباى قرآن را به تصوير كشيده اند .

در ميان تفاسير ياد شده، جاى يك تفسير ساده و روان و كم حجم و ارزان براى عموم مردم به ويژه جوانان عزيز، همواره خالى بود ؛ لذا با استفاده از تفسير گران سنگ « مجمع البيان » كه مادر تفاسير جهان اسلام مى باشد و حدود 900 سال پيش در قرن پنجم هجرى توسط علاّمه بزرگ مرحوم امين الاسلام طبرسى به رشته تحرير درآمده است ، تفسيرى جامع و مختصر و ساده و روان تدوين شده است كه اميد است مورد استفاده قرآن پژوهان واقع شود .

ويژگى ها و مزاياى كتاب «تفسي__ر بي_ان» به شرح زير است :

1 _ درج ترجم_ه روان و تفسي_ر هر آي__ه به ص_ورت مستق__لّ .

(60)

2 _ درج قول برت_ر و حذف اقوال متعدّد در بيان تفسير آيات .

3 _ حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در اصل تفسير مجمع البيان .

4 _ عنوان گذارى و تدوين مطالب كتاب به سبك كتاب هاى آموزشى به من_ظور فه_م متم_رك_ز تفسير آيات و تدريس در جلسات تفسير قرآن .

5 _ اِعراب گذارى كلّ آيات و روايات و اسامى عربى به منظور سهولت حفظ و بيان آن به ديگران.

6 _ انتشار

تفسير در قطع جيبى پالتويى به منظور بهره بردارى آسان در اوقات فراغت روزانه .

7 _ فهرست گذارى موضوعى براى استفاده تخصصى و كاربردى دانشجويان و محققين جوان .

لازم به يادآورى است كه تفسير بيان در 30 جلد مى باشد و فهرست واره موضوعى آن اخيرا به همت جمعى از محققين حوزه علميه قم با نظارت حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور تدوين و منتشر شده است .

ايشان در مقدّمه كتاب خود از محقق عاليقدر حضرت حجة الاسلام و المسلمين جناب آقاى على

(61)

كرمى، كه كار ترجمه و تحقيق و نگارش اصل تفسير مجمع البيان را در قالب بهترين الفاظ و عبارات روز به خوبى و زيبايى هر چه تمام تر به انجام رساندند و همچنين از جناب آقاى شمس فراهانى مسؤول محترم انتشارات فراهانى كه با شوق و تعهدّ فراوان نسبت به چاپ و انتشار اين اثر قرآنى اقدام نمودند، نهايت تشكر و سپاسگزارى را داشته است.

همچنين از استاد راهنماى خود فقيه اهل بيت عصمت و طهارت ، جناب آقاى سيّدمرتضى خاتمى «زيد عزّه» كه كليه مجلدات 30 جلدى اين تفسير را پيش از چاپ به دقّت مطالعه نموده و اعراب گذارى آيات و روايات و متون عربى را انجام داده و راهنمايى و ارشادات بسيار مفيدى داشته اند، كمال تشكّر و امتنان خود را نثار نموده است .

امام صادق «ع» مى فرمايند: قرآن پيمان خداوند با خلقش مى باشد. پس سزاوار است كه هر فرد مسلمان به عهد و پيمان خويش نگاه كند و همه روزه پنجاه آيه از قرآن را بخواند .

(62)

معرّفى كتاب «تفسير جوان»

براى آشنايى با كتاب تفسير جوان (برگرفته از تفسير نمونه) تأليف دكتر محمّد بيستونى (در 27 جلد) مقدّمه كتاب به شرح زير

عينا ذكر مىشود :

ويژگى ها و مزاياى كتاب " تفسير جوان"

1 _ درج ترجمه روان و تفسير هر آيه به صورت مستقلّ ، به جز در آياتى كه باهم ارتباط تنگاتنگ دارند .

2 _ درج قول برتر و حذف اقوال متعدّد در بيان تفسير آيات .

3 _ حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در اصل تفسير .

4 _ خ_لاص___ه كردن جم__لات ط__ولان_ى در قال_ب عب__ارات ك___وت_اه ت____ر و س____اده ت___ر .

5 _ عنوان گذارى و تدوين مطالب كتاب به سبك كتاب هاى آموزشى به من_ظور تدريس آس_ان در جلس_ات تفسير قرآن .

6 _ استفاده از سه خط تحريرى ب_راى آي_ات ، ترجمه و تفسير ، به منظور مطالعه روان آن ها .

7 _ اِعراب گذارى آيات و روايات به منظور سهولت حفظ .

8 _ انتشاردر قطع جيبى به منظور استفاده از اوقات فراغت روزانه و سهولت قرار گرفتن در جيب .

9 _ قيمت بسيار ارزان كتاب به منظور خريد

(63)

همگان، به ويژه جوانان عزيز و اُنس بيشتر جامعه با قرآن كريم .

جالب است بدانيد اين سبك در خصوص تأليف و انتشار كتب قرآنى، بى سابقه است، زيرا كتاب هاى تفسير و علوم قرآنى معمولاً فاقد اعراب گذارى بوده و غلط هاى چاپى فراوانى دارد، در حالى كه كتاب 27 جلدى تفسير جوان، تماما اع_راب گذارى شده است تا قرآن پژوهان جوان بتوانند آيات و روايات و اسماء عربى را صحيح بخوانند و نقل كنند.

(64)

متن تأييديه مرجع عاليقدر حضرت آية اللّه العظمى مكارم شيرازى در مورد كتاب تفسير جوان

قرآن مجيد بالاترين سند افتخار ما مسلمانان است و تا كسى با قرآن آشنا نشود ، پى به عظمت آن نخواهد برد و هر قدر آشنايى ما با اين كتاب بزرگ آسمانى افزون گردد ، به درجه اهميّت و عظمت آن بهتر پى مى بريم، مخصوصابراى حلّ مشكلات مسلمين دردنياى امروز،بهترين راه گشا،قرآن است.

به همين دليل ، شايسته است نسل جوان برومند ما روز به روز با اين كتاب آسمانى آشناتر گردد ، نه فقط به «خواندن» و «قرائت» و «حفظ» آن ، بلكه به «محتوا و معناى قرآن» ؛ به يقين، قرآن مجيد مى تواند صفا و روشنى ويژه اى به تمام زندگى آنان بدهد و از آنان افرادى باايمان ، شايسته ، قوى ، شجاع و طرفدار حقّ بسازد .

جوانان عزيز توفيق استفاده از آن را مرحمت فرمايد .

ناصر مكارم شيرازى

(65)

معرفى ترجمه هاى مشهورقرآن كريم وويژگيهاى اختصاصى هركدام

معرّفى ترجمه «ناصر مكارم شيرازى»

ترجمه قرآن كريم با نگارش سليس و روان به قلم آية اللّه ناصر مكارم شيرازى از ترجمه هاى نسبتا رايج است . نگارنده آن در سال 1348 ه _ ق مصادف با 1308 ه ش در شهر شيراز بدنيا آمد و نزد اساتيدى مانند آية اللّه العظمى بروجردى ، حكيم، سيدعبدالهادى شيرازى و سيد ابوالقاسم خويى، تلمّذ كرد و تأليف بيش از يكصد جلد كتاب، حاصل سال ها كوشش اوست كه از ميان مهم ترين آثار قرآنى ايشان، تفسيرنمونه در 27 جلد و تفسير موضوعى پيام قرآن و 2 جلد از ترجمه تفسير الميزان است. يكى ديگر از آثار ايشان ترجمه اى از قرآن كريم مى باشد كه اصل آن توسّط جمعى از فضلاء حوزه علميه قم براساس ترجمه تفسير نمونه تدوين يافته و مورد بازبينى ايشان و نيز هيئت علمى دارالقرآن الكريم _ دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى _ قرار گرفته است. اين ترجمه به وسيله جواد محدّثى، ويراستارى شد و توسّط دارالقرآن الكريم در سال 1373 در دو نوبت به چاپ رسيده .

(67)

نثر اين ترجمه، نثرى روان و گويا و از نوع

زبان روزمرّه توده مردم است كه مورد استقبال همگانى قرار گرفته است.

نوع ترجمه ترجمه اى محتوايى است، همراه با توضيحات و اضافات تفسيرى به اين معنا كه افزودن بر ترجمه كلمات در مواردى كه جمله ترجمه شده، ابهام داشته با آوردن قيد توضيحى يا شرح كلمات در صدد رساندن پيام آيه بوده، همانطور كه اين شيوه در تفسير نمونه ارائه شده است ؛ كه اين روش در سراسر ترجمه حفظ شده است. همچنين ترجمه از مطابقت نسبتا خوبى با اصل آيات برخوردار است؛ امّا از آنجايى كه مترجم، بازنگرى مداوم بر آيه هاى قبل و بعد ، انجام نداده _ كه اين امر به دليل طولانى بودن زمان نگارش تفسيرنمونه بوده است _ لذا بيشتر آيه ها و تركيب هاى يكسان را به گونه هاى مختلف و بعضا مخالف يكديگر، ترجمه كرده اند. به تعبير ديگر، بسيارى از مفردات و كلمات يكسان و مترادف، با معانى مختلفى ترجمه شده است. علاوه بر آن، موارد اشتباهات و خطاهايى نيز در ترجمه آيات وجود دارد و در تفسير و توضيح آيات مشابه نيز تفاوت هايى مشاهده مى شود.

(68)

معرّفى ترجمه « طاهره صفّارزاده»

مترجم در مقدمه اى كه در پايان اين

ترجمه 1528 صفحه اى _ كه در قطع رحلى به چاپ رسيده است _ تفاوت اصلى اين ترجمه را با ترجمه هاى موجود فارسى و انگليسى، جايگزين معادل براى اسماءُالحُسنى يا نام هاى نيكوى خداوند، در ارتباط با آيات قرآن مجيد مى داند، همچنين در اين ترجمه، اصطلاحات فنّى و تخصّصى قرآن را جايگزين ترجمه هاى تحت اللفظى رايج قرارداده و ترجمه را به صورت روان و سليس و با استفاده از دستورزبان فارسى به صورت محتوايى نگارش نموده است و بعضا ترجمه تفسيرگونه اى صورت

(69)

(70)

معرّفى ترجمه «مهدى الهى قمشه اى»

ترجمه قرآن مجيد با نثرى شيوا و روان يكى از آثار شادروان مهدى (محى الدّين) الهى قمشه اى است، وى در سال 1318 هجرى قمرى در شهرضا (قمشه) اصفهان متولد شد و در فقه و اصول و منطق و

كلام و فلسفه و حكمت تحصيل نمود. ساليان متمادّى به تدريس عربى و فلسفه در دانشكده معقول و منقول اشتغال داشت و در دوازدهم ربيع الثانى سال 1393 ه _ ق مصادف با 25 ارديبهشت سال 1352 ه ش بدرود حيات گفت. از او تأليفات مختلفى بجا مانده كه از جمله آن ها ترجمه صحيفه سجاديّه و ترجمه مفاتيح الجنان است .

ترجمه قرآن مجيد وى، پس از دوره طولانى ترجمه هاى تحت اللفظى، اوّلين ترجمه آزاد به زبان فارسى است . اين ترجمه كه آميخته با نكات تفسيرى است، بسيار روان و آسان است و مورد اقبال عامّه مردم قرار گرفته و ده ها بار در قطع هاى مختلف و به صورت هاى گوناگون به چاپ رسيده است. اوّلي_ن چاپ اين ق_رآن در سال 1323 ه _ ش توسط كتاب فروشى اسلاميّه انجام شده است. اصل ترجمه به وسيله محمّد باقر بهبودى و حسن مسعودى، ويراستارى شد . اما خالى از غلط هاى علمى نيست و فرزند ايشان حسين الهى قمشه اى، سال ها بعد، ويرايش جديدى انجام داد و علاوه بر آن، ويرايش علمى جديدى در سال هاى اخير به همت آقاى حسين استادولى انجام گرفت كه توسّط دارالكتب اسلاميه در سال 1377 مجدّدا به چاپ رسيده است .

(71)

مفصلى را به ترجمه افزوده است. اين توضيحات عموما برگرفته از تفاسير هستند و در ميان دو پرانتز آمده اند. بيشتر اين توضيحات، به گونه اى هستند كه رشته كلام را قطع نمى كنند و ساختار ادبى جملات را از بين نمى برند، ولى برخى از توضيحات نيز هستند كه از ترجمه متن جدا و مستقلّ مى باشند كه طبعا اين گونه توضيحات، رشته اصلى سخن را قطع مى كنند .

(72)

معرّفى ترجمه «محمّد مهدى فولادوند»

ترجمه قرآن كريم به فارسى امروزى و ساده و بدون گرايش هاى خاصّ و افراطى كه در آن نه فارسى گرايى مُفْرِط و نه عربى گرايى وجود دارد، كارى است از محمد مهدى فولادوند فرزند مرحوم محمد حسين بختيارى كه در اول دى ماه 1299 ه ش در شهرستان اراك متولّد شده است. او كه پس از سال ها تحصيل در پاريس، به تهران بازگشت؛ ساليان متمادّى است كه در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالى به تدريس موادّ مختلف درسى مشغول است. از وى بيش از 30 جلد كتاب فارسى و فرانسه منتشر شده است كه مهم ترين اثر وى، ترجمه قرآن كريم به زبان فارسى است كه در سال 1373 از سوى دفتر مطالعات

تاريخ و معارف اسلامى با ويرايش محمدرضا انصارى و سيّد مهدى برهانى، چاپ و نشر يافته است.

(73)

(74)

معرّفى ترجمه منظوم كامل قرآن كريم _ «اميد مجد»

قرآن نامه، اوّلين ترجمه منظوم كامل قرآن مى باشد كه در سال 1376، در 1222 صفحه

منتشر شده است.

اين اثركه شامل 18هزار بيت مى باشد، در مدت 300 روز توسّط اميد امجد (متولد 1350 شمسى) از شهر نيشابور، سروده شده است كه اين عمل، نشان دهنده طبع روان نامبرده است. يكى از ويژگى هاى اين ترجمه، اشعار نسبتا روان آن است بدون استفاده از هرگونه لغت عربى ناآشنا، به ترجمه قرآن پرداخته است.

(75)

اين ترجمه _ كه هم از لحاظ قرآنى و هم از لحاظ ادبى قابل توجّه است _ تحوّلى جديد را در خواندن قرآن توسّط عموم علاقه مندان به قرائت قرآن بوجود آورده است. مترجم سعى كرده در ترجمه سوره هايى كه داراى آيات كوتاه هستند، آيه را در يك بيت ترجمه كند كه اين ايجاز در سوره هايى مانند ناس و توحيد به حد اعلاى خود رسيده، به گونه اى كه هرآيه در يك مصرع ترجمه شده است.

از ويژگى هاى ديگر اين ترجمه، آن است كه شيوه ترجمه منظوم و موزون

بدون تخطّى در سراسر ترجمه حفظ شده و مترجم سعى كرده براى تركيبات و تعابير يكسان از ابيات و اشعار متفاوت استفاده كند.از نكات قوّت اين ترجمه مى توان به روانى و گويايى نسبى اشعار و خلاصه و مُوجَز بودن ترجمه اشاره كرد، به گونه اى كه مترجم سعى كرده در حدّ امكان، معانى را در

(76)

كم ترين واژگان بيان كند. همچنين وزن حَماسِى و بحر متقارب است(1).

1- از اوزان ادبيات شعرى است كه خواننده را به شور و شوق مى آورد.

(77)

آشنايى با10 سايت فارسى قرآنى

(حاوى متون تفسيرى)

1_ WWW.Qurandatabank.com(org.net)پايگاه قرآن پژوهى :

_ شبكه اى قرآنى محض با استفاده از 10 هزار عنوان كتب قرآنى به زبان هاى فارسى، عربى، انگليسى ، فرانسه ، آلمانى، اردو، پرتقالى، روسى ، تركى و ... داراى بانك اطّلاعاتى بسيار قوّى ، قابليّت جست جو به همراه مشخّصات كتاب شناسى ، چكيده ها و برخى از متون اصلى آن ها مى باشد، بانضمام صفحات داخلى شامل :

_ اخب_ار : شامل خبرهاى قرآنى و محافل قرآنى .

_ گال_رى : شامل تصاوير زيباى قرآنى مى باشد.

_ قاريان : زندگى نامه قاريان مشهورجهان اسلام، به همراه تصوير و صوت قارى .

_ گزيده

متون قرآنى : داراى متن كامل كتاب هاى قرآنى .

_ مقال____ه شناس____ى : در اين قسمت، متن كامل گزيده هاى مقالات موجود در شبكه به نمايش گذاشته مى شود.

_ آموزش : داراى بخش هاى زير مى باشد :

(78)

الف ) روخوانى

ب) تج_وي____د

ج) ق______رائت

د) چگونگى بهره گيرى از تف__اسير قرآن

_ دفتر يادبودها: در اين قسمت، بينندگان شبكه مى توانند يادداشت ها و نظرات خود را روى شبكه قرار دهند.

_ درصفحه آغازين صوت كامل قرآن با صداى استاد عبدالباسط و استاد منشاوى و استاد پرهيزگار، بانضمام متن قرآن با انتخاب آيات مورد نظر با زيرنويس ترجمه آيت اللّه مكارم شيرازى و ترجمه لاتين مورد استفاده بينندگان قرار خواهد گ_رفت .

2 _ WWW. QuranChildren.com پايگاه قرآنى كودك__ان :

اين شبكه جهت تشويق و ترغيب كودكان به نقّاشى موضوعات قرآنى بخصوص داستان هاى قرآنى راه اندازى شده است. كودكان مى توانندبه دلخواه، هر ي_ك از موضوعات قرآنى را، نقاش_ى و به نشانى الكت_روني_ك_ى Webmaster @ QuranChildren.comارسال كنند تا در اوّلين فرصت، به نام فرستنده، بر روى شبكه قرار گيرد. همچنين بازديدكنندگان مى توانند از طريق موضوع نقّاشى ، نام نقّاشى يا موضوع قرآنى، جست جو را انجام دهند و تصاوير موجود در شبكه را ملاحظه كنند.

(79)

3 _ WWW.Montazar.net شبكه منتظر (امام مهدى"عج"):

در شبكه امام مهدى (عج) ، بخش هاى متنوّعى موجود است. يكى از اين بخش ها، به نام قرآن كريم شامل 4 قسمت قرآن درحديث، نمايش و صوت ، آموزش و مقالات مى باشد.

_ نمايش و صوت : در اين قسمت ، صداى استاد شاطرى ، با ترجمه استاد مكارم شيرازى به صورت جست جو و انتخاب موضوعى و آيه به آيه موجود است.

_آموزش : هنوز اين قسمت راه اندازى نشده است.

_ مقالات : در اين قسمت، مقالات با

موضوعات ق___رآن___ى م___وج__ود است .

_ قابل توجه است كه در قسمت هاى ديگر اين شبكه، سرفصل هاى امام مهدى(عج) ، احكام و مراجع ، مناج__ات و شيع__ه و تشيّع وجود دارد .

4 _ WWW.AL_Shia.com شبك_ه الشيع____ه:

شبكه جهانى اطلاع رسانى آل البيت، يكى از شبكه هاى بسيار قوّى در موضوعات اسلامى و قرآنى مى باشد. بخش هايى كه مربوط به قرآن مى شود عبارتند از:

_ قرآن و علوم قرآنى : در اين قسمت، مباحث علوم قرآنى از علماى شيعه از جمله آيت اللّه مكارم شيرازى، جوادمحدّثى ، جعفرى مراغى ، طبرسى ،

(80)

سيّدجلال الدّين آشتيانى ، آيت اللّه جوادى آملى ، عقيقى بخشايشى ، بهاءالدين خرّمشاهى و محمّد هادى معرفت ، به چشم مى خورد.

_ در بخش حافظان قرآن كريم با 164 حافظ دختر و 353 حافظ پسر و مختصرى از زندگى نامه آن ها آشنا مى شويد.

_ قرآن كريم: كه شامل زيرمجموعه هاى آموزش قرآن، جست جو درقرآن، زندگى نامه قاريان، متن قرآن، صداى قاريان به صورت ترتيل ، تلاوت ، نُسَخ خطى قرآن دركُتُب و مقالات قرآنى موجود مى باشد.

5 _ WWW.JameatulQuran.com شبكه جامعة القرآن:

_ جامعة القرآن كريم شبكه اى است كه در موضوعات متن__وع قرآن_ى فعّاليّت مى كند.

_ معرّفى حافظ____ان: در اين بخش ، حافظانى كه در جامعة القرآن موفّق به حفظ قرآن شده اند، خلاصه اى از زندگى آن ها و نمونه اى فعاليت و شي_وه كارش____ان ارائ____ه مى ش____ود.

_ اخبار و اطلاع__ات : شامل اطلاعات قرآنى

_ آم___وزش : شامل آموزش هاى حفظ ، ترتيل ، تجويد و قرائت .

_ سايت هاى اس_لام_ى: معرّفى شبكه هاى اسلامى .

_ پرسش و پاسخ: در اين قسمت كاربران

(81)

مى توانند پرسش هاى قرآنى خود را مطرح و پاسخ آن ها دريافت كنند.

_ انتش___ارات: معرّفى كتب چاپ شده در نشر جامعة القرآن .

6 _ WWW.Balagh.net شبكه بلاغ :

سايت فوق به 3 زبان فارسى ، عربى و انگليسى مى باشد.

_ شبكه در صفحه آغازين، به دو بخش قرآن و پيامب_ر (ص) و اه___ل بيت (ع) تقسي___م مى شود.

_ در زمينه قرآن ، بخش هاى علوم قرآن ، معارف قرآن، كتاب شناسى قرآن، مباحثى پيرامون قرآن و ب____خش تصاوي____ر ارائ_____ه ش__ده اس__ت.

_ در زمينه پيامبر (ص) و اهل بيت (ع)، بخش هاى ذيل قاب_ل استف______اده اند:

الف ) شناخت اهل بيت (ع) كه شامل بخش هاى: اه_ل بيت (ع) از منظ__ر ق__رآن ، پيامبر (ص) و اه_ل بي_____ت (ع) است.

ب ) زن_دگى ن_____ام___ه

ج ) فضايل و سيره ف_ردى

د ) كت____اب شن_اس___ى

ه ) كت___ابخان____ه و... .

7 _ WWW.Islamweb.net شبك______ه اس_______لام:

_ اين سايت به دو زبان انگليسى و عربى است و

(82)

شامل موضوعات مختلفى مانند قرآن، احاديث ، اطّلاعات سياسى روز و... مى ب____اش___د.

8 _ WWW.Islamway.Com شبك_ه طريق الاسلام:

_ اي_ن سايت به زبان هاى گوناگون_ى مانند انگليسى ، فرانسه و اردو ارائه شده و داراى بخش هايى مانند قرآن كريم،مقالات،مطبوعات ، ادعيّه و ... مى باشد.

9 _ WWW.Hawzah.net شبك_______ه ح_______وزه:

_ اين سايت به 3 زبان فارسى ، انگليسى و عربى ارائه شده و از موارد حائز اهميّت آن مى توان به معرّفى مقالات قرآنى، كتابخانه ، متون دينى، معرّفى مراكز اسلامى ، مجلاّت ، اخبار و اطّ_لاع___ات، ق__رآن ، عقايد و اخلاق ، اشاره نمود.

10 _ WWW.Islamicdatabank. Comشبكه پارسا:

_ سايت فوق به 3 زبان فارسى ، انگليسى و عربى ارائه شده است .

_ در بخش فارسى ، جست جو در 23844 منبع اسلامى از قبيل پايان نامه ها ، مقالات و كتب منتش__ره اسلام__ى داخلى و خارجى ميسر است .

_ سايت فوق داراى اصلاح نامه اى مشتمل بر موضوعات قرآن و عرفان ، اخلاق ، فقه

، ادبيّات و ... م_ى ب__اش__د.

_ از موارد جالب توجّه در اين شبكه مى توان به كتابس_راى ناش__ران و شه___ر كت__اب اشاره كرد.

(83)

آشنايى با 10 نرم افزار قرآنى ( داراى گرايش تفسير و علوم قرآنى )

1 _ نرم افزار تفاسير قرآن جامع

مشخص__ات :

- كت_ابخ__ان___ه 12 ق_____رن تفسي____ر شيع____ه .

_ 59 دوره تفسير در 538 مجلّد و 250 هزار صفحه به صورت تطبيقى .

_ 18 ت__رجمه فارس___ى .

_ ت__رجم__ه انگليس__ى ق_رآن كريم (آقاى پيكتال) .

_ ت__لاوت تم__ام__ى س__وره ه_____اى ق_______رآن .

_ مت__ن زيب_اى قرآن به شكل اعراب گذارى شده .

_ قابليّت جست ج__وى كلم__ه اى يا آي__ه يا س__وره .

2 _ نرم افزار قرآنى بيّنات

مشخّ__ص__ات :

_ تفاسير الميزان (فارسى و عربى) و تفسير نم_____ون____ه .

_ امكان مقايسه همزمان تفاسير .

_ ترجمه هاى فارسى اساتيد : فولادوند ، مكارم ، آيت__ى و خ__رّمشاه_ى .

_ امكان جست جو در متن قرآن ، ترجمه و تفاسير ب_____ا امك__ان چ_____اپ .

_ امك__ان جست ج__وى لغ__ت و ريش___ه در قرآن .

_ متن كامل كتب نهج البلاغه ، صحيفه سجّاديّه ،

(84)

مفاتيح ، حلية المتّقين و ... با امكان ترجمه ، امكان جست جو و چاپ .

_ كاربرى ساده و سريع .

3 _ نرم افزار نور المبين

مشخّصات :

_ 3 دوره تفسيرى كامل قرآن كريم به همراه آشنايى با معانى سوره ها (الميزان فارسى و عرب_____ى و نمون___ه).

_ 18 دوره ترجمه كامل قرآن كريم شامل 5 ترجمه فارسى (فولادوند ، معزّى ، خرّمشاهى ، مكارم ، الهى قمشه اى) 4 ترجمه انگليسى (Irwing ، Shaker ، Ehlali ، Yousef) فرانسوى ، اسپانيايى ، بوسنيايى ، مالى ، آلمانى ، تركى ، فنلان__دى ، هلن__دى و ايتالياي___ى .

_ امكانات متنوّع جهت حفظ آيات شريفه با تكرار نامح_دود .

_ امكانات جست جو در متن آيات ، ترجمه و تفسير با امكانات چاپ و يادداشت.

4 _ نرم افزار قرآنى مني_ر

_ تفسي__ر ف_رات الكوف___ى نوشته كوف______ى .

_ ترجمه كامل قرآن كريم با صوت استاد منشاوى .

(85)

_ متن كامل كتاب قرآن پژوهى آقاى خرّمشاهى .

5 _ نرم افزار قرآنى مُبين

_ شرح و تفسير سوره هاى قرآن به زبان انگليسى _ ترجمه كامل قرآن به زبان هاى فارسى و آلم__ان_ى .

_ متن كامل كتاب صيانت قرآن از تحريف (تحريف ناپذيرى قرآن) نوشته آيت اللّه محمّد هادى مع_____رفت .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد محمّد جب____رئي____ل .

6 _ نرم افزار قرآنى ميزان

_ تفسي___ر قمّ__ى .

_ متن كامل كتاب التفسير المفسّرون نوشته ذَهَبِ___ى .

_ ترجمه كامل قرآن به زبان هاى فارسى و انگليس_ى .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد سع__دالحام_____دى .

7 _ نرم افزار قرآنى رضوان

_ گزيده تفسير نمون_____ه .

(86)

_ ترجمه كامل قرآن كريم به زبان هاى فارسى و ايتالياي__ى.

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد پرهيزكار.

_ متن كامل كتاب آشنايى با عل___وم ق___رآنى .

8 _ نرم افزار قرآنى سِراج

_ تفسير منسوب به ام__ام حس__ن عسك___رى (ع).

_ ترجمه كامل قرآن كريم به زبان هاى فارسى و اسپاني__ول____ى .

_ مت___ن كام_ل كتاب درس ن__امه علوم قرآن____ى .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد خليل حص__رى .

9 _ نرم افزار نورالانوار

_ 11 ترجمه (به 7 زبان) ، 9 تفسير (عربى و ف__ارس_ى).

_ ش___أن ن__زول ، روايات تفسيرى ،

فيلم و عكس با خط عثمان طاها.

10 _ نرم افزار قرآنى بصير

_ 19 ترجم___ه ق__رآن به زبان ه___اى مختلف دنيا .

_ يك دوره ترتيل كامل قرآن كريم با صداى است__اد شحات انور .

_ امكانات وي__ژه جهت حف__ظ ق___رآن كري_____م .

(87)

تحليل آمارى مربوط به شركت كنندگان در «اولين كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»

[ تهران _ نمايشگاه بين المللى قرآن كريم [

تعداد كل شركت كنندگان : حدود 2000 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان خان__م : 800 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان آق____ا : 1200 نف_ر

مي_انگي_ن سنّ_ى ش_ركت كنندگان :

افراد بي__ن 16 تا 20 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 20 تا 25 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 25 تا سال به بالا 600 نف_ر

سطح تحصيلات شركت كنندگان :

زي_________ر ديپل___________م : 660 نف_ر

ديپل__م و ف___وق ديپل____م : 800 نف_ر

ليس___انس و ب_____الات_____ر : 540 نف_ر

مدّت فعاليّت كارگاه آموزشى : 24 روز از ششم تا پايان ماه مبارك رمضان (19 دى ماه تا 14 آذرم_________اه 81)

(88)

نام خدا را بزرگ دار و جز به حقّ سخنى بر زبان نياور ؛ مرگ و جهان پس از مرگ را فراوان به يادآور ، هرگز آرزوى مرگ مكن جز آن كه بدانى از نجات يافتگانى ؛ از كارى كه تو را خشنود و عموم مسلمانان را ناخوشايند است

بپرهيز ، از هر كار پنهانى كه در آشكار شدنش شرم دارى پرهيز كن ، از هر كارى كه اگر از كننده آن پرسش كنند ، نپذيرد يا عذرخواهى كند ، دورى كن ، آبروى خود را آماج تير گفتار ديگران قرار نده و هر چه شنيدى بازگو مكن ، كه نشانه دروغگويى است و هر خبرى را دروغ مپندار ، كه نشانه نادانى است .

جلد 3

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدّم_ه••• 5

شن_اخت كلي_ات روش اُن__س با ق_رآن••• 10

اه______داف ط___________رح••• 13

فضاى موردنياز كارگاه آموزشى مفسّرين جوان و جوايز••• 14

روش ومراحل انجام كاردر«كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»••• 15

350 م__وض_وع انتخ__اب_ى قرآن__ى ••• 20

روش چكيده نويسى موضوعى تفسيرقرآن••• 25

مق_______________دّ م______________ه••• 25

تع___________ريف چكي__________ده••• 28

ه_______دف از چكي____________ده••• 28

تفاوت چكيده ن_ويسى ب__ا خلاص___ه نويس___ى••• 29

ان____واع چكي___________ده ه_____ا••• 29

ويژگى هاى چكيده نويسى مطلوب••• 30 تع_____ريف كلي_____________د واژه••• 32

روش چكيده نويسى م_وض_وعى تفسير ق_رآن••• 39

ساخت_____ار چكي_______________ده••• 41

نمونه ه__اى مطلوب و ن_امطلوب چكيده شده••• 44

معرّفى فرهنگ ن__امه هاى موض_وع__ى ق_رآن ك_ريم••• 46

فه__رس_ت واره م__وض_وع__ى تفسي__ر بي____ان••• 47

فه_رس_ت واره موضوع___ى تفسي____رج_____وان••• 48

فهرس_____ت موضوع__ى تفسي_____رنمون__ه••• 49

فهرست موضوعى تفسير مجم__ع البي___ان••• 50

فهرست موضوعى تفسيرالميزان (مفتاح الميزان)••• 51

(1)

عنوان صفحه

فَهارِسُ اَلْقُرآنِ : فه__رست ن__ام_ه قرآن كريم••• 53

اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَسُ لاَِلْف____اظِ الْقُ_رآنِ الْكَري___مِ••• 57

تَفْصي_لُ الاْآي__اتِ الْقُرْآنِ الْحَكيمِ••• 62

معرفى فرهنگ نامه هاى لغات قرآنى ••• 65

فرهنگ نامه قرآنى جوان « دكتر محمّ_د بيست_ون_ى »••• 66

فرهنگ لغات قرآنى «الي____اس كلانت_____رى»••• 67

ق__ام____وس قرآن «قُ__رَش____ىّ»••• 69

مُفْ_رَدات «راغِ_ب اصفه__ان___ى»••• 73

مع_رّفى معتب_رترين تفاسير تشيّع و تسنّن••• 77

تفاسي______ر مع____روف تشيّ____ع••• 78

تفاسي______ر مع____روف تسنّ___ن•••

معرّفى كتاب «مَجْمَعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِالْقُرْآنِ»••• 80

معرّفى كتاب «جَوامِعُ الْجامِ____عِ»••• 82

معرّفى كتاب «تفسير نمون____ه»••• 84

معرّفى كتاب «اَلْميزانُ فِ_ى التَّفْسي___رِ الْقُرْآنِ»••• 86

معرّفى كتاب «تفسي__ر بي________ان»••• 89

معرّفى كتاب «تفسي__ر ج_______وان»••• 91

متن تأييديه آية اللّه مكارم در مورد كتاب تفسير جوان••• 93

معرّفى كتاب « راز خوشبختى از ديدگاه قرآن»••• 94

معرّفى كتاب «ن__ُورُالثَّقَلَيْ___نِ »••• 96

معرّفى كتاب «تفسيرجامع»••• 98

معرّفى كتاب «َالْك_اشِف »••• 100

معرّفى كتاب «ص_____اف___ى»••• 102

(2)

عنوان صفحه

معرّفى كتاب «اَلْفُ______رْق_______انُ»••• 104

معرّفى كتاب «َالْبُ____رْه_________انُ»••• 106

معرّفى كتاب « التَّفْسِي_____رُ وَ اَلْمُفَسِّ___رُون »••• 108

معرّفى كتاب « عيّ_____اش________ى»••• 112

معرّفى كتاب « ف___رات ك__وف__ى»••• 115

معرّفى كتاب « شريف لاهيج__ى »••• 118

معرّفى كتاب «اَطْيَ_بُ الْبَي______انِ»••• 120

معرّفى كتاب «اَلتِّبْي_انُ ف_ى تَفْسي__رِالْقُ__رْآنِ»••• 122

معرّفى كتاب«اَلْجُوهَرُالثَّمينُ فىتَفْسيرِالْكِتابِ الْمُبينِ»••• 124

معرّفى كتاب «جَلاءُالاَْذْهانِ وَ جَ_لاءُالاَْحْ__زانِ»••• 126

معرّفى كتاب «تفسير عل_ى بن ابراهيم قم_ى» ••• 128

معرّفى كتاب «تَقْ_ريبُ اَلْقُرآنِ اِلى اَلاَْذْه__انِ»••• 130

معرّفى كتاب «اَلْفُتُوحاتُ الاِْلهِيّ__ةُ»••• 132

معرّفى كتاب «تفسير جَلالَيْ_____نِ»••• 134

معرّفى كتاب «تفسير المَراغ____ى»••• 136

معرّفى كتاب «فى ظِلالِ الْقُ___رآن»••• 138

معرّفى كتاب «مفاتي__ح الغي___ب» ••• 140

معرّفى كتاب «اَلْكَشّ____________اف» ••• 142

معرّفى كتاب«رَحْمَةٌ مِنَ الرَّحْمانِ فىتَفْسيرٍوَاِشاراتِ اَلْقُرآنِ»••• 144

معرّفى كتاب «اَلدُّرُ الْمَنْثُور ف_ِى التَّفْسي_رِ بِالْمَأْثُ__ور»••• 146

معرّفى كتاب «اَلْجامِ______عُ لاَِحْك___امِ الْقُ_رآن»••• 148

معرّفى كتاب «اَنْوارُ اَلتّنزي__لِ وَ اَسْرارُ اَلتَّأْويل»••• 150

معرّفى كتاب «كَشْفُ اَلاَْسْ__رارِ وَ عُدَّةُ اَلاَْبْرارِ»••• 152

(3)

عنوان صفحه

معرّفى كتاب «جامِعُ اَلْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرْآن»••• 154

معرّفى كتاب «اَلْمُن______________ار» ••• 156

معرّفى ترجمه هاى مشهور ق__رآن ك_ريم••• 158

ترجمه «ناصر مك__ارم شي_رازى»••• 159

ترجمه «طاه____ره صفّ__ارزاده»••• 161

ترجمه «مصطفى رحماندوست »••• 163

ترجمه «مهدى اله_ى قمش__ه اى»••• 165

ترجمه «محمّدمه_دى فولادوند»••• 167

ترجمه «عَبْدُالمُحَمَّ_دِ آيت_____ى»••• 169

ترجمه «كاظم پ__ورج______وادى»••• 171

ترجمه «محمّد كاظم مُعِ_____زّى»••• 173

ترجمه «بَه_اءُالدّين خرّمشاهى »••• 175

ترجمه «سيّد عل_ى نق__ى في___ض الاس____لام»••• 178

ترجمه قرآن كري_م «عبّ__اس مصب___اح زاده»••• 180

«ترجمه منظوم كامل قرآن كريم _ اميد مجد»••• 182

آشنايى با10 سايت اينترنتى فارسى(ح_اوى مت_ون تفسير)••• 185

آشنايى با 10 نرم افزار قرآنى (حاوى متون تفسي__ر)••• 191

تحليل آمارى مربوط به شركت كنندگان در«اولين كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»••• 195

نمودار روش جست جوى نرم افزارى

تفاسير موضوعى••• 196

مراحل انجام كار در كارگ_اه آموزشى مفسّرين جوان ••• 197

فرم مسابقه روش انس ب__ا ق_____رآن ••• 198

روش اُنس با ق__رآن در يك نگ____اه••• 202

(4)

مقدّمه

قرآن كريم به عنوان معجزه جاويدپيامبراكرم صلى الله عليه و آله و قانون اساسى دين مبين اسلام ، نيازمند تفسير و تبيين است . به سبب فاصله گرفتن از زمان نزول قرآن ، گسترش اسلام در جهان و ظهور مسائل علمى نو ، نياز به تفسير ، بيش از پيش احساس مى شود . ميراث گران سنگ تفسير قرآن با گذر ايّام و بروز مكتب هاى فكرى از دوره تدوين تا كنون به نسل ما منتقل شده و صدها تفسير _ به طور كامل يا ناقص _ توسّط دلباختگان به قرآن با تحمّل سختى هاى فراوان و به خاطر خدمت به قرآن نگاشته شده است . اينك در آغاز هزاره سوّم ، شناخت اين تفاسير براى جوانان عزيز ، ضرورتى اجتناب ناپذير تلقّى مى گردد .

1- (Reference guide of Qumran Sources).

(5)

روش فشرده آن اجرا شد و مورد استقبال گسترده جوانان ميهن عزيزمان قرار گرفت . در اين كتاب ، فهرست 350 موضوع روزمرّه و كاربردى قرآن كريم ، كه بر اساس تحقيقات ميدانى از دانشگاه ها و دبيرستان هاى كشور تحت عنوان «نيازسنجى قرآنى جوانان» استخراج شده به شما معرّفى مى گردد . همچنين با معجم ها و فرهنگنامه هاى موضوعى الفبايى الفاظ قرآنى ، ترجمه هاى مشهور قرآن مجيد و ويژگى هاى اختصاصى آن ها ، ف_رهنگ نامه ه_اى معتبر لغات قرآنى و مجموعه اى از تفاسير تشيّع و تسنّن كه ه_ر ي_ك از ويژگى هاى منحصر به فردى در جهان اسلام برخوردار هستند ، آشنا مى شويد . منابع م_ذكور در س_ه سطح ، تفكي_ك ش_ده اند ك_ه «سطح يك» مخصوص نوجوانان و جوانانى است كه با زبان عربى آشنا نيستند و «سطح دو» ويژه كسانى است كه با زبان عربى در حدّ متوسّط آشنايى دارند. سطح 3 براى كسانى كه به زبان عربى تسلط داشته و معلم و مربى تفسير مى باشند

(6)

ط_راح__ى ش__ده اس__ت. ع__لاوه ب__ر اي__ن ، «روش چكيده نويسى موضوعى تفسيرقرآن» در يك فصل مستقلّ كتاب درج شده است. همچنين مراحل انجام كاردر«كارگاه آموزشى مفسّرين جوان» كه از طريق سايت هاى اينترنتى و نرم افزارهاى قرآنى نيز قابل اجرا مى باشد ، به همراه 10 سايت اينترنتى و 10 نرم افزار مشهور قرآنى حاوى متون تفسيرى شرح داده شده است .

شماپس از مطالعه اين كتاب به تنهايى قادر خواهيدبود تايك «كارگاه آموزشى مفسّرين جوان» را در دبيرستان، دانشگاه، باشگاه انديشه هاى آسمانى، مسجد، مدرسه، محل كار خود و ... اداره كنيد

ممكن است شما خواننده جوان اين كتاب سؤال كنيد كه آي_ا بهت_ر نيست ب_ه ج_اى آموزش و تبليغ «روش انس با قرآن» كلاس هاى تفسير قرآن را برگزار و يا در آن شركت كنيم؟ در پاسخ

عرض مى كنم آموزش «روش انس با قرآن» مانند آموزش ماهيگيرى به خريداران ماهى است .

يعنى به جاى آنكه فقط يك نفر يا يك گروه «ماهى بگيرند» و گ_روه ديگ_رى فقط «مصرف كنن__ده» باشن_د، آي_ا بهت_ر نيس_ت «روش ماهيگيرى ، قايق سوارى و شناى در دريا» را يادبگيريم و به ديگران نيز آموزش دهيم؟ زيرا در اينصورت به جاى يك ماهيگير، هزاران ماهيگير

(7)

جوان خواهيم داشت و بجاى مصرف ماهى صيد شده توسط ديگران، خودمان ماهى را صيد مى كنيم كه لذتى مضاعف دارد.

دركار با تفسير قرآن نيز استدلال همين است . بنده ضمن آنكه برگزارى جلسات تفسير قرآن را كار مقدس و مباركى مى دانم، اعتقاد دارم بهتر است با توجه به كمبود وقت مردم خصوصا جوانان عزيز، به خود آن ها روش مراجعه موضوعى فورى به تفسيرهاى قرآن كريم را آموزش دهيم تا در هر فرصت مناسب ، در صورتى كه حال و حوصله و نشاط داشته باشند، خودشان بدون حضور مكرر به استاد ، ابزار كار را در دست گرفته و در درياى زيبا و سراسر شگفتى و عظمت قرآن كريم وارد شوند . آنگاه خواهند ديد كه مراجعه مستقيم به قرآن كريم و تفسيرهاى فراوان و متنوعى كه هركدام گلى از اين گلستان زيبا را مورد ارزيابى و تشريح قرارداده اند ، چه لذّت عميق و پايدارى را در سراسر وجود آن ها ايجاد خواهد كرد و همي_ن تك_رار دل نه_ادن ب_ه دري_ا و راز و ني_از ب_ا ام_واج آرام بخ_ش آن م_وج_ب «انس با دريا» خواهد شد كه هيچ چيز ديگرى جاى آن را نمى گيرد و اين همان چيزى كه ما تحت عنوان «روش انس با ق_رآن» به دنب_ال آن هستي_م .

مؤسّسه

قرآنى تفسير جوان آمادگى دارد تا بصورت رايگان و فى سبيل اللّه نسبت به آموزش

(8)

حضورى مربّيان و معلّمين قرآنى داوطلب و نظ_ارت تخصّصى بر «كارگاه هاى آموزشى مفسّرين ج_وان» در دانشگاه ه_ا، دبيرستان ه_ا، مراكز و سازمان هاى مختلف و همچنين آموزش غيرحضورى (مكاتبه اى) ساير اقشار جامعه خصوصا ن_وج_وان__ان و ج_وان_ان عزي_ز همك_ارى نم_اي_د . در صورت تمايل با شماره 09112085322 تماس بگيريد .

در خاتمه لازم مى دانم از جناب حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور و جناب آقاى مهدى ايزدى و سركار خانم زهره سميع كه در تهيه اين مجموعه تلاش هاى كارشناسى و مؤثرى داشته اند تشكر و قدردانى نمايم .

دوست قرآنى شما

دكت_ر محمّ_د بيست_ون_ى

رئيس هيئت مديره مؤسّسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ دى م_____اه 1381

(9)

شناخت كليات روش اُنس با قرآن

قرآن كريم «هُدَىً لِلنّاس» (1)است و براى راهنمايى همه مردم نازل شده است، بنابراين اگر مقاطع سنّى مختلف نمى توانند به سادگى با قرآن ارتباط برقرار كنند و امكان اُنس با قرآن براى آن ها به راحتى ايجاد نمى شود، به دليل «ضعف پيام وحى» نيست، بلكه به دليل «ضعف مربّيان و مبلّغان» است كه بصورت سنّتى و بدون توجّه به شرايط سنّى و اقتضائات جوانى، تفسيرهاى پرحجم با بحث هاى پيچيده حرفه اى را بصورت تكرارى چاپ و منتشر مى كنند. درحالى كه جوان امروزى به تفسيرهايى در قطع كوچك و با متن ساده نياز دارد كه دربردارنده بحث هاى علمى روز و پاسخ به نيازهاى ملموس زندگى

باشد.

(10)

در همين رابطه، قرآن كريم مى فرمايد : وَ ما اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولِ اِلاّ بِلِسانِ قَوْمِه لِيُبَيِّن لَهُمْ ... :(1) (ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر به زبان قومش تا حقايق را براى مردم آشكار سازد) و در آيه ديگرى مى فرمايد: وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاسِ بَشيرا و نَذيرا :(2) (تو را به سوى همه مردم فرستاديم تا آن ها را بشارت دهى ) . خداوند انبياء را فرستاد تا به «زبان عادّى» با مردم خود گفت گو كنند و مقاصد خود را به ديگران بفهمانند.(3)

1- آيه 4 سوره ابراهيم .

2- آيه 28 سوره سبا .

3- تفسير

الميزان (20جلدى) ، جلد 12 ، صفحه 20.

(11)

معمولى و رايج (قابل فهم براى همه گروه هاى سنّى ) صورت مى گرفته است.(1)

در همين رابطه، امام خمينى "ره"، به نكته ظريفى به شرح زير اشاره فرموده اند:

يكى از حجاب هايى كه مانع استفاده از اين صحيفه نورانيّه است ، اعتقاد به آن است كه جز آن كه مفسّرين نوشته يا فهميده اند ، كسى را حقّ استفاده از قرآن شريف نيست و «تفكّر و تدّبر را به تفسير به رأى كه ممنوع است ، اشتباه نمودند» و به واسطه اين «رأى فاسد و عقيده باطله» ، قرآن شريف را از «جميع فنون» استفاده ، عارى و قرآن را به كلّى «مهجور» نموده اند . در صورتى كه [« استفاده هاى اخلاقى و ايمانى و عرفانى به هيچ وجه مربوط به تفسير نيست تا تفسير به رأى باشد ».(3)]

1- تفسير نمونه ، جلد 10 ، صفحه 69، ذيل آيه شريفه.

2- صحيفه نور، جلد 2 ، صفحه 34 .

3- آداب الصَلواة ، صفحه 195 _ 197.

(12)

اهداف طرح «انس با قرآن» به شرح زير است:

1 _ ايجاد اُنس بيشتر جوانان با قرآن كريم و تجلّى مفاهيم قرآن در رفتار و كردار آن ها .

2 _ رواج تفسير قرآن كريم و آشنايى با مفاهيم انس_____ان س___از وح______ى اله_______ى .

3 _ ايجاد آشنايى كلّى نسبت به تفاسير چاپ شده و رايج در جامع________ه اسلام_________ى .

4 _ آموزش روش « چكيده نويسى » به منظور درج چكيده نظر هر يك از مفسّرين و

استفاده كاربردى از ي__ادداشت ها در مقاط____ع مختل___ف .

5 _ آشنايى با سب___ك هاى تفسيرى پديدآورندگان.

6 _ آموزش روش تحقيق و پژوهش موضوعى قرآن ك_ري__م .

قال رسول اللّه (ص) :مَنْ أَرادَ الْعِلْمَ فَلْيُثَوِّرِ الْقُرآنَ

( لسان العرب ،2/149 ، مجمع البحرين ، ذيل «ث ،و،ر» ).

كسيكه علم مى خواهد پس قرآن را بطور عميق بررسى نمايد.

(13)

فضاى مورد نياز « كارگاه آموزشى مفسّرين جوان » و جوايز

مسابقات

نفر اوّل : لوح يادبود + يك سكّه به_ار آزادى .

نفر دوّم : لوح يادبود + نيم سكّه به__ارآزادى .

نفرسوّم : لوح يادبود + ربع سكّه بهار آزادى .

كليه شركت كنندگان : 10 جلد كتاب به شرح زير:

1 _ روش اُنس با قرآن (ويژه جوانان) .

2 _ كت__اب «ق__رآن شناس__ى ج______وان» .

5 و 6 _ دو جلد از دوره 27 جلدى «تفسير جوان» (برگرفته از تفسير نمونه) شامل جلد 26 و 27 كه با ه_م ، تفسي_ر ج___زء 30 ق__رآن مجي_د مى باشند.

7 _ كتاب «راز خوشب_خت_ى» (از ديدگاه قرآن كريم).

8 _ كتاب «روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن» .

9 _ «ف____رهنگن____ام____ه ق_____رآنى ج________وان».

10 _ كت___اب «فق__ر و ث_روت از دي_دگ_اه ق___رآن».

(14)

روش ومراحل انجام كاردر«كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»

1 _ انتخاب موضوع توسّط قرآن پژوه با مراجعه به فرهنگ نامه هاى موضوعى قرآن كريم .

2 _ كشف آيه يا آيات مرتبط با موضوع انتخابى از ط_ريق م___راجع_____ه به معج___م ه__اى موجود مانند :

فهرست واره موضوعى تفسير بيان.

فهرست واره موضوعى دوجلدى تفسير جوان.

فهرست موضوعى يك جلدى تفسير نمونه.

راهنماى موضوعى يك جلدى تفسير المي____زان.

3 _ درج ترجمه آيه يا آيات منتخب با استفاده از ترجمه هاى :

به____اءالدّي_____ن خرّمشاه_____ى .

ناص_____ر مك____ارم شي_______رازى .

عب___دالمحم_ّ__د

آيت____ى.

محمّ__د مه___دى ف___ولادون____د.

ت_____رجمه كاظ____م مع_________زّى .

ترجمه شعرى قرآن (اميد مج_د) .

طاهره صفّارزاده (ف__ارسى و انگليسى ).

4 _ نگارش معانى لغوى كلمات آيه يا آيات مرتبط با موضوع از طريق مراجعه به فرهنگ نامه هاى لغات

(15)

قرآنى ب___ه ش_____رح زير :

فرهنگ نامه قرآنى جوان تأليف دكتر بيستونى.

قاموس قرآن قُرَشىّ (7 جلد در سه مجلد).

ترجمه مف_ردات راغ_ب (يك جلدى).

معجم المفهرس فؤاد عب__دالب_اق__ى (يك جلدى).

فرهنگ لغات قرآنى الياس كلانترى (يك جلدى).

فرهنگنامه لغات «لِسانُ الْعَ_رَب» ت_____أليف علاّم_____ه اب___ن منظ_______ور(18 جلدى).

دوره 30 جلدى ترجمه تفسير مجمع البيان ، مرحوم طبرسى.

دوره 30 جلدى تفسير بيان ، دكتر بيستونى.

دوره 27 جلدى تفسير نمونه حضرت آيت اللّه مكارم شي_رازى.

دوره 27 جلدى تفسير جوان دكتر بيستونى.

دوره 20 جلدى تفسير الميزان ، مرحوم علاّمه طباطبايى.

تفسير كشف الاسرار و عُدَّةُ الاَْبْرار، رشيدّالدين ميبدى.

(16)

تفسير تسنيم ، آيت اللّه جوادى آملى .

تفسي__ر ن__ور ، حجّت الاسلام ق_رائتى .

همچنين نخبگ__ان ق_رآن_ى كش___ور ، مسئ_ولي_ن دارالقرآن ها و مراكز قرآنى ، معلّمين و مربّيان قرآنى در مقاطع تحصيلى راهنمايى ، دبيرستان ، دانشگاه و حوزه هاى علميّه ، به عنوان سطح (3) ، تلقى مى گردند و با همه منابع مندرج در كتاب «روش اُنس با قرآن» آشنا مى شوند .

7 _ زمان هر دوره كارگاه آموزشى حدود 2 ساعت مى باشد.

8 _ دانش آموزان دبيرستانى و بالاتر مى توانند در كارگاه شركت كنند .

(17)

همچنين حضور مقاطع سنّى پايين تر در صورت داشتن آشنايى قبلى با تفسير قرآن كريم يا حفظ بودن حدّاقل يك جزء قرآن بلامانع است .

9 _ در صورت در اختيار بودن دو خط تلفن، مى توان در برنامه اى تحت عنوان « ارتباط مستقيم با مفسّرين و قرآن پژوهان معاصر » جوانان شركت كننده در كارگاه را با شخصيّت هاى مطرح قرآنى كشور ارتباط داد تا بصورت زنده سؤالات و پيشنهادات و نيازهاى قرآنى جامعه جوان با آن ها در ميان گذاشته شود .

11 _ معرّفى مهمّ ترين سايت اينترنتى موجود تحت

(18)

عنوان WWW.Quran databank.com(org) كه با سرمايه گذارى مشترك مؤسّسه قرآنى تفسير جوان ، پايگاه اطّلاع رسانى سراسرى اسلامى (مؤسّسه پارسا) ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و رياست محترم جمهورى اخيرا راه اندازى شده است .

از طريق اين سايت اينترنتى

، امكان آشنايى با /000/10 عنوان كتاب مختلف قرآنى به زبان هاى فارسى ، عربى ، انگليسى ، فرانسه و آلمانى همراه با چكيده هر كتاب به صورت الفبايى يا موضوعى براى اوليّن بار فراهم شده است .

كسى كه دانش گذشتگان و آيندگان را مى خواهد قرآن تلاوت نمايد .

(19)

350 موضوع انتخابى براى پژوهش تفسيرى از قرآن كريم

يك _ خداشناسى

1 _ آف__ريدگار جه_ان 2 _ اص_ول دي_ن 3 _ توحي_د 4 _ جه_ان بين__ى

5 _ حضور خدا، حمايت خدا، خوشنودى خ_دا 6 _ ش__رك ، مش_رك__ان

7 _ خدا، صفات خدا، علم خدا، 8 _ مواهب خدا

دو _ جهان شناسى

9 _ آب 10 _ آف_رينش 11 _ اب_رها 12 _ اج__رام آسم_ان_ى 13 _ انگور

14 _ ان__ار 15 _ ب_اده_ا 16 _ ب_اران ، ن_زول ب_اران 17 _ پ_رن_دگ_ان

18 _ جغرافياى طبيعى 19 _ ج_نّ 20 _ جنگ_ل ها 21 _ ج_وّ، ج_وّ زمي_ن

22 _ جه_انشناس_ى ك_وه 23 _ حي_وان_ات 24 _ ح_رارت 25 _ حرك_ت

44 _ نعمت هاى طبيعى 45 _ جهانشناسى كوه 46 _ كهكشان 47 _ علوم طبيعى 48 _ كيوان ، گازها 49 _ ماه 50 _ منظومه شمسى 51 _ موجودات

52 _ ميوه ها 53 _ نخل 54 _ نظام آفرينش 55 _ نور

سه _ انسان شناسى

56 _ آرام_ش 57 _ آزم_ايش ، امتحان ، فلسفه آزمايش ، فلسفه آف_ات

58 _ ارواح ، حقيق_ت روح 59 _ اسب_اب 60 _ است_راحت 61 _ استع_داد

62 _ اضط__راب 63 _ اطمين__ان 64 _ انس___ان 65 _ ب__دبخت__ى

(20)

66 _ ب_رن_ام_ه ري_زى 67 _ بل__وغ 68 _ ت_ربي_ت ، تعلي_م و ت_ربي_ت

69 _ تعليمات اسلام 70 _ توفيق ، سلب ت_وفي_ق 71 _ ت_وسّ_ل 72 _ توكّل

73 _ چاره انديشى 74 _ چش_م 75 _ ح_وادث

76 _ خ_واب 77 _ رن_ج

78 _ زن 79 _ سع_ى 80 _ شخصي_ت 81 _ شك_وف_اي_ى است_ع_داده_ا

82 _ صب_ر ، شكيب_اي_ى ، مق_اوم_ت 83 _ طبيع_ت انس_ان 84 _ طغيان

85 _ عشق 86 _ عمر 87 _ غرور 88 _ فال بد، فال نيك 89 _ فتنه شناسى 90 _ ف_رزن_دان 91 _ ق_اطعيّ_ت 92 _ قل_ب 93 _ ك_ودك_ان ، ك_ودك_ى

94 _ لذّات 95 _ موفقيّت 96 _ نفس 97 _ نوجوانان 98 _ ني_از 99 _ ني_رو

چهار _ راه شناسى

100 _ آموزش 101 _ ابليس ، شيطان 102 _ اجبار 103 _ اديان، مشترك_ات اديان 104 _ ارزش ه_ا 105 _ اسلام 106 _ اعمال 107 _ القائات شيطانى

127 _ حقّ و باطل 128 _ خطوبات شيطان 129 _ خرافات، عقايد خرافى 130 _ دي__ن 131 _ دني__ا 132 _ س__ؤال 133 _ سح__ر ، س_اح_ران

134 _ س_رن_وشت 135 _ سنّت ه_اى اله_ى 136 _ سعادت ، خوشبختى، شق_اوت 137 _ شن_اخت 138 _ ش_كّ 139 _ شناخت شناسى 140 _ شيعه

141 _ ص_راط مستقي_م 142 _ صهي_ونيس_م 143 _ عل_م 144 _ فط_رت

145 _ قيامت،

(21)

حس_اب_رسى ، حش_ر 153 _ نتيج_ه اعمال 154 _ نش_انه ها 155 _ نعمت

156 _ وحى 157 _ هدايت 158 _ هدف آفرينش

پنج _ راهنماشناسى

159 _ اج_م__اع 160 _ ام_ام حسي__ن (ع) 161 _ ام__ام عل__ى (ع)

162 _ ام_ام مه_دى ، انتظ_ار ، حك_ومت جه_ان_ى 163 _ اهداف بعثت

164 _ اهل بيت 165 _ پيامب_ر اسلام 166 _ پيش_وايان 167 _ ح_اكميّ_ت

177 _ ولايت

شش _ قرآن شناسى

178 _ آهن_گ كلم_ات ق_رآن 179 _ آي_ات 180 _ ت_دبّ_ر 181 _ تفسير

182 _ ت__لاوت 183 _ ج__اذب__ه ق__رآن 184 _ ح__روف مقطع__ه

191 _ مثال هاى قرآن 192 _ محكم و متشابه 193 _ نسخ 194 _ نزول قرآن، نزول تدريجى، نزول دفعى 195 _ نظم قرآن

هفت _ اخلاق شناسى (انسان سازى)

196 _ آلودگى 197 _ آمادگى 198 _ اخلاق اسلام_ى 199 _ بخ_ل ، حسد

200 _ ت_رس 201 _ تصمي_م 202 _ تعصّب 203 _ ت_لاش 204 _ حس_رت

205 _ حيله، حيله گرى 206 _ خودسازى ، خودفراموشى، خودپرستى

(22)

207 _ راست__ى ، دروغ 208 _ ري__ا 209 _ زه___د 210 _ سخ___اوت 211 _ سخ_ن شناسى 212 _ سلام 213 _ سوگندشناسى 214 _ شُكرشناسى

215 _ غيب_ت 216 _ فس_ق 217 _ فض_ائل اخلاقى 218 _ فكر 219 _ گناه

220 _ له_و ، لع_ب 221 _ مح_اسب_ه نفس 222 _ م_ادر 223 _ م_راقبت

224 _ نيك_ى 225 _ وف_اى ب_ه عه_د 226 _ ه_وى و هوس 227 _ يأس

هشت _ برنامه عبادى

228 _ احك_ام 229 _ اص_ول فق_ه 230 _ ح_لال و ح_رام 231 _ خمس

232 _ دع_ا ، فلسف__ه دع__ا 233 _ ذك__ر ، ي_اد خ__دا 234 _ روزه

235 _ شب زن_ده دارى 236 _ عب_ادت 237 _ فلسفه احكام 238 _ نماز

نه _ احكام فردى

239 _ اجتهاد 240 _ اخلاص 241 _ استغفار 242 _ انگيزه 243 _ تغذيه 244 _ تفري_ح 245 - تق_وى ، متقّي_ن 246 _ تن_وّع طلبى 247 _ توبه

248 _ حب__ط اعم__ال 249 _ ح__زن 250 _ حق_وق اجتم_اع_ى و ...

251 _ درآمد 252 _ دوران هاى آفرينش 253 _ رزق، تنگى رزق، رابطه گناه و قطع روزى، سلب نعمت 254 _ عمل، عمل صالح

ده _ احكام اجتماعى

255 _ آداب معاشرت 256 _ آراء عمومى 257 _ آزادى 258 _ اجراى ح_دّ ش_رعى 259 _ اح_زاب ، ح_زب 260 _ احس__ان 261 _ اخت_لاف

262 _ اخ_وّت اس_لامى 263 _ ادب 264 _ ارتب_اط ، رابط_ه ، رواب__ط

(23)

288 _ اول_ويّ_ت خ_ويش_اون_دان 289 _ بسي_ج 290 _ به_ان_ه جوي_ى

291 _ ب_ى تف__اوت__ى 292 _ بهت__ان 293 _ پ__ول 294 _ پي_ون__د

295 _ ت_أمي_ن زن_دگى 296 _ تجمّ_ل 297 _ ت_دبي_ر 298 _ تك_اث_ر

305

_ جن_گ 306 _ جه_اد 307 _ جه_انگ_ردى 308 _ چش_م زخ_م

309 _ چشم بندى 310 _ چشم چرانى 311 _ حجاب 312 _ حضور اجتم_اع_ى 313 _ حك_وم_ت 314 _ حيثيّت 315 _ خ_ري_د و ف_روش

316 _ خش_ون_ت 317 _ خ_ويش_اون_دان 318 _ دادگ_اه و دادرس_ى

319 _ داورى 320 _ دختر و پسر 321 _ دشمن شناسى 322 _ دفاع هم_ه جانب_ه 323 - دوست_ى 324 _ رك_ود اقتص__ادى 325 _ زك_ات

326 _ زن_دگى 327 _ زنا ، ح_دّ زن_ا 328 _ س_ازش 329 _ س_رمايه ها

349 _ نظام شورايى 350 _ وحدت

(24)

روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن

مقدّمه

(25)

نمايه هاى ارائه شده _ معمولاً به پژوهشگران اين امكان را مى دهد كه منابع مورد نياز خود

را از ميان انبوه منابع احتمالى و ناشناخته ، شناسايى كنند .

در عصر كنونى با اينكه هر روز شاهد رقابت هاى فزاينده اى براى گردآورى و ساماندهى اطّلاعات گوناگون هستيم ، امّا درزمينه علوم اسلامى ، هنوز بر شيوه هاى سنّتى مى كاويم . در حالى كه پژوهشگران مسلمان همچنان از پراكندگى منابع و عدم شناسايى آن ها رنج مى برند. مع الاسف هنوز از امكانات نظام اطّلاع رسانى جديد ، بهره لازم گرفته نشده است . پي_داست كه ح_لّ اين مشك_ل تنه_ا با ترمي_م سيست_م اطّلاع رسانى فرسوده پيشين، امكان پذير

(26)

خواهد بود.

وجود انبوه اطّلاعات در قالب ميليون ها كتاب ، نشريّه، پايان نامه و... زمانى مى تواند به درستى مورد استفاده قرار گيرد كه بتوان در كمترين زمان، آنچه را كه مورد نياز پژوهشگران است ، در اختيار آنان قرارداد. استفاده از چكيده سازى و نمايه پردازى ، بهترين راهكار براى نيل بدان مقصود است

قال الامام على (ع) : مَنْ أَنِسَ بِتِلاوَةِ الْقُرآنِ لَمْ

تُوحِشْهُ مُفارَقَةُ الاِْخْوانِ ( غررالحكم ، حديث 8790 ، چاپ اُرموى ).

هر كس به تلاوت قرآن انس گيرد ، جدايى از ديگران او را به وحشت نيندازد.

(27)

تعريف چكيده

هدف از چكيده

عمده ترين هدف در چكيده ها، صرفه جويى در وقت استفاده كننده جهت گردآورى و انتخاب اطّلاعات است . «چكيده ها در انتخاب مدارك و گردآورى اطّلاعات ، كمكى اساسى بوده و از دوباره ك_ارى ها و تأخيردر تحقيقاتِ درحال پيشرفت، جلوگيرى مى كند . در تأييد اهميّت اين چكيده ها ، بايد دانست كه چكيده ها از عناصر اصلى انتشارات رديف اوّل (مقاله هاى نشريّات ادوارى ، گزارش هاى كنفرانس ها ، كتاب ها و پايان نامه ها) و رديف دوم (كتاب هاى عرضه كننده چكيده ، معرّفى نامه هاى كتاب ، كتاب شناسى ها و ...) به حساب مى آيند .

(28)

تفاوت چكيده نويسى با خلاصه نويسى

انواع چكيده ها

2 _ چكي_______ده توصيف________ى : در اين نوع ، بيشتر نگرشى بيرونى به اثر صورت مى گيرد و صرفا مطالب مهمّ نوشته را نشان مى دهد . اين نوع اگرچه به عمق چكيده تشريحى نمى رسد ، امّا كم هزينه تر است .

3 _ چكيده توصيفى _ تشريحى : رايج ترين نوع

(29)

4 _ چكيده انتق__ادى : در اينگونه چكيده ها ، افزون بر توصيف اثر ، به ارزيابى محتوا و منابع آن نيز پرداخته مى شود .

5 _ چكيده سوگرفته : هر يك از انواع چكيده ها ، اگر با توجّه به علايق و انگيزه هاى خاصّ تهيّه شود

6 _ چكيده كوتاه : معمولاً از يك يا دو جمله تشكيل مى شود و بيشتر در خدمات اطّلاع رسانى تجارى كاربرد دارد .

ويژگى هاى چكيده نويسى مطلوب

(30)

4 _ در چكيده ها هرگز نبايد به مقدّمه نويسنده و فهرست مطالب كتاب بسنده شود ؛ بلكه بايد با بهره گيرى از آن ها ،

فشرده اثر را بيرون آورد .

(31)

8 _ در چكيده ها بايد كليد واژه هاى نويسنده را مشخّص كرد و آن ها را در گيومه جاى داد .

تعريف كليد واژه

(32)

گيومه ، تنها در مورد كليد واژه ها استفاده مى شود و از كاربرد

... مؤلّف سپس بحثى اِسْتِطْرادِىّ درباب راآغاز مى كندو ... .

... نويسنده مقاله در موضوع موردبحث خود ، دست به اِسْتِقْراء تامّ زده و ... .

... نويسنده توصيفات و ترجمه هاى حاج ((آقا حسين خوانسارى)) را از مهم ترين كتاب هاى تَراجِم برگزيده است .

12 _ از كاربرد جمله هايى كه بار معنايى خاصّى ندارند، بايد احتراز كرد ؛ به اين جمله ها توجّه كنيد :

الف ) ... مقاله حاضر ، مقدمّه ترجمه جلد سيزدهم از

(33)

بحارالانوار به عنوان (مهدى موعود) است كه توسط مؤلّف انجام شده است .

ب ) ... نويسنده در اين كتاب ، نكات سودمندى را درباره تقيّه يادآور شده است.

ج ) ... در اين مقاله ، به دريافت هاى جديدى در اين باره، راه يافته است.

پيداست كه هيچ يك از عبارات مشخصّ شده، براى خواننده نكته اى درخور توجّه نخواهد داشت.

13 _ چكيده ها بايد به شك_ل پاكي_زه (در ص_ورت امكان پاكنويس شده) و با فاصله لازم (براى كارِ

ويرايشى) نوشته شود.

15 _ نام چكيده نويس در پايان حتما قيد شود، تا در ص_ورت ب_روز ابه_ام ، ب_ه راحت_ى قابل تشخيص باشد.

(34)

او در سير و سلوك و عرفان عملى از امتياز خاصى برخوردار است.

بلكه مثلاً مى توان چنين آغاز كرد:

اين مرحله از اطّلاع رسانى ، شايد ترجمه چكيده ما خوانندگان بيشترى داشته باشد.

(35)

(36)

در ترجمه هاى آن ها به ويژگى هاى هر ترجمه، پرداخته مى شود تا كاربران به راحتى بتوانند تفاوت هاى هر ترجمه را با ديگرى دريابند.

(37)

25 _ آثار ترجمه شده در صورتى كه اصل اثر قبلاً چكيده شده باشد، مجّددا چكيده نمى شود. تنها مشخّصات كتاب شناختى ترجمه به چكيده قبل افزوده مى شود. در صورتى كه اصل اثر قبلاً چكيده نشده باشد، ترجمه براى چكيده نويسى، انتخاب مى شود و در صورتى كه اصل اثر بعدا ترجمه شود، تنها مشخصّات كتاب شناختى اثر _ بدون چكيده جديد _ درج خواهد شد. همچنين درصورتى كه يك اثر ، ترجمه هاى گوناگون داشته باشد، بايد به ويژگى هاى ترجمه اشاره كرد.

براى موضوعات گوناگون آن، مستقلاً چكيده تهيّه مى شود.

(38)

روش كار چكيده نويسى

روش كار چكيده نويسى كه بصورت تجربى و با بهره گيرى از روش هاى مشابه در جهان تنظيم شده ، به شرح زير است :

1 _ هر برگ چكيده بر اساس ساختار چكيده (برگ پيوست) تقسيم بندى شده است .

2 _ چكيده نويس اطّلاعات مربوط به هر بخش را از مقدّمه يا متن اثر استخراج و در جدول ها يادداشت مى كند .

3 _ سعى شود اطّلاعات مربوط به هر بخش به بخش ديگر منتقل نشود.

5 _ ترتيب هاى جدول حتما رعايت شود.

6 _ نوع و ويژگى هاى ترجمه ، مثلاً ترجمه آزاد ، در ساختار بيايد.

7 _ نظام هاى فلسفى مانند فلسفه اِشْراق ... در ساختار مى آيد.

8 _ از نظر ديگر آثار غير مرجع دو سبك مستند و غير مستند دارند.

9 _ همچنين شيوه مصاحبه و پرسشنامه در

(39)

بخش شيوه مى آيد.

10_ شيوه هاى تنظيم و پردازش متن عبارت است از : گزارشى

نقلى

تاريخ {حديثى

{تحليلى

فتوايى موضوعى

فقه حديثى حديث

{استدلالى {قاموسى

كلامى

اصول فقه اهل سنت

{غير كلامى

سنتى حديثى

كلام اخلاق عرفانى _ تصوف

{كلام جديد {فلسفى

قرآن به قرآن

رواي_______ى

عرفان______ى

قرآن موض__وع_ى

عقل________ى

ادب_________ى

{اجتماع___ى

علم_______ى

(40)

ساختار چكيده

1 _ شن__اس____________ه : معرّفى اجمالى اثر است.

(توضيح اينكه شناسه بايد تابلويى گويا از نمايشتمامى محتويات اثر باشد. اگر عنوان كتاب ، گوياى همه

محتويات كتاب است نيازى به آوردن شناسه نيست).

2 _ انگي__زه و ه__دف : قصد و انگيزه مذهبى يا

علمى نويسنده براى تأليف ارائه شود.

3 _ شي________________وه : معم_ولاً نويسن__دگان ،

4 _ فرضيّه و پرسش اصلى: در پ__ژوهش هاى

(41)

5 _ نتيج____ه و پيشنه____ادات: در پژوهش هاى

آكادميك، نويسنده نتيجه تحقيق خودرادرپايان ارائه كرده و همچنين پيشنهاداتى را مطرح مى كند .

6 _ جايگاه : مقام و منزلت و موقعيّت اثر با توجّه به عصر تدوين و نسبت به آثار مشابه اينجا آورده شود. اگر كتاب درسى است و يا اگر براى سطح خاصّى (طبقه خاصّى) نوشته شده ، تصريح گردد.

7 _ من__اب_ع : در اينجا چند محور توضيح داده مى شود. استفاده از منابع قديم و جديد، منابع غربى، كثرت و قلّت منابع، بازنويسى منابع.

8 - اطّلاع_ات نُسَخ شناس_____ى : در م_____ورد

نسخه هاى مصحّح ، اطّلاعات مربوط به شيوه تصحيح ، نسخه هاى مورد استفاده و نسخه پايه و اصل در اينجا آورده مى شود.

9 _ ساختار مطالب و سرفصل : نظام و ساختار اثر با توجّه به نكات ذيل ارائه شود:

به

محتواى مقدّمه هاى مهمّ و طولانى يا ضميمه هاى كتاب اشاره شود.

نظم و تبويب كتاب مانند موضوعى بودن «اصول كافى» و الفبايى بودن «كنز العُمّال» اشاره شود.

اگر نويسنده از عناوين استعارى و كنايى استفاده

(42)

كرده، است چكيده نويس بايد آن ها را به عناوين گويا ، مفيد و معنى دار تبديل كند.

آثارى كه عناوين اصلى و فرعى دارند، فقط عن___اوين اصل_ى آورده شود.

آثارى كه عناوين آن ها نظام منطقى ندارند و مثلاً متداخل است، فقط عناوين مهمّ آورده ش__ود.

سرفصل ها به صورت عبارات مجزّا و منقطع ارائه شود ، يعنى روى سرفصل ها عبارت پردازى ص_____ورت نگي___رد.

خدا را ، خدا را ! درباره قرآن ، مبادا ديگران بر شما پيشى گيرند در عمل به آن .

(43)

نمونه ها

چكيده مطلوب

22830B(ك_دپارسا) عنوان:اتحادودوستى ن_اش_ر:ح_________اذق تع__داد جل____د: 1 تاري_خ نش_ر:1379 نويسن_ده:ابطح__ى، سي___دحس________ن مح_ل چ___اپ:قم ن_وبت چاپ: دهم نوبت ويرايش:سوّم صفح_________ه:311 شمارگان: 3000 زب__ان: فارس____ى قط__ع:وزي____رى نوع جلد:شُمي____ز موضوع:اجتماعيّات، آداب مع_اش_رت ، دوست يابى دراسلام به______ا: 12000 ريال محل نگهدارى: پ______ارس__________ا

چكيده

توضيح : علّت مطلوب بودن اين چكيده آن است كه مطالب عمق كتاب با استفاده از واژگان كليدى و اصلى تبيين شده است .

(44)

چكيده نامطلوب

2203 B(كدپارسا) عن_وان:شناخت و تدّبر دركلام وحى ناشر:مرك_زآموزش مديريت دولت_ى تع__داد جل____د: 1 تاري_خ نشر: 1379 بكوشش:مركزآموزش مديّريت دولتى (دارالقرآن الكريم) مح____ل چاپ:تهران ن__وبت چاپ: اول صفح________ه: 120 شمارگ___ان: 3000 زب______ان: فارسى قط______ع: وزيرى نوع جل_د: شُميز موضوع : پ__ژوهش قرآن_ى ، روش هاى علوم قرآن، اهميّت تدّبردرقرآن به______ا: 5000 ريال مح___ل نگهدارى: پارس___ا

چكيده

(45)

معرفى فرهنگ نامه هاى موضوعى قرآن كريم و ويژگى هاى اختصاصى هركدام

معرّفى كتاب فهرست واره موضوعى «تفسير بيان»

باتوجّه به اهميّت مفاهيم، اسامى خاص و اصطلاحات موجود در تفسير بيان نويسندگان سعى كرده اند در اين فهرست از شيوه هاى علمى استفاده نمايند و مفاهيم و اسامى خاص و اصطلاحات را بصورت علمى ارائه كنند. به عبارت ديگر اين فهرست نمايه اى است استنادى كه از متن تفسير بيان استفاده شده است.

مخفى نماند نمايه استنادى يكى از بهترين زبان هاى فشرده سازى ارائه مطالب و اطّلاعات مى باشد.

در اين كتاب مطالب مورد استناد در تفسيربيان به ديگر آثار مأخذيابى شده است.

مثلاً بسامد (تعداد كاربرد) استناد اين تفسير به تفاسير و كتب مرجع چه مقدار است.

در نمايه هاى استنادى موجود

در اين كتاب از نوآورى جديدى استفاده شده است يعنى مستندات سُور قرآن موجود است و مى توان يافت كه مفسّر و نويسنده چه مقدار از آيات قرآن را براى تفسيرآيات ديگر مورد استفاده قرار داده است.

(47)

معرّفى فهرست واره موضوعى «تفسير جوان»

اين كتاب يكى از تحقيقات مؤسسه قرآنى تفسيرجوان كه توسط جمعى از محققين حوزه علميّه قم به مديريت و نظارت حجة الاسلام و المسلمين عباس يارى پور تهيه شده است و كارآئى بسيار زيادى دارد . در اين فهرست موضوعات، مفاهيم ، اسامى خاصّ و اصطلاحات موجود در تفسير 27 جلدى جوان تأليف آقاى دكتر محمدبيستونى بصورت علمى ارائه شده است. اين فهرست در حقيقت نمايه استنادى و نمايه متن تفسير مى باشد. ناگفته نماند كه نمايه استنادى يكى از مناسب ترين زبان هاى فشرده سازى و ارائه اطّلاعات است، مطالب مورد استناد اين تفسير به ديگر آثار مآخذيابى شده است ، بنابراين از اين طريق مى توان فهميدكه بسامد (تعداد كاربرد) استناد اين تفسير به نهج البلاغه يا كتاب روح المعانى يا تفسير الميزان و غيره چقدر بوده است.

از سوى ديگر با ايجاد ارجاعيات ، ترادفات، وابسته ها حتى الامكان بازيابى اطّلاعات آسان ياب شده است.

مستندسازى اعلام و اسامى خاصّ از ديگر خصوصيّات اين فهرست است.

(48)

فهرست موضوعى «تفسير نمونه»

اين كتاب فهرستى است موضوع گونه بر تفسير 27 جلدى نمونه كه توسط آقايان احمدعلى بابايى و رضا محمدى تهيه شده است .

مطالب اين تفسير فهرستى موضوعى به قلم تحرير درآمده است .

(49)

معرّفى فهرست موضوعى ترجمه «تفسير مجمع البيان»

در اين فهرست موضوعى: مفاهيم، اسامى خاصّ، موضوعات و اصلاحات موجود در ترجمه تفسير مجمع البيان بصورت علمى ارائه شده است.

در نمايه هاى استنادى اين فهرست كه از نوآورى جديدى استفاده شده است و آن استخراج استنادات سوره هاى مختلف قرآن است و مى توان دريافت كه از چند آيه قرآن براى تفسير آيات ديگر استفاده شده است.

از ديدگاه ديگر با توجه به ايجاد نظام ارجاعيات، مترادفات

و وابسته ها حتى الامكان بازيابى اطّلاعات سريع و آسان صورت مى گيرد.

مستندسازى اعلام و اسامى خاصّ از ديگر خصوصيّات اين فهرست موضوعى است .

(50)

فهرست موضوعى «تفسير الميزان» (مفتاح الميزان)

كتاب مفتاح الميزان كار گروهى از پژوهشگران مى باشد و بعنوان كليد مفاهيم و موضوعات تفسير شريف الميزان به قلم تحرير درآمده. مبناى كار در ترتيب الفبائى اسامى و الفاظ مدخل هاى اصلى و ارجاعى است كه شامل دوازده فهرست مى باشد:

1 _ فهرست مباحث شامل كليه عناوين قرآنى، حديثى، علمى ، عقلى ، فلسفى ، تاريخى ، اجتماعى، اخلاقى مى باشد.

اين فهرست نه تنها مرجع عناوين اصلى و فرعى فهرست موضوعات است، بلكه اطلاعات ادبى، تفسيرى، روايى، علمى را در مورد هر آيه از قرآن در اختيار اهل مطالعه قرار مى دهد.

2 _ فهرست موضوعات . اين فهرست براساس عناوين موضوعى مندرج در فهرست مباحث يادداشت بردارى و تنظيم و تدوين شده است.

3 _ فهرست اعلام و اشخاص. در اين فهرست نام ها به پيروى از متن الميزان به صورت نام كامل، اسم مختصر، لقب و كنيه آمده است.

4 _ فهرست اماكن و بلاد. اين فهرست براساس نام مشهورتر فراهم آمده و ارجاعيات در آن عينا به شيوه معمول در فهرست اعلام و اشخاص صورت گرفته است كه شامل نام كشورها، ايالات ، شهرها، روستاها، درياها، رودها، جزاير، كوهها، درّه ها، شهرها، غارها، چشمه ها، قصرها، قلعه ها، معابد و... ابنيه تاريخى و اماكن مشابهى مى باشد كه جنبه تاريخى دارد.

(51)

5 _ فهرست قبايل و اس_م و فِ__رَق و جماعات.

6 _ فه___رست ادي___ان، م___ذاه__ب ، مك_اتب.

7 _ فه__رس__ت وق__اي__ع و اي______ام.

8 _ فه__رست كت__ب و رس__الات و مج___لات .

9 _ فهرست اصطلاحات و لغات و تركيبات و تغيي___رات.

10 _ فهرست اسامى جانوران و

گياهان و كانى ه____ا.

11 _ فهرست اسامى اصنام و ملائكه و تعابير مشابه ديگر.

12 _ فهرست اشعار عربى و فارسى برحسب حرف آخر.

قال الامام صادق (ع) : يَنْبَغى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لا يَمُوتَ حَتّى يَتَعَلَّمَ الْقُرآنَ اَوْ يَكونَ فى تَعَلُّمِهِ ( ميزان الحكمة ، 3/2521 ).

شايسته است مؤمن نميرد تا اين كه قرآن را فراگيرد يا در حال فراگرفتن آن باشد .

(52)

فَهارِسُ اَلْقُرآن : فهرست نامه قرآن كريم

فَهارِس الْقرْآنِ (فهرست نامه قرآن كريم) ، راهنماى آيات (كَشْفُ الاْيات) و راهنماى موضوعات (كَشْفُ الْمَطالِب) قرآن در قالب فهرست الفاظ و فهرست موضوعات قرآن است .

مؤلّف آن ، محمود راميار (متولد 1301 _ متوفاى 1363 شمسى) زادگاهش مشهد مقدّس و از فارغ التّحصيلان مدرسه سپه سالار قديم و دانشكده معقول و منقول (علوم عقلى و نقلى) دانشگاه تهران است. او مدرك دكتراى حقوق را از همان دانشگاه اخذ كرد و مدّتى رئيس دانشكده الهيّات و معاونت دانشگاه فردوسى مشهد بود. دكتر راميار در دانشگاه ادينبورگ نيز به تحصيل پرداخت و از آن دانشگاه دكتراى فلسفه دريافت كرد. وى بخاطر علاقه اى كه به قرآن داشت، چندين اثر قرآنى از خود برجاى گذاشت.

راميار در مقدمه كتاب، هدف خود را از نگارش، تسهيل (آسان كردن) پژوهش هاى علمى درباره قرآن مى داند . به نظر او اگر روشى در ضبط الفاظ به كار رود كه پيدا كردن كلمات و آيات به آسانى صورت پذيرد، تحقيقات قرآنى نيز رشد خواهد يافت.

پژوهش راميار گرچه اولين پژوهش در اين زمينه نيست و پيش از او چندين اثر تأليف شده است، امّا او با استفاده از تجارب پيشين درصدد بود روشى سهل و ساده براى جست جوى آيات و مطالب بوجود آورد ، به گونه اى كه براى افراد ناآشنا به زبان

عربى نيز استفاده از اين روش ممكن باشد.

(53)

راميار كتابش را در دو بخش كاملاً جدا از هم و با دو هدف جداگانه تنظيم كرده است.

بخش اول : (فه_رست الف_اظ) ، واژه ي_اب ي_ا كَشْفُ الاْآيات با كَشْفُ الْكَلِمات است.

اين فهرست ، ارائه كننده اطّلاعات واژه ها و اطّلاعات آيات مربوط به آن واژه ها است . يعنى از طريق اين فهرست هم مى توان واژگان را جست جو كرد و هم آياتى كه آن واژگان (لغت) در آن ها بكار رفته.

بخش دوم : (فهرست مطالب) باب باب كردن و موضوع بندى آيات است .

او سعى كرده تا آن جا كه ممكن است فهرست كاملى از موضوعات قرآنى ارائه كند. بنابراين فهرست مطالب در 32 فصل و شامل 1500 موضوع فرعى ، به دو زبان عربى و فارسى گردآورى تنظيم شده است. همچنين عناوين اصلى سرشاخه ها را به دو زبان (فارسى و عربى) آورده است.

(54)

مثلاً : اَلاَْثاث (كالاها) _ اَلاَْلْوان (رنگ ها) اَلاَْلْبِسَة (پوشيدنى ها) .

سرعنوان ها(عناوين اصلى) و عناوين فرعى به ترتيب الفباى واژگان عربى به فارسى تنظيم شده اند.

كتاب هاى مرجع دوگونه اند: يا ابزار و وسيله اى براى دستيابى به اطّلاعات مى باشند و يا خود اطّلاعاتند؛ مثلاً كَشّاف ها مثل كَشْفُ الاْيات ها از نوع اول و دائرة المعارف ها از نوع دوم مى باشند. البته هر دو ويژگى راهنما بودن را دارند. كتاب راميار از نوع اول است .

اين فهرست نشانگر تحوّل و پيشرفت بى سابقه فهرست اعتماد السّلطنه است. اعتماد السّلطنه (محم_دحسن خان صني_ع الدوله _ متوفى 1313 ه.ق مصادف با 1274 ه.ش) بر اساس فهرست ژول لابُوم فرانسوى، كَشْفُ الاْيات را تأليف كرد. اين فهرست كه به راهنماى الفاظ قرآن مى پردازد ، تكامل يافته كار ژول لابوم است و نخستين

اثر در اين زمينه محسوب مى شود.

در اين فهرست ، برخلاف اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس (نوشته عَبْدُ الباقى) كه فقط شامل افعال و اس_امى مُص_رَّح (صريح و روشن) مى شود ، حروف (مانند

(55)

مِنْ و مَنْ) نيز آمده است. همچنين همه كلمات (اَعَمْ از اسم، فعل و حرف) بدون توجه به ريشه آن هاآمده ، به عبارت ديگر ، فقط مادّه هاى كلمات مرتب نشده اند ، بلكه مادّه ها و صيغه ها (شكل هاى مختلف كلمه) با هم در يك شبكه الفبايى مرتب شده اند.

اين كتاب در رمضان (1383 ه ق مصادف با 1342 ه ش) تأليف و با اين مشخّصات منتشر شده است. فَهارِسُ الْقُرآن: فهرست نامه قرآن ، تهران، صابرين، 1379 ، 368 صفحه.

اين كتاب داراى 32 سرفصل است كه عبارتند از: كالاها ، رنگ ها و پوشيدنى ها، اجتماعيّات، احكام حدود، اخلاق، نام هاى خاصّ، خداوند، امثال، امّت ها و فرقه ها، انبياء، انسان، ايمان، بنى اسرائيل، تاريخ، جنگ و مهاجرت، حيوان و نباتات، دين، آسمان، شرك، شيطان و جنّ، پرستش، عقايد، دانش، كتاب هاى آسمانى، كفر و ارتداد، مُباحات و مُحَرَّمات، خطاب و مخاطَبان، فرشتگان ، ترسايان و نظام اجتماعى.

(56)

اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَسُ لاِلْفاظِ الْقرآنِ اَلْكَريمْ

«مُعْجَم» به مجموعه هايى گفته مى شود كه اطّلاعات طبقه بندى شده را بر اساس الفباء عرضه مى كنند، اين كتاب ( اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَسُ ) كه نوشته مُحَمَّد فُؤاد عَبْدُاَلْباقى (متولد 1299 ه ق مصادف با 1261 ه ش و متوفاى 1388 ه ق مصادف با 1347 ه ش) قرآن پژوه و فهرست نويس مِصرى است ، ضمن مرتّب سازى و منظّم نمودن آيات قرآن به ترتيب حروف الفباء در ذيل واژه ها و لغات استخراج شده از قرآن ، به استفاده كنندگان كمك مى كند تا به سرعت ، اطّلاعات اوّليّه مربوط به هر آيه را پيدا

كنند.

هرچند كه مُعْجَمْ هاى مختلفى نوشته شده است ولى اين كتاب از مشهورترين واژه ياب ها و آيه ياب هاى قرآن كريم ( كَشْفُ الاْآيات ) است كه به عنوان بهترين و كامل ترين راهنماى قرآن، اهميّت و اعتبار يافته و همه پژوهشگران قرآنى از آن بهره مى گيرند، اين كتاب كه در نوع خود كتاب كاملى است، حدود 60 سال به وسيله ناشران سرشناس لبنان ، مصر، سوريه و ايران به چاپ رسيده است .

(57)

نويسنده كتاب در مقدّمه آن مى نويسد كه براى نگارش آن به كتاب «نُجُومُ الْفُرقانِ فى اَطْرافِ الْقُرآن » (ستارگان جداكننده حقّ ازباطل درپيرامون قرآن) نوشته گُوستاوْ فِلُوگِل (متولد 1801 ميلادى مصادف با 1180 ه ش و 1216 ه ق و متوفاى 1869 ميلادى مصادف با 1248 ه ش و 1286 ه ق)، شرق شناس آلمانى كه مؤلّف اوّلين راهنماى علمى و منظّم قرآن كريم بوده، مراجعه و آن را اساس تأليف «اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس» قرار داده است.

البته عَبْدُ الْباقى براى انجام اين كار از قاموس هاى لغت (فرهنگ هاى لغت) و تفسيرهاى ادبى نيز استفاده كرده و از همكارى گروهى از صاحب نظران نيز بهره گرفته است .

گرچه كتاب فِلُوگِل ، اولين راهنماى علمى و منظّم قرآن بود ، لكن پيش از آن نيز در سَدِه پنجم قمرى ، آثارى با عنوان كَشْفُ الاْآيات (يافتن آيه ها) تأليف شده بود كه آقا بزرگ تهرانى ، 19 اثر را با اين عنوان معرفى نموده كه اوّلين آن ها كَشْفُ الاْياتِ الْقُرْآنِ از سيّد مرتضى علم الهدى (متوفاى 446 ه ق مصادف با 433 ه ش) است.

در مقايسه «اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس» با كتاب فِلُوگِل،

(58)

مى توان گفت كه اين كتاب ، اشتباهات كمترى دارد و نويسنده آن معتقد است كه اين كتاب برتر

و بى نقص تر است، گرچه پژوهشگران جديد، نقص ها و اشكالات آن را يافته و كارهاى كامل ترى عرضه كرده اند.

يكى از پژوهش هايى كه تكامل يافته كار عَبْدُالْباقى (نويسنده اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس) است، كتاب اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس لِكَشْفِ آياتِ الْقُرآن (فرهنگ فهرست بندى براى پيدا كردن آيه هاى قرآن) نوشته رضا كيان زاده است كه در دو جلد و در يك مُجَلَّد منتشر شده است .

اين كتاب علاوه برامكانات كتاب عبدالباقى و رفع غلط هاى آن، حدّاقلّ داراى سه امكان جديد است: _ تع__داد تك_رار م_ادّه در ك_لّ ق_رآن ( م__ادّه ه_ر لغت و تعداد دفعاتى كه تكرار شده) و بس_امد (تعداد كاربرد) مشتقّات آن مادّه را نشان مى دهد .

_ تعداد كلمات از ابتداى قرآن تا هر كلمه را مشخّص مى كند.

_ مشتقّات (شاخه هاى كلمات) بيشترى نسبت به عبدالباقى استخراج كرده است.

ترتيب مواد اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس بر روش

(59)

لغت نامه هاى معتبر عربى مانند «اَقْرَبُ الْمَوارِدِ وَ الاَْساس» (نزديك ترين موردها و بناها) نوشته زَمْخْشَرى بنا نهاده شده ، كه علاوه بر نظام مندكردن اصلاحات و واژگان قرآن براساس حروف مادّه (مصدر كلمات) ، چند نوع اطّلاعات ديگر نيز عرضه شده است و از متن آيه ، شماره آيه، مَكّى يا مَدَنى بودن سوره، شماره سوره، و زير برخى كلمات (واژه ها) تعداد بسامد (كاربرد) آن را نيز عرضه كرده است.

اين كتاب در سال 1347 ه.ق مصادف با 1307 ه.ش در قاهره به چاپ رسيده و پس از آن در چاپ هاى مختلف وانواع متنوّع و شمارگان زياد منتشر شده است .

يك چاپ آن نيز همراه با متن قرآن در هرصفحه است كه مشخصات آن بر روى جلد به شرح ذيل است:

«اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَسُ لاِلْفاظِ الْقُرآنِ الْكَريم _ بِحاشِيَةِ الْمُصْحَفِ الشَّريفِ _ قاهره _ دارُالْحَديث ، (1408 ه.ق مصادف با 1366ه.ش و 1988ميلادى).

محمّدباقر

بهبودى اين كتاب را در ايران همراه با مقدّمه فارسى چاپ كرده است، كتاب عَبْدُالْباقى

(60)

پايه و مبناى بسيارى از فهرست نگارى ها شد و پژوهش هاى مختلفى جهت تكميل آن انجام شد و آثار زيادى مشابه و برگرفته و يا كامل تر از آن نوشته شده است ، لكن اين كتاب هنوز رونق خود را از دست نداده و همچنان متقاضيان زيادى دارد.

قال رسول اللّه (ص) :مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرآنَ لِلدُّنيا و زينَتِها حَرَّمَ اللّه ُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ ( بحارالانوار ، 77/100 ).

كسى كه قرآن را براى امور دنيوى و مسائل فريبنده آن بياموزد خدا بهشت را بر او حرام مى سازد .

(61)

تَفْصيلُ الاْآياتِ الْقُرْآنِ الْحَكيم

طبقه بندى و دسته بندى آيات قرآن ، تحت هجده موضوع اصلى و چندين موضوع فرعى به وسيله ژُول لابوم (متولد 1805 ميلادى مصادف با 1184 ه ش و متوفاى 1875 ميلادى مصادف با 1254 ه ش) خاورشناس مسيحى اهل فرانسه كه براى اولين بار با روش جديد به طبقه بندى آيات پرداخت ، عنوان اين كتاب را تشكيل مى دهد . او قرآن را عامل اصلى تمدّن مسلمانان مى دانست .

وى اين كتاب را بر مبناى ترجمه فرانسوى قرآن (ترجمه كازيميرِشكى) تدوين كرد . سال ها بعد، عَبْدُالْباقى آن را به عربى ترجمه نمود و با عنوان ، «تفصيلُ الاْآياتِ الْقُرآنِ الْحَكيمِ» منتشر كرد ، محتواى اين كتاب كشف آيات از طريق موضوعات است .

ساختار تَفْصيلُ الاْآياتِ القرآنِ الْحَكيم شامل 18 باب اصلى و 350 موضوع فرعى است . يعنى آيات قرآن را تحت هجده باب و 350 موضوع طبقه بندى كرده است .

او اين طبقه بندى و زيرشاخه هاى هر طبقه را مطابق ضابطه علمى و منطقى تدوين نكرده است، بلكه صرفا با ذوق و

علاقه شخصى خود اين كار را انجام داده است و در كنار هر صفحه ، شماره سوره و شماره آيه ها را نيز در ابتداى هر آيه آورده است . متن آيات در متن اصلى به فرانسه و

(62)

در نسخه عَبْدُالْباقى به عربى است .

به دليل محدودكردن دسته بندى آيات به چند عنوان ، آن هم بصورت سليقه اى ، مشكلاتى براى پژوهشگران و استفاده كنندگان از اين كتاب به وجود آمده است .

علاوه براين ، 4 اشكال كلّى به اين كتاب وارد است :

1 _ موضوعات در شاخه هاى مختلف از ضوابط يكسانى پيروى نمى كنند .

2 _ در عناوين فرعى انتخاب شده ، برخى آيات انتخابى با عنوان متناسب نيست .

3 _ براى گردآورى آيات و طبقه بندى آن ها زير عناوين انتخابى ، تفحّص (جست جوى) كافى انجام نشده است.

4 _ از نظ_ر شكل_ى ، ترتيب آيات هر موضوع نه بر اساس تاريخ نزول است و نه براساس ترتيب سوره ها .

پس از انتشار ترجمه عربى كتاب لا بوم در جهان اسلام ، براى تكميل آن و زدودن نواقص او ، تلاش زيادى صورت گرفت . براى نمونه محمَّد فؤاد عَبْدُالْباقى (مؤلف اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس) در سال 1924 ميلادى ، كتاب ژُول لا بوم را به عربى ترجمه و با حدود 10 سال تأخير در سال 1935 ميلادى با عنوان تَفْصيلُ الاْآياتِ الْقُرآنِ الْكَريمِ منتشر كرد ، او طبقه بندى 350 موضوعى لا بوم را كافى ندانست و صد عنوان جديد به آن ها افزود .

(63)

چاپ دوم اين كتاب ، با اين مشخصات انجام شده است :

تفصيلُ الاْآياتِ الْقُرآنِ الْحَكيمِ _ ژُول لا بوم _ همراه با ترجمه مُسْتَدْرَك اِدْوارد مُونْتيه _ ترجمه محمّدفُؤاد عَبْدُالْباقى _ بيروت . دارُالْكِتابِ

الْعَرَبى (1968 ميلادى مصادف با 1347 ه.ش و 1388 ه.ق).

محمدحسن خان صنيع الدوله (اعتماد السَّلْطَنه 1259 _ 1314 ه.ق مصادف با 1222 _ 1275 ه.ش) تفصيل آيات را به فارسى ترجمه كرده است كه اين ترجمه ، چاپ هاى گوناگونى دارد .

يك چاپ آن به كوشش _ محمد حسين مولوى (در سال 1327 ه.ق مصادف با 1288 ه.ش) انجام شد . ترجمه اعتماد السّلطنه به «كَشْفُ الْمَطالِب» معروف است. اين ترجمه همراه با ضميمه اى است كه از نظر ترتيب موضوعات با متن تَفْصيلُ الاْيات تفاوت هايى دارد و 350 موضوع فرعى را به 720 عنوان افزايش داده است .

قال رسول اللّه (ص) : مَنْ قَرَأَالْقُرآن وَ لَمْ يَعْمَلْ بِهِ حَشَرَهُ اللّه ُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى ( ثواب الاعمال ، شيخ صدوق ، ص 337 ).

كسى كه قرآن را تلاوت نمايد ولى به آن عمل نكند ، خدا او را در روز قيامت كور محشور فرمايد .

(64)

معرفى فرهنگ نامه هاى لغات قرآن كريم و ويژگى هاى اختصاصى هركدام

معرّفى كتاب «فرهنگنامه قرآنى جوان»

اين كتاب تأليف دكتر محمدبيستونى مى باشد كه برگرفته از قاموس قرآن قرشى (7 جلدى) مى باشد.

اهميّت استفاده از فرهنگنامه هاى قرآنى و نياز جوانان مشتاق و قرآن پژوه ، مؤلف را بر آن داشت تا در اقدامى مؤثر و مفيد شكل جديدى از قاموس قرآن را با اسلوبى زيبا در اختيار عموم قرار دهد.

در اين فرهنگنامه واژه هاى قرآن به ترتيب الفبا و به زبان فارسى آورده شده است.

كه در تعريف قاموس قرآن گفته شده است اين كتاب يك دائرة المعارف قرآن است. پس مى توان گفت فرهنگنامه قرآنى جوان يك دائرة المعارف جيبى قرآن كريم مى باشد.

(66)

معرفى كتاب فرهنگ لغات قرآنى «الياس كلانترى»

كلمات بكار رفته در كتاب فرهنگ لغات قرآنى الياس كلانترى بصورت هيئتِ بكار رفته در مجمع البيان تنظيم شده ، برخلاف آنچه كه در كتابهاى لغوى زبان عربى مرسوم است. يعنى كلمات در رديف ريشه اصلى آن ها تنظيم نشده است بعنوان مثال كلمه «ابرار» در بخش «حرف» و در حرف «ب» بكار نرفته است.

(67)

ق_ال رس_ول اللّه (ص) : اَلْقُ_رْآن هُ_وَ ال_دَّواءُ ( شرح شهاب الاخبار

، ص 11 ).

قرآن درمان دردهاست .

(68)

معرّفى كتاب قاموس قرآن «قُرَشىّ»

قاموس در لغت به معناى دريا و يا ميانه دريا و يا درياى عظيم است و نيز قاموس نام كتاب لغت فيروزآبادى است كه معاصر امير تيمور بوده و امروزه هر كتاب لغتى را قاموس مى گويند.

قاموس قرآن توضيح 1860 واژه قرآنى به ترتيب الفب_ا و به زبان فارسى است . نويسنده آن سيد على اكبر قُرَشِى (متولد 1348 ه.ق مصادف با 1308 ه.ش) فرزند سيّد محمّد، متولّد بُناب از توابع مَراغه است.

او درس هاى حوزه را ابتدا نزد پدرش و بعدها در نزد اساتيد حوزه علميّه قم آموخت . نويسنده در مقدّمه كتاب مى نويسد: اين كتاب فقط درباره لُغات قرآن نيست، بلكه به نوبه خود كتاب تفسير و اگر اغراق (زياده گويى) نباشد ، دايرة المعارف ويژه قرآن است. ولى واقعيّت اين است كه اين پژوهش بيانگر همه زواياى طرح نيست و اين اثر را حدّاكثر مى توان در حدّ فرهنگ نامه ارزيابى كرد، زيرا فرهنگ نامه ها ، توضيحات تخصّصى تر و تحليلى ترى نسبت به لغت نامه ها دارند.

قُرَشى در مقدمه ذكر شده ، از منابع و مآخذ معتبر استفاده كرده و در متن از آن ها ياد كرده است.

(69)

با توجّه به ارجاعاتى كه در متن داده و اشاره هايى كه به آن ها شده ، مى توان گفت كه استف_اده زي_ادى از مف_ردات راغ_ب ش_ده و ش_اي_د نخستي_ن الگ_وى پژوهشى او مفردات راغب اصفهانى بوده است .

هرچند كه نشر و نگارش كتاب ، عمومى نيست و در سطح پژوهش ها و براى مدّرسان و محقّقان تأليف شده است ، امّا به دليل فارسى بودن متن و فقدان يا كمبود منابع فارسى در گذشته، پژوهشگران از اين اثر استفاده مى كرده اند.

نويسنده در اين

پژوهش فقط بر آراء سنّتى نظر داشته و از پژوهش هاى جديد درباره زبان شناسى قرآن استفاده نكرده است .

علّت اينكه فقط 1860 واژه قرآنى در اين كتاب مورد بررسى قرار گرفته ، اين است كه به نظر نويسنده ، ريشه (اساس) الفاظ قرآن ، با حذف كلمات تكرارى و مشتقّات (شاخه شاخه شدن كلمات) حدود 1860 كلمه است و اين تعداد را مدخل (ورودى مباحث) قرار داده است كه شامل اسم ، فعل و حرف است.

شيوه نگارش اثر بدين صورت است كه ابتدا معناى فارسى واژه را بيان مى كند و پس از آن اقوال (نظرات) ديگر فرهنگ نگاران قرآن يا اديان(ساير دين ها) را مى آورد.

(70)

البتّه تعداد كاربرد (بسامد) واژه و آمار كاربرد آن نيز عرضه شده كه اين آمارها به نقل از كتاب اَلْمُعْجَمُ الْمُفَهْرَس (نوشته عَبْدُ الْباقى) آمده است. وى براى برخى مَدخل ها (كلمات ورودى) مانند ابراهيم، آدم، اَجَل (مرگ)، اَرْض (زمين)، و عَرْش (جايگاه رفيع الهى) ، مقاله طولانى نوشته است.

يكى از ويژگى هاى برجسته اين اثر آن است كه به شمارش كاربردهاى مختلف هر واژه در قرآن پرداخته و ويژگى مثبت ديگرى كه دارد اين است كه اقوال و نظرات مفسّران (تفسير نويس هاى) شيعه و سنّى را پيرامون آن موضوع بيان كرده است .

تأليف اين كتاب ، پنج سال طول كشيد و براى اوّلين بار در سال 1352 در هفت جلد در تهران به وسيله انتشارات دارالكتب الاسلاميّة به چاپ رسيد و تاكنون چندين بار بخاطر استقبال فارسى زبانان و علاقه مندان پژوهش هاى قرآنى به چاپ رسيده است.

پژوهش هاى فراوانى در داخل و خارج از ايران شبيه به قاموس قرآن ، تأليف و منتشر شده كه هدف عمده چنين تأليفاتى

در واقع به خاطر آسان سازى فهم قرآن و استفاده بيشتر از اين كتاب

(71)

مقدّس و ايجاد رابطه و نزديكى بيشتر با قرآن است.

از جمله جديدترين اقتباسى كه از كتاب مذكور شده مى توان به كتاب «فرهنگ نامه قرآنى جوان» تأليف دكتر محمد بيستونى اشاره نمود كه به زبانى ساده براى جوانان عزيز دبيرستانى و دانشگاهى در قطع جيبى پالتويى تنظيم شده است.

ق_ال رس_ول اللّه (ص) : اِنَّ لِكُ_لِّ شَىْ ءٍ قَلْبا و اِنَّ

قَلْبَ الْقُرآنِ «يسآ» ( شرح شهاب الاخبار ، ص 362 ).

براى هرچيزى قلبى است و قلب قرآن، سوره ياسين است .

(72)

معرّفى كتاب مُفْرَدات «راغِب اصفهانى»

«مَفْرَدات» شرح واژه هاى قرآن كريم به ترتيب حروف الفبا و به زبان عربى است.

اين كتاب را «اَبُوالْقاسم ، حُسَيْنُ بْنِ مُحَمَّد ، معروف به راغب اصفهانى» (متوفاى 503 ه.ق مصادف با 488 ه.ش و 1109 ميلادى) تأليف كرده است .

او _ كه اصلش اصفهانى بود و در بغداد زندگى مى كرد _ در ادبيّات، اخلاق، حكمت و كلام ، صاحب نظر بود و لغت عربى و جزئيّات آن را بسيار خوب مى دانست و در صَرف و نحو و بَلاغت (لغت ، جملات و روان و رسا بودن گفتار) بسيار مهارت داشت .

اگرچه اطّلاعات كمى درباره او در دسترس است ، ولى مفصّل ترين زندگى نامه او را «خوانسارى» نوشته است .

با اين كه فَخْرِ رازى ، او را اهل سنّت و اشعرى (يكى از فرقه هاى اهل سنت)، دانسته است ، لكن افراد بسيارى كه درباره گرايش فكرى و اعتقادى او تحقيق كرده اند ، او را شيعه مى دانند .

راغِب ، مُفْرَدات (واژه ها) را بر اساس الفباى اصلى كلمات (مثلاً كلمات الف ولام دار را بدون الف و لام و يا بدون حروف زائد) مرتّب و منظّم

كرده است . او بعد از بكار بردن واژه ، معنا و مفهوم آن

(73)

را آورده است و در اين قسمت به تحوّل و تغييرات مفهومى و لفظى واژگان توجّه نشان داده و براى تقسيم و طبقه بندى معناها اهتمام فراوان نموده است . براى مثال در ذيل واژه بيت مى نويسد : بيت براى معنى پناهگاه شبانه انسان است و شواهدى مى آورد . كاربرد ديگر آن در مفهوم مسكن و محلّ سكونت ، بدون در نظر گرفتن شب است و براى اين معنا ، آيه 52 سوره نمل را آورده است .

اولين واژه مفردات «الالف» است . ابتدا الف را به سه نوع و هر نوع را به چند قِسْم ، تقسيم كرده و هر كدام را توضيح داده است . آخرين لغت « يَوْم (روز) » است .

در اين مورد هم راغب ابتدا تعريف (شناسه) كلمه را بيان كرده و سپس كاربردهاى ديگر آن را آورده است . آنگاه به ذكر شواهد قرآنى (نمونه هايى از آيات قرآن) پرداخته ، ولى توضيح اين شواهد (آيه هاى نمونه) را به كتاب هاى تفسيرى ارجاع داده است .

برخى معتقدند كتاب «مفردات» فقط واژه هاى غريب و دشوار را بررسى و معنا كرده است ، ولى خود او در مقدّمه ، به غريب و دشوار بودن كلمات و واژه ها و الفاظ گردآورى شده اشاره اى ندارد و مى گويد كه به تحقيق الفاظ مفرده و

(74)

پيداكردن معانى مفردات الفاظ قرآن پرداخته است. كسانى كه معتقدند راغب اين كتاب را در شرح و توضيح همه كلمات دشوار و غريب قرآن نوشته است، اين اثر را «قاموسِ واژگان دشوار» (اَلْمُفْرَداتُ فى غَريبِ الْقُرآن) ناميده اند. ولى به

نظر مى رسد حقّ با كسانى است كه مفردات راغب را شرح الفاظ دشوار قرآن نمى دانند، زيرا كتاب هاى غَريبَ الْقُرآن (كلمات دشوارقرآن) به گزينش كلمات پيچيده و سخت و توضيح آن ها مى پردازند و مقايسه پژوهش راغب با آن ها ، نشان دهنده تفاوت بين مفردات و آثارى است كه به شرح كلمات دشوار قرآن پرداخته اند.

اين كتاب براى اولين بار در سال 1324 قمرى در قاهره و در حاشيه (هامش) كتاب اَلنَّهايِه (نوشته اِبْنِ اَ ثير) چاپ شد و ازآن پس ، بارها در بيروت، قاهره، قم و تهران و در شمارگان متعدّد به چاپ رسيده است.

مفردات راغب به فارسى ترجمه و با عنوان : ترجمه و تحقيق مفردات اَلْفاظِ الْقُرآن سيد غلامرضا خسروى حسينى _ سه جلد _ چاپ اسلام _ تهران _ انتشارات مرتضوى _ 1375 به چاپ رسيده است. دست نوشته كتاب مفردات در چندين كتابخانه جهان پراكنده است.

برخى از ويژگى هاى مهمّ اين اثر عبارتند از:

(75)

1 _ راغب با حدّاقلّ كلمات، حدّاكثر مفاهيم و انديشه ها را بيان كرده است. از اين نظر ، در فنّ لغت نامه سرآمد و پيشتاز بوده است.

2 _ مباحث را در قالب و ساختار علم اللغه (1)بيان كرده و مباحث مربوط به هر اصطلاح را درهم و بى نظم ، مطرح نكرده است.

3 _ ماهيّت مَدخل ها (اصطلاحات) را از درون قرآن بيان كرده ، يعنى از خود واژگان قرآن برگرفته است نه از مفاهيم رايج در فرهنگ پژوهشگران زمان خود .

4 _ راغب از لغت شناسى عرب بهره برده است، لذا مى توان گفت كه كتاب او لغت نامه تشريحى عرب با گرايش قرآنى است.

5 _ او نظرات و آراء ديگران را هم نقل كرده است ، بنابراين

مى توان گفت كه فرهنگ نامه او ، اصطلاح شناسى تطبيقى نيز هست .

6 _ اين كتاب از منابع مهم پژوهشگران علوم قرآنى به شمارمى رود و پژوهشگران با مراجعه به اين اثر، از مراجعه به لغت نامه هاى ديگر قرآنى بى نياز مى شوند، زيرا مطالب آن ها را نيز گردآورى كرده است .

1- دانش لغت نامه.

(76)

معرفى معتبرترين تفاسيرتشيع و تسنن

آشنايى با مشهورترين تفاسير تشيّع

1 _ اَطْيَبُ الْبَيانِ (سيد عبدالحسين طيّب)

2 _ البُرْه_ان (سيد هاشم حسينى بحرانى)

3 _ التِبْيان فى تفسير القرآن(ابو جعفر محمّد ب_ن حس_ن ط_وسى)

4 _ تفسي_ر جامع (سيّد ابراهيم بروجردى)

5 _ تفسي______ر ش_____ري__ف لاهيج_______ى

( به_اءالدي_ن محم_د ب___ن شي______خ عل___ى ش_ريف لاهيج_ى )

6 _ تفسير على بن ابراهي__م قمّ____________ى

( منس___وب ب___ه عل___ى اب_ن اب_راهي______م ب___ن ه_اش_م قم_ى )

7 _ تفسير عَيّاشِىّ (ابونصر محمّدبن مسعود بنى عَيّاشِ_ىّ سمرقن_دى مع_______روف ب____ه عَيّاشِ___ىّ)

8 _ ج_ام_ع البي__ان ف__ى تفسي__ر الق___رآن

(اب_وجعف_ر محم_د ب_ن جري_ر طبرى آملى)

9 _ نمونه (زيرنظرمكارم شيرازى باهمكارى گروهى از دانشمندان)

10 _ جَ_____لاءُ الاَْذْه_____انِ وَ جَ____لاءُ الاَْحْ___زانِ [تفسي__ر گ__ازُر]

( اب_والمحاسن حسي_ن بن حسن جُرجانى )

11 _ جوامع الجامع (امين الاسلام ابوعلى فضل بن حسن طبرسى)

12 _ مجم___ع البي__ان ف__ى تفسي_ر القرآن

( اب__و عل__ى فض_ل ب_ن حس__ن طبرس_ى )

13 _ تفسير شُبَّر [الجَوْهَرُ الثَّمينُ ف_ى تفسي___ر الكتاب المبي___ن[ ( سي__د عب_________داللّه شُبَّ________________ر )

14 _ صافى (فيض كاشانى _ محمّدبن مرتضى مشهور ب___ه م__لامحس____ن في____ض ك__اش__ان_______ى)

15 _ الفرق__ان فى تفسير القرآن (دكتر محمّ_____د صادق________ى)

16 _ الك__اشف (محم___د ج___واد مغني___ه)

17 _ المي__زان ف__ى تفسي__ر الق________رآن

( علاّم__ه سيّ__د محمد حسين طباطبايى )

18 _ ن__ور الثَّقَلَيْ__ن (شيخ عبد على بن جُمُعَه عروس__ى حَوي__زِىّ)

19 _ تفسير فرات كوفى (ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن_____ى ف_________________رات كوف__________________ى )

(78)

آشنايى با مشهورترين تفاسير تسنّن

1 _ اِرْشادُ الْعَقْلِ السَّلي__مِ (ابوالسعود بن محمّ__د عم__ادى حنف_ى)

2 _ ان____وار التن____زيل و اس____رار التَّأْوي_ل ي_ا تفسي__ر بيض__اوى

(ناصر الدين ابوسعيد بيض_اوى شي_رازى)

3 _ تفسير جَلالَيْنِ (جلال الدّين محمّدبن احمد مَحَلّى و جلال الدّين عبدالرحمن بن ابى بكرسُيُوطِىّ)

4 _ تفسير مراغى (احمد مصطفى مراغى)

5 _ تفسير قُرطُبى [الجامِعُ لاَِحْكامِ الْقُرْآن]

(اب_وعب___داللّه محم_د ب_ن احم__د انص__ارى قُ_رطُب_ى)

6 _ ال_دُّرُّ

الْمَنْثُ_ور ف_ى التفسي_ر بالمَ_أْثُ_ور

(جلال الدّين عبدالرّحم__ن بن ابى بكر سُيُوطِ__ىّ)

7 _ تفسير ابن عربى [رَحْمَةٌ مِنَ الرَّحْمانِ فى تفسير و اشارات الق___رآن] (مح___ى الدين بن ع__رب___ى)

8 _ تفسير جلالَيْن [الفتوحات الاِلهيّه [(سليم__ان بن عم__ر عجيل__ى ملقّ___ب ب___ه شي__خ جم______ل)

9 _ ف__ى ظِ__لالِ الْقُ__رْآنِ (سي__د بن قطب معروف به سيد قطب)

10 _ الكشّ________اف (ج___اراللّه محم___ود ب___ن عم___ر زَمَخْشَ__رِىّ)

11 _ كش___ف الاس___رار و عُ___دَّةُ الاب____رار

(ابوالفض___ل رشي___د الدّي____ن ميبُ__دى)

12 _تفسيركبيرفخررازى [مفاتيح الغيب]

(محم_____د ب__ن عم______ر حسي__ن رازى)

13 _ المُن______ار (شي_____خ محم___د عب___ده ، محم_د رشي__د رضا)

(79)

معرّفى كتاب «مَجْمَعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرْآن»

از نكات قابل توجه تفسير مجمع البيان اين است كه مباحث متناسب با آيات در ذيل هر آيه بصورت

منظم تدوين يافته و ارتباط با آيات مشابه را توضيح مى دهد و از اين جهت، مى توان گفت او از نادر مفسّران شيعى است كه به علم مناسبات توجه كرده است .

(80)

شيخ شلتوت ، مفتى بزرگ اهل سنّت و دانشمند روشن بين كشور مصر، در مقدمه اى كه بر اين تفسير نگاشته است ، مى نويسد: «مجمع البيان» ، در ميان كتاب هاى تفسيرى بى همتاست. اين تفسير با گستردگى، ژرفا و تنوع در مطالب و تقسيم، تبويب و ترتيب، داراى ويژگى و امتيازى است كه در ميان تفاسير پيش از آن بى نظير و در ميان آثار پس از آن ، كم نظير است» .

كسانى كه به هر قسمت از تفسير، علاقه مند باشند، مى توانند به راحتى به همان قسمت از ادبيات، قرائت و تفسير مراجعه كنند. مجمع البيان به بحث هاى موضوعى نمى پردازد ، نظريات مفسران عامّه را نقل و با روش عالمانه نقد مى كند .

(81)

معرّفى كتاب «جوامع الجامع»

تفسير جَوامِعُ الْجامِعِ اثر مفسّر دانشمند و قرآن پژوه و سخت كوش، امين الاسلام ابوعلى فضل بن حس_ن طَبْرِسى از علم_اى شيع_ه ام_امي_ه (متوفاى 548 ه.ق مصادف با 532 ه.ش) و به زبان عربى و در 4 جلد قطع وزيرى در تاريخ 543 ه.ق مصادف با 527 ه.ش تأليف شده است .

اين مفسّر بزرگ و جليل القدر ، پس از تأليف اثر جاودان و مشهورش يعنى «مجمع البيان» كه زبانزد خاصّ و عامّ و مشهور در ميان مجامع علمى به ويژه تشيّع است ، تفسير جوامع الجامع را به نگارش درآورده است .

طبرسى

درباره اين تفسير ، چنين توضيح مى دهد كه چون تفسير مجمع را تأليف كرد، به كتاب كشّاف زمخشرى برخورد نمود. بحث هاى ادبى و بلاغى و گرايش هاى عقلى زمخشرى، وى را به اعجاب درآورد، لذا اين تفسير را به درخواست فرزندش و با هدف تأمين اين نياز به نگارش درمى آورد .

طبرسى ، همانطور كه در تفسير مجمع البيان نمايان مى كند، از ديدگاه هاى اعتقادى و كلامى شيعه با زبان علمى و انصاف و به دور از تعصّب، دفاع مى كند. هر جا كه مناسب باشد در نقل روايات و آثار فريقين كوتاهى نمى كند. روش تفسير بدين گونه است كه ابتدا با نام سوره، بيان مكّى و مدنى و معناى سوره، تعداد آيات و فضيلت سوره شروع مى كند ؛ آن گاه به قرائت، لغت، نحو،

(82)

صرف و واژه شناسى آيه مى پردازد و سپس به بيان و شرح و توضيح معناى آيه مى پردازد و مانند زمخشرى، گفته هاى تفسيرى را ارائه مى كند.

شيوه اين تفسير، بيان مسائل مربوط به لغت، اعراب، قرائت، بيان نظم و نكات ادبى و بلاغى است كه با رعايت گزيده گويى، متنى دقيق و لطيف را ارائه داده است .

اين تفسير، بسيار مُوجَز و ويژگى مهمّ آن، ادبى بودن آن است كه با عبارت بسيار كوتاه، آيات قرآنى را تبيين مى كند و شامل تمام آيات قرآن مى شود .

لازم به يادآورى است كه اين تفسير ، افزون بر چاپ هاى گوناگون، توسّط احمد اميرى شادمهرى ، به فارسى ترجمه شده و 2 جلد آن توسط بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى (1374 _ 1375 شمسى) چاپ و منتشر شده است .

كلمه جلاله (اللّه) در قرآن كريم 2699 بار به كار رفته است .

مُعَوَّذَتَيْن نام دو سوره آخر ق_رآن ، يعن_ى فَلَ_ق (قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) و ناس (قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ) است كه چون حضرت رسول صلى الله عليه و آله با خواندن آن ها نوادگانش حسن و حسين عليهم السلام را تعويذ مى كرد (به پناه خداوند مى سپرد) به اين نام ها خوانده شده اند .

(83)

معرّفى كتاب «تفسير نمونه»

ويژگى هاى اين تفسير ، عصرى بودن آن است كه مناسب بانيازها و پرسش هاى عصر، پيام قرآن را با زبان روز تبيين مى كند و با روش ساده و به دور از بحث هاى كلاسيك ادبى، كلام وحى را تفسير مى نمايد.

(84)

مربوط به خلق انسان، حيوان و جهان طبيعت است و احتمالاً اشاره هايى دارد كه با نظريات و اكتشافات جديد مى تواند منطبق شود، مرتبط كنند و چنين نتيجه مى گيرند كه اين آيات از نشانه هاى اعجاز علمى قرآن است .

شيوه مفسّران در ارائه مطالب چنين است كه در آغاز، پس از بيان نكات كلّى و عامّ در هر سوره، به فضاى حاكم بر سوره، سبك و سياق و موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره مى كنند و هدايت انسان را در رابطه با آيه، تشريح مى كنند. شايان ذكر است كه اين تفسير توسط دكتر محمد بيستونى به سبك جديدى براى استفاده جوانان تحت عنوان «تفسير جوان» خلاصه و اعراب گذارى شده كه شرح آن در صفحه 91 همين كتاب درج شده و توسط ناشر كتاب منتشر شده است. همچنين فهرست موضوعى تفسيرنمونه توسط احمدعلى بابايى و رضا محمدى ، در يك مجلد تهيه شده است.

اين تفسير، بارها چاپ شده و به زبان انگليسى، اردو و عربى ترجمه شده است .

(85)

معرفى كتاب «الميزان فى تفسير القرآن»

تفسير الميزان در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است و پس از تفسير تبيان شيخ طوسى و مجمع البيان طبرسى، بزرگ ترين تفسير شيعى است و از نظر قوّت مطالب علمى و مطلوبيت روش، تفسيرى منحصر به فرد است كه تأليف علامه فقيد، حكيم الهى، مفسّرقرآن در دوران معاصر «سيّدمحمّدحسين طباطبايى» (متولد 1321 ه.ق مصادف با 1282 ه.ش) و (متوفاى 1402 ه.ق مصادف با 1360 ه.ش) مى باشد.

اين تفسير به زبان عربى است و در سال هاى 1376 ه.ق مصادف با 1335 ه.ش و 1392 ه.ق مصادف با 1351 ه.ش تأليف و در 20 جلد به قطع

وزيرى به چاپ رسيد .

ويژگى مهم اين تفسير ، به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن است. اين روش در كار ايشان، تنها در كنار هم گذاشتن آيات، براى درك معانى واژه خلاصه نمى شود ، بلكه موضوعات مشابه و مشترك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد و براى درك پيام آيه، از موارد ديگر كمك مى گيرد .

علاّمه، در آغاز تفسير، مقدّمه اى نگاشته و در آن،

(86)

نگاهى اجمالى به تفسير و چگونگى برخورد با آن و تفاوت كلّى اين برخورد با روش گروهى از اخبارى مسلكان(1) و حشويه(2) كه قرآن را از حجيّت ساقط مى كنند و تفسير آن را تنها از زاويه حديث قابل استفاده مى دانند و گاه مى گويند كه قرآن قابل فهم براى ما نيست، نگاهى انتقادى مى اندازد و آن را ردّ مى كند. در پايان مقدّمه ، روش خود را كه روش اهل بيت عليهم السلام در تفسير قرآن به قرآن است بازگو مى كند و به ذكر نمونه هايى از آن در قسمت هاى مختلف كتاب اشاره شده است.

ويژگى چشمگير اين تفسير ، جامعه گرايى آن است. علامه، در تفسير مباحثى مانند حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن، تنظيم حيات اجتماعى و... را مطرح كرده كه نشان از انديشه و گرايش اجتماعى او و اهميت دادن وى به اين مسائل را دارد و به قرآن، تنها از بُعد فردى نگاه نمى كند .

توجه به شبهات و اشكالات مخالفان و نقد و بررسى

1- شيعيانى كه ملاك عمل را اخبار و روايات قرار مى دهند.

2- اهل سنّت كه ملاك عمل را اخبار و روايات قرار مى دهند.

(87)

آن ها، عنايت اساسى به شبهات مادى گرايان و مستشرقين

و پاسخ به آن ها، طرح و بررسى شبهات تعارض علم و دين يا عقل و دين، تلاش براى انطباق دين با تحوّلات زمان، جامعيّت دستورات دينى و عنايت به بحث هاى علمى، فلسفى و كلامى ، از ويژگى هاى اين تفسير است.

اين تفسير به زبان فارسى، انگليسى و اردو ترجمه شده و سه نوع فهرست فارسى و عربى براى آن تهيه شده است همچنين پژوهش هاى تحليلى و انتقادى گوناگونى درباره آن صورت گرفته و كارهاى متنوّع ديگرى در خصوص اين تفسير انجام شده است كه همه اين ها ، نشان دهنده اهميّت و عنايت محقّقان به اين تفسير است .

(88)

معرّفى كتاب «تفسير بيان»

تفسير بيان برگرفته شده از تفسير عظيم مجمع البيان مى باشد كه به قلم دكتر محمد بيستونى به رشته تحرير درآمده است .

در ميان تفاسير جاى يك تفسير ساده و روان و كم حجم و ارزان قيمت براى عموم مردم مخصوصا جوانان عزيز همواره خالى بود.

لذا نويسنده ، تفسير گرانسنگ و عظيم «مجمع البيان» اثر جاودانه مفسر گرانقدر شيعه مرحوم علامه طبرسى را به شكل ويژه اى احيا كرده است كه در حقيقت خود دائرة المعارف بزرگى از قرآن كريم است . بخشى از اهداف نويسنده را مى توان به صورت ذيل مطرح كرد :

_ ترجمه روان و تفسير هر آيه به صورت مستقل .

_ درج قول برتر و حذف اقوال متعدد در بيان تفسير آيات .

_ حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در اصل تفسير مجمع البيان .

_ اِعراب گذارى كل آيات و

روايات و اسامى عربى به منظور سهولت حفظ كردن و بيان آن ها به ديگران .

(89)

_ انتشار در قطع پالتويى به منظور بهره بردارى آسان در اوقات فراغت روزانه .

_ فهرست گذارى موضوعى براى استفاده تخصصى و كاربردى دانشجويان و محققين جوان .

لازم به يادآورى است كه تفسيربيان در 30 جلد مى باشد و فهرست واره موضوعى آن اخيرا به همت جمعى از محققين حوزه علميه قم با نظارت حجة الاسلام عباس يارى پور تدوين و منتشر شده است.

دو آيه در قرآن هست كه تمامى حروف الفبا در آن ها به كار رفته است ، اين دو آيه عبارتند از آيه 154 سوره آل عمران كه آغاز آن چنين است : « ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمََنَةً نُعاسا يَغْشى طائِفَةً مِنْكُمْ ...» و ديگر آيه 29 (=آيه آخر) سوره فتح كه آغاز آن چنين است : « مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الْكُفّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ ...» .

(90)

معرّفى كتاب «تفسير جوان»

كتاب تفسير جوان برگرفته از تفسير نمونه در 27 جلد توسط دكتر محمد بيستونى تأليف شده است و با هدف انس بيشتر جامعه اسلامى به خصوص جوانان با محتواى انسان ساز قرآن كريم و جذب جوانان به مطالعه و تحقيق در كتب تفسيرى و پياده كردن احكام و دستورات نورانى آن و به منظور بهره گيرى بيشتر از اوقات فراغت روزانه در قطع جيبى توسط انتشارات دارالكتب الاسلاميه به چاپ رسيده است .

اين تفسير داراى ويژگى هاى ذيل مى باشد :

الف : درج ترجمه روان و تفسير هر آيه به صورت مستقل ، به جز در آياتى كه با هم ارتباط تنگاتنگ دارند .

ب : درج قول برتر و حذف اقوال متعدد در بيان تفسير آيات .

: حفظ اصالت مطالب و مفاهيم ارائه شده در متن تفسير .

د : خلاصه كردن جملات طولانى در قالب عبارات كوتاه تر و ساده تر .

ه : عنوان گذارى و تدوين مطالب كتاب به سبك كتاب هاى آموزشى به منظور تدريس آسان در جلسات تفسير قرآن .

و : اِعراب گذارى آيات و روايات به منظور

(91)

سهولت حفظ .

كتاب تفسير جوان، براساس نيازسنجى قرآنى كه از دانش آموزان و دانشجويان در قالب تحقيقات ميدانى به عمل آمده، تأليف شده است و در بسيارى از دانشگاه ها و دبيرستان هاى كشور به عنوان متن مسابقات تفسير ساده براى جوانان عزيز مورد استفاده قرار گرفته است و برخى از جلدهاى آن با شمارگان 5 هزار نسخه در مدّت كمتر از يك سال، سه مرتبه تجديد چاپ شده است. سبك ماشين نويسى و صفحه آرايى كتاب به گونه اى است كه هر خواننده اى را بر سر ذوق آورده و آن ها را خسته نمى كند. جالب است بدانيد اين سبك در خصوص تأليف و انتشار كتب قرآنى، بى سابقه است، زيرا كتاب هاى تفسير و علوم قرآنى معمولاً فاقد اعراب گذارى بوده و غلط هاى چاپى فراوانى دارد، در حالى كه كتاب 27 جلدى تفسير جوان، تماما اع_راب گذارى شده است تا قرآن پژوهان جوان بتوانند آيات و روايات و اسماء عربى را صحيح بخوانند و نقل كنند.

(92)

متن تأييديه مرجع عاليقدر حضرت آية اللّه العظمى

مكارم شيرازى در مورد كتاب تفسير جوان

قرآن مجيد بالاترين سند افتخار ما مسلمانان است و تا كسى با قرآن آشنا نشود ، پى به عظمت آن نخواهد برد و هر قدر آشنايى ما با اين

كتاب بزرگ آسمانى افزون گردد ، به درجه اهميّت و عظمت آن بهتر پى مى بريم، مخصوصابراى حلّ مشكلات مسلمين دردنياى امروز،بهترين راه گشا،قرآن است.

به همين دليل ، شايسته است نسل جوان برومند ما روز به روز با اين كتاب آسمانى آشناتر گردد ، نه فقط به «خواندن» و «قرائت» و «حفظ» آن ، بلكه به «محتوا و معناى قرآن» ؛ به يقين، قرآن مجيد مى تواند صفا و روشنى ويژه اى به تمام زندگى آنان بدهد و از آنان افرادى باايمان ، شايسته ، قوى ، شجاع و طرفدار حقّ بسازد .

ناصر مكارم شيرازى

(93)

معرفى كتاب تحقيق موضوعى تفسير قرآن پيرامون « راز خوشبختى»

درباره « خوشبختى » اظهار نظرهاى فراوانى صورت گرفته است اما هيچيك از اين نظرات مطلق و از همه جهات قابل استناد و استفاده نيست زيرا تعريف ها و شاخصه هايى كه عموما مطرح مى شود زائيده افكار ، تجربيات و مطالعات متفكرين و دانشمندان و روانشناسانى است كه علم و تجربه آن ها محدود به علوم طبيعى ومادى ( ومتكى به معيارهاى شخصى و سليقه اى ) است.

در اين كتاب موضوع « خوشبختى » و موفقيت و راه هاى

رسيدن به آن و دلايل « بدبختى » و راه هاى نجات از آن با استمداد از « آيات نورانى قرآن كريم » مورد بررسى قرار گرفته است لذا از آن جا كه انسان مخلوق خداوند تبارك و تعالى است و خالق يكتا تمامى ذرات وجود انسان و جهان را آفريده و داراى علم و شناخت مطلق مى باشد ، مى توان ادعا كرد كه اين بررسى و استفاده از آيات نازل شده از سوى حق ، جامع ترين و واقعى ترين مفاهيم و ارزيابى ها را در موضوع « خوشبختى » به همراه خواهد داشت .

علاوه بر اين تفسير « خوشبختى » زمانى مى تواند داراى ارج و قيمت واقعى باشد كه

(94)

مصاديق و نمونه هاى عينى آن در طول قرون و اعصار به سادگى قابل مشاهده باشند .

انسان هاى برجسته اى كه با الهام از قرآن كريم و عمل به محتواى انسان ساز آن ، تجسم خوشبختى واقعى و انسان موفق بوده اند فراوانندكه يكى از شاخص ترين آن ها پيامبر نور و آزادى و رحمت حضرت محمد صلى الله عليه و آله مى باشد كه قرآن كريم ايشان را به عنوان اسوه و الگوى همه كسانى كه مى خواهند هماى سعادت و خوشبختى را در دنيا و آخرت در آغوش گيرند مطرح مى فرمايد آن جا كه مى گويد : « وَ لَكُمْ فى رَسُولُ اللّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ : راه و روش زندگى رسول اكرم براى شما سرمشق و الگو است » .

در اين بررسى قرآنى پيرامون « راز خوشبختى درآئينه وحى » سعى شده است به دليل فرصت محدود خوانندگان گرامى خصوصا جوانان عزيز اصل« مختصرگويى » رعايت گردد.

قال رسول اللّه (ص) : عَلَيْكَ بِقَراءَةِ الْقُرآنِ ، فَاِنَّ قَراءَتَهُ كَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَسِتْرٌ فِى النّارِ وَ أَمانٌ مِنَ الْعَذابِ

( ميزان الحكمة ، 3/2524 ).

بر تو باد قرائت قرآن همانا قرائت آن كَفّاره گناهان و مُحافظ از آتش و امان نامه از عذاب است .

(95)

معرّفى تفسير «نُورُالثَّقَلَيْن»

نُورُالثَّقَلَيْنِ، تفسيرى است روايى بر سبك و سياق تفسير الْبُرْهان سيّد هاشم بحرانى و به ترتيب مصحف شريف كه تنها دربرگيرنده بخشى ازآياتى است كه از اهل بيت عليهم السلام روايت شده است. مؤلف آن شيخ عبدعلى بن جمعه عروسى حويزى (متوفاى 1113 ه.ق مصادف با1080 ه.ش) از علما و محدّثين شيعه اماميّه در قرن يازدهم و اوائل قرن دوازدهم است كه در شهر هويزه خوزستان به دنيا آمد . بعدها ساكن شيراز شد و از اساتيد عصر خود، به ويژه سيّد نعمت اللّه جزايرى شوشترى، بسيار بهره برد و بر سبك و سياق اخباريون(1) آن زمان، تأليفاتى را به نگارش درآورد. اين تفسير كه به زبان عربى است ، در پنج جلد در قطع وزيرى در سال 1383 ه.ق مصادف با 1342 ه.ش در چاپخانه حكمت قم و با تصحيح و تعليق سيّد هاشم رسولى محلاّتى به چاپ رسيده است .

هدف حويزى از اين تفسير، گردآورى اخبار مربوط به آيات است ، نه تأييد آنچه نقل كرده و يا اعتماد بر آن ها، زيرا مؤلف بر اين نكته تصريح مى كند كه هدف از گردآورى، فراهم آوردن تحقيق بيشتر در روايات تفسيرى است .

به دليل هوشيارى مؤلف نسبت به مشكلات

1- شيعيانى كه اخبار و روايات را ملاك عمل قرار مى دهند .

(96)

اخبار تفسيرى، مى توان كار وى را در مقايسه با ديگر گردآورندگان احاديث تفسيرى، دقيق تر و با حسن سليقه بيشتر يافت .

عليرغم اين ويژگى، تفسير داراى اشكالات فراوانى است كه گاه ممكن است اين شيوه، مراجعه كننده را به

اشتباه بيندازد و يا زمينه سوءاستفاده را فراهم سازد. از جمله، نقل رواياتى مهمّ و يا نقل اخبارى كه مشتمل بر غلوّ است در شأن اهل بيت عليهم السلام يا تقطيع كردن روايات و آوردن قسمتى از آن كه مربوط به تفسير آيه بوده و عدم تخريج رجال و اسناد روايات، كه متأسّفانه مؤلّف و مصحّح در پاورقى توضيحات لازم را در اين زمينه ها نياورده اند .

(97)

معرّفى كتاب «تفسير جامع»

تفسير جامع تأليف سيّد ابراهيم بروجردى مفسّر شيعى معاصر است كه از زاويه حديث به تفسير چشم دوخته و همواره معانى آيات را با جست جو در روايات دنبال كرده است. وى اين كتاب را به زبان فارسى و در 7 جلد با قطع وزيرى در تاريخ 1341 شمسى ، تأليف كرده است .

روش مهمّ مفسّر، گردآورى روايات اهل بيت عصمت عليهم السلام و گزينش آن بوده است؛ بنابراين، هر جا موضوع و سخنى مربوط به آيه و سوره اى از قرآن بوده ، به اين روايات استشهاد كرده است .

«تفسير جامع» درحقيقت جامع روايات منسوب به امام حسن عسگرى عليه السلام و تفسير عيّاشى و تفسير علىّ بن ابراهيم قمّى است . به همين دليل ، «تفسير جامع» را بايد نوعى ترجمه اين چند كتاب تفسيرى و روايات آن دانست، زيرا مؤلف محترم در اين تفسير جز ترجمه و نقل روايات و ديدگاه ها، از خود توضيحاتى نياورده و در نقد و بررسى و تحليل كلمات، سخنى نيفزوده است. البتّه نبايد از ياد ببريم كه ما درمورد همه آيات ، رواياتى نداريم، از اين رو ، مفسّر در اين مواقع به شرح مختصر و اندكى توضيح در مسائل لغت، سبب نزول و تفسير مى پردازد و خلاء

قسمت هايى كه روايت ندارد را جبران مى كند .

(98)

تفسير جامع ، احكام فقهى را با تفصيل بيان مى كند. از قصص قرآن فقط تا آنجا كه از روايات و اخبار استفاده شده ، مى آورد. نظرات مفسران شيعه را نقل كرده و بسيار مختصر و فشرده به شرح كلمات و پيام آيه اشاره مى كند . بنابراين اين تفسير ، بيشتر براى قشر خاصّى مى تواند مفيد باشد .

حُسن اين تفسير، ارائه ترجمه اى از روايات تفسيرى براى خواننده فارسى زبان است ، اما از آنجا كه فهم برخى از روايات، خود نياز به توضيح دارد و از سوى ديگر، مخاطبان اين تفسير به خصوصيّات روايات و احتمالاً ضعف برخى از آن ها آشنايى ندارند، در نتيجه دچار مشكل مى شوند .

هر جزء از اجزاى سى گانه قرآن ، چهار يا دو حزب و كل قرآن 120 يا شصت حزب است . شايد اين تقسيم بندى نيز براى تسهيل قرائت قرآن در مجالس فاتحه بوده باشد .

(99)

معرفى كتاب «اَلْكاشِف»

تفسير الكاشف نوشته مرحوم علاّمه محم_دجواد مغني_ه، از نويسن_دگان متعه_دّ و متفكّ_ر شيعى معاصر (متولد 1322 ه.ق مصادف با 1283 ه.ش) (و متوفاى 1400 ه.ق مصادف با 1358 ه.ش) است .

اين تفسير به زبان عربى و در هفت جلد به قطع وزيرى در سال هاى 1388 تا 1390 قمرى تأليف شده است .

مغنيه ، هدف اصلى خود از ارائه تفسير كاشف را پاسخ گويى به نيازهاى جهان معاصر و اقناع نسل جديد مى داند كه از آن به «لَوْن اِقْناعِىّ» تعبير مى كند . منظور وى از اين اصطلاح، قانع كردن خواننده و پاسخ به شبهات و اشكالات عصر است.

مغنيه در آغاز تفسير، مقدّمه اى روشنگر در زمينه عظمت و والايى قرآن، توقّعات و

نيازهاى نسل جديد، اهداف تفسير، روش مفسّر و انگيزه نگارش تفسير دارد كه به نكات سودمند و آموزنده اى اشاره مى كند .

مؤلّف در تشريح انگيزه تأليف خود ، چنين گفته است: «تفسيرنويسى هنرى است كه در شرايط زمانى و مكانى خاصّ شكل مى گيرد، بدين روى ،

(100)

تفسير قرآن به اختلاف زمان ها و دگرگونى شرايط دگرگون خواهد شد». وى كلامى از محى الدّين عربى نقل مى كند كه انسان با هر تلاوت جديد به معناى تازه اى مى رسد ، با آنكه حروف و كلمات همان است كه پيش از آن خوانده است. اين تفسير، با نگاه اجتماعى به مسائل قرآنى چشم دوخته است و ويژگى آن ، هدف دارى و صبغه تربيتى و هدايتى آن است. روش تفسير اين گونه است كه ابتدا ، واژه هاى مشكل را معنا مى كند، سپس اعراب و نكات ادبى را توضيح مى دهد و آنگاه به معناى آيه و پيام آن مى پردازد و اهتمام فراوان به كمك گرفتن از آيات ديگر و احاديث متقن اهل بيت عصمت عليهم السلام دارد. بحث هاى موضوعى پيرامون آيه را طرح مى كند كه اين مباحث گاه جنبه تاريخى دارد و گاه جنبه اعتقادى يا اخلاقى .

وى در باب پيوند بين آيات، به طور صريح مى گويد: «من معتقد به تناسب آيات و سوره ها نيستم و معنا ندارد كتابى كه در مدت 20 و اندى سال نازل شده و بر آن اساس هم ترتيب نيافته، با يكديگر نوعى پيوند و تناسب موزون داشته باشد .

(101)

معرّفى كتاب «صافى»

تفسير صافى از محمّدبن مرتضى مشهور به ملاّ محسن فيض كاشانى از علماى شيعه اماميه متولد 1008 ه.ق مص_ادف با 978 ه.ش و مت_وف_اى 1091 ه.ق مصادف با 1059 ه.ش به زب_ان

عربى و در 5 جلد، قطع وزيرى در تاريخ 1076 ه.ق مصادف با 1044 ه.ش تأليف شده است .

فيض ، با نوشتن سه تفسير: مُصَفّى، اَصْفى و صافى، يكى از مفسّران چندگانه نويس اسلام است كه به دليل تفاوت خوانندگان، روش چندگانگى را برگزيده است. مصفّى و اَصفى دو تفسيرى هستند كه در نهايت فشردگى و ايجاز نوشته شده اند و هدف خاصّ مؤلف، مطالعه تفسير همراه با تلاوت بوده است ؛ اما صافى با آن دو متفاوت است، گرچه همين تفسير نيز بسيار گزيده و در مقايسه با تفسيرهاى ديگر قرآن ، مختصر است ، اما نسبت به مُصَفّى و اَصْفى، گسترده تر است ، تا آنجا كه زمانى ، متن درسى طلاّب حوزه علميّه بوده است. دو ويژگى مهمّ اين تفسير عبارت است از:

اول: بهره گيرى از روايات در تفسير آيات به شكل گسترده و نقد و ارزيابى اين روايات در دلالت بر آيه و جنبه هاى مختلف آن .

دوّم: استفاده از نكات ادبى و بلاغى ، در اين

(102)

زمينه از متن عبارات تفسير بيضاوى استفاده مى كند و گاه بدون يك كلمه اضافه ، همان عبارات بيضاوى را در شرح كلمات و تفسير آيه مى آورد .

گذشته از اين، تفسير صافى يكى از تفاسير متمايز فرهنگ شيعى به حساب مى آيد و ديدگاه هاى اماميّه را به طور گسترده شرح داده و استدلال مى كند و هر جا كه شبهه اى باشد، دفاع مى كند .

فيض در آغاز تفسير، در مقدّمه به انگيزه تأليف خود اشاره كرده و دليل بهره گيرى از روايات را برشمرده است .

از نكات ظريف و جالب وى در باب روايات نقل شده در تفسير اهل بيت عليهم السلام اشكالات مطرح شده در

اين دسته از روايات است؛ زيرا بخش عظيمى از روايات ، در باب فضائل اهل بيت عليهم السلام نقل شده است .

بعضى از محقّقان شيعه گفته اند از حروف مقطّعه ، اگر حروف مكرر را رها كنيم ، عبارت «صِراطُ عَلِىٍّ حَقٌّ نُمْسِكُهُ» (راه على حق است آن را درپيش مى گيريم) بيرون مى آيد .

(103)

معرّفى كتاب تفسير «اَلْفُرْقان»

اين تفسير معروف به الفرقان فى التفسيرالقرآن نوشت_ه آي_ت اللّه دكت_ر محم_د ص_ادقى ته_ران_ى (م 1307 ه.ش) از علماء شيعى و مدرسين معاصر حوزه علميّه قم است كه به زبان عربى در 30 جلد تأليف شده است.

شيوه ترتيب و چينش مطالب تفسير الفرقان، مانند بيشتر تفسيرهاى ديگر است كه ابتدا با توضيح نام سوره، تعيين محل نزول سوره يا آيه و عدد آيه شروع مى شود ؛ آنگاه به معناى آيه مى پردازد و پرسشى را درباره معناى آيه و دلالت كلام مطرح مى كند و سپس به پرسش ها ، پاسخ مى دهد. مناسبت ميان آيه قبل و بعد را در جايى كه به نظرش مناسبتى باشد مى آورد ؛ اهداف عامّ و فضاى كلّى آيه را بيان مى كند ؛ به اِعْراب، لغت و اسباب نزول نيز اشاره دارد. در مباحث اعتقادى و دفاع كلامى، فعّال است. در مجموع، اين تفسير از تفاسير جامع و گسترده شيعه محسوب مى شود، كه در عصر حاضر تولّد يافته است.

از ويژگى هاى قابل توجّه اين تفسير، گرايش به مباحث اجتماعى است كه در جاى جاى تفسير ديده مى شود. در اين زمينه ، به دنبال نيازهاى اجتماعى و طرح شبهات عصر از سوى مستشرقان و مخالفان گوناگون است .

متأسّفانه اين تفسير ، فهرست جامع ندارد كه روشن شود تا چه حدّ مباحث گوناگون علمى و

(104)

فرهنگى و اجتماعى در آن منعكس و به استقبال مباحث روز رفته است .

تمام اهتمام مفسّر در تبيين و توضيح آيات، بهره گيرى از تفسير قرآن به قرآن و تحليل هاى عقلانى و چند و چون هاى تعبيرى است .

گرچه در تفسير ، همواره به روايات استشهاد مى كند، اما مركز ثقل استنباط ها و موازنه در ترجيح ميان وجوه و احتمالات تفسيرى مقايسه ميان آيات قرآن و بهره گيرى تامّ و تمام از تفسير قرآن به قرآن است ؛ به همين دليل، به روايات با روش نقد و ارزيابى برخورد مى كند و كمتر جايى است كه از اين روش سرپيچى كند .

وى براى مسائل اعتقادى، اخلاقى و تربيتى ، اهميت ويژه اى قائل است و به مناسبت آيات گوناگون از اين جهت سود مى برد. فتواى فقيهى را در آيات الاحكام نقل و گاهى نقد مى كند و در پاره اى از موارد ، آراء منفردى در فقه ابراز مى دارد. اين آراء فقهى مرتبط با آيات، در كتاب تَبْصِرَةُ الْفُقَهاء كاملاً منعكس است .

قال الامام السّجّاد (ع) : لَوْ ماتَ مَنْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ المغْ_رِبِ لَمَ_ا اسْتَ_وْحَشْتُ بَعْدَ أَنْ يَكُونَ الْقُرآنُ مَعِىَ» ( نهج الحياة، ص 270، حديث 163 ) .

اگر همه مردم جهان كه بين مشرق و مغرب هستند بميرند ، (از اين تنهائى) هيچ ترس و وحشتى نمى كنم پس از آن كه قرآن با من است .

(105)

معرّفى كتاب «اَلْبُرْهان»

البرهان، تفسيرى روايى است كه مؤلّف آن براساس تفاسير روايى قدماى اصحاب اماميّه و برخى از تفاسير زيديه و غيره ، به جمع آورى روايات اهل بيت (ع) پرداخته است : در حقيقت اين كتاب را نمى توان تفسير ناميد، بلكه بايد آن را مجموعه اى حديثى در باب روايات قرآن دانست.

اين كتاب به زبان عرب_ى و در 4 جلد در تاريخ 1095 ه.ق مصادف با 1063 ه.ش تأليف شده است . نويسنده آن سيّد هاشم حسينى بحرانى ، از علماى كتالان بحرين و از محدّثين سخت كوش شيعه است كه مذهب او شيعه اثناعشرى دارد و متوفّاى 1108 ه.ق مصادف با 1075 ه.ش است.

مؤلف با جمع آورى روايات اهل بيت(ع) ، هدفش گردآورى و تنظيم آن ها براساس ترتيب قرآن بوده است. در اين خصوص ، مانند ديگر تفاسير روايى به نقد و توضيح روايات دست نزده و از خود توضيحاتى نياورده است، بلكه از كتاب هايى مانند شيخ رجب برسى و جامع الاخبار و تفسير منسوب به امام حسن عسگرى (ع) نقل كرده است كه در پيش محققّان شيعه غير قابل اعتماد و مجهول الهويّه است. اين كتاب نه توضيح و تشريح آيه مى باشد و نه نقد و بررسى و ارزيابى روايات زيرا از نظر برخورد با روايت «اخبارى»

(106)

است . همين مسأله ، عامل اهتمام فوق العاده وى به گردآورى روايات به اين شكل شده است . بحرانى در آغاز تفسير، مبادرت به نگارش مقدّمه اى اثرى كرده است ، به اين معنا كه مباحثى را در باب فضل علم و متعلّم ، فضل قرآن، جايگاه ثَقَلَيْن در اسلام، نهى از تفسير به رأى و موضوعات ديگر عنوان كرده كه در ذيل آن ها تنها به ذكر روايات در موضوعات يادشده بسنده كرده است. منابع روايى او بيش از 58 كتاب مى باشد. وى در مقدّمه، درباره علل تأليف و چگونگى كار خود توضيح مى دهد و در همان جا مى گويد:

«من در مواردى كه در آيه اى ، روايتى نيافتم، سخنان على بن ابراهيم در تفسير را

نقل مى كنم چون كلام او به منزله روايت است، زيرا شاگرد امام و منسوب به امام است».

در مقدّمه چاپ اخير كتاب، آقاى آصفى ، پس از بحثى طولانى درباره تفسير و روش اهل بيت(ع) و منهج أثرى، ضمن جملاتى كوتاه به روش بحرانى انتقاد مى كند و متأسّف مى شود كه مؤلّف رواياتى را در تفسير نقل كرده است كه ضعيف ، ساختگى و مشتمل بر غلوّ است ؛ چنانكه در اين كتاب ، به منابعى استناد شده است كه متّهم به غلوّ هستند و مجهول و غيرقابل اعتمادند.

(107)

معرفى كتاب « التَّفْسِيْرُ الْمُفَسِّرُون »

كتاب « اَلْتَّفْسِيْر و الْمُفَسِّرُون» ( تفسير و تفسيركنندگان) درباره تاريخ تفسير، در فرهنگ اسلامى و روش ها و نظرات مختلف مُفَسّران به زبان عربى است. و در سال 1382 ه.ق مصادف با 1341 ه ش براى اولين بار در قاهره در 3 جلد به چاپ رسيده است .

نويسنده آن «مُحَمَّد حسين ذَهَبى» به منظور توضيح گرايش هاى مختلف مفسّران و بررسى تَطبيقى تفسيرها به نگارش آن اقدام كرده است. او در مقدّمه مى گويد: به دليل اينكه مسلمانان و غيرمسلمانان ، بدعت گذاران (كسانى كه سنّت تازه اى برخلاف دستور دين جعل مى كنند) و متفكّران داراى فكر درست ، با گرايش ها و انگيزه هاى مختلف، تفسيرهاى گوناگونى نوشته اند. از اين رو ، بر خود لازم ديدم كه آن آثار را نقد و بررسى و تحليل كنم؛ به ويژه برخى مباحث را كه ديگران در نوشته هاى خود نياورده بودند . وى تحقيقات ديگرى نيز در موضوعات قرآنى دارد كه عمدتا در مجله اَلْوَعْىُ الاِْسْلامى (يكى از مجلاّت كويت) منتشر شده است. او با انگيزه معرّفى ميراث مسلمانان در زمينه تفسير ، به همه ابعاد كارنامه تفسيرنگارى نظرى انداخته و

مهم ترين آثار تفسيرى بيشتر مذاهب اسلامى را معرفى كرده است و جهت شناسايى ريشه هاى فكرى اين مذاهب به دسته بندى و نقد روش ها و

(108)

گرايش هاى آن ها پرداخته است .

با وجود گسترش پژوهش ها درباره روش هاى تفسير و مكاتب مفسّران در دهه هاى اخير پژوهش ذَهَبى از نظر گسترش قلمرو علمى در بين بيشتر پيروان مذاهب طرفدارانى دارد و از نظر تاريخى نيز از دوره رسالت تا زمان ما را شامل مى شود و داراى تحليل هاى بهتر و دقيق ترى است و به همين جهت به عنوان منبع اصيل و موردنياز پژوهشگران قرآنى شناخته شده است . اين كتاب با يك مقدّمه آغاز مى شود كه در اين مقدّمه سه مبحث وجود دارد كه عبارتند از: معنى تفسير و تأويل و فرق بين آن ها، ترجمه تفسيرگونه، تصوّرى ياتصديقى بودن تفسير قرآن . پس از مقدّمه، سه بخش و يك خاتمه آمده كه در اين سه بخش به ترتيب تاريخى، دوران تفسير و تفسيرنگاران و مفسّران قرآن را مورد بررسى قرار داده است.

بخش اول : بررسى تفسيرنگ_ارى در دوره پيامبر (ص) و اَصحاب(1) آن حضرت است كه شامل مباحثى همچون برداشت پيامبر اكرم (ص) و اصحابش از قرآن _ زندگى نامه و آراء مفسران صحابى _ ارزش تفسير نقلى (نقل صحابه از پيامبر

1- اصحاب پيامبر كسانى بودند كه در زمان حيات ايشان زندگى مى كردند و آن حضرت را درك كرده اند.

(109)

اكرم"ص") و ويژگى هاى تفسير در اين دوره است .

بخش دوم : با عنوان تفسير در دوره تابعان(1) است كه در اين بخش به بررسى منابع مفسران تابع ، مكاتب تفسيرى ، داورى درباره تفسيرهاى نقلى تابعان ، ويژگى هاى تفسيرهاى اين عصر و اختلافات مفسران پرداخته است .

بخش

سوم كه در مورد عصر تدوين است ، به بررسى تفسيرنگارى از دوره عباسيان تا زمان حاضر است. به نظر نويسنده، تفسير در سير تكاملى به تدريج به صورت علم مستقل درآمد.

اين بخش شامل 8 فصل است كه به ترتيب درباره موضوعات ذيل نگاشته شده است:

فصل اول : به بررسى تفسيرهاى نَقلى (آنچه از قول پيامبر «ص» و ... نقل شده) اختصاص داده شده است.

فصل دوم : مربوط به تفسير به رأى (تفسير براساس نظرات شخصى) است .

فصل سوم : به مهم ترين كتاب هاى تفسير به رأى مشروع اختصاص دارد.

فصل چهارم : تفسير به مَذموم يا تفسير نگارى فرقه هاى بدعت گذار را مطرح مى كند و در ادامه به تفسيرهاى مُعتزله (يكى از فرقه هاى اهل سنت) و نقدآموزه هاى انحرافى آن ها مى پردازد و

1- تابعان كسانى بودندكه اصحاب پيامبراكرم (ص) را ديده اند.

(110)

برخى آراء تفسيرى قاضى عَبْدُ الْجَبّار زَمَخْشَرى را نيز نقد مى كند.

فصل پنجم : درباره تفسيرنگارى صوفى ها و مبانى و مهم ترين تفسيرهاى آن هاست.

فصل ششم : بررسى تفسيرنگارى فلاسفه و بنيان هاى فكرى آن ها در اين زمينه است.

فصل هفتم : بررسى تفسيرهاى فقهى يعنى آيات مربوط به احكام است كه در اين فصل ، تفسيرهاى حنفيّه ، شافعيّه، مالكيّه ، زيديّه و اماميّه (سه فرقه اول از اهل سنّت و دو فرقه آخر شيعه هستند) به صورت مقايسه اى بررسى شده است.

فصل هشتم : مربوط به تفسير علمى است. (مانند تفسير ابوحامد غَزالى و جلال الدين سُيُوطِىّ و برخى مفسّران ديگر تا عصر جديد).

يكى از اشكالات وارد به اين كتاب آن است كه به جاى معرفى تفاسير بزرگ شيعه به معرفى برخى تفاسير غير معتبر مانند مشكوة الاسرار از ابوالحسن ابن محمد طائر بناطى فتونى اصفهانى (درگذشت حدود1140 هق مصادف با1306

ه ش) پرداخته است و آن را از منابع مهم تفسيرى اماميه توصيف مى كند . در حالى كه به نظر قرآن پژوهان اماميه اين تفسير چنين وزن و اعتبارى ندارد . در نتيجه اين گزينش ذهبى قابل تأمل است .

(111)

معرّفى كتاب «عَيّاشى»

تفسير العَيّاشِىّ يكى از نامدارترين تفاسير روايى شيعه به شمار مى آيد . مؤلّف آن ابونصر محمدبن مسعودبن عَيّاش سمرقندى معروف به عَيّاشِىّ در قرن سوّم مى زيسته و با كلينى ، هم طبقه بوده است. وى در آغاز، تابع مذهب اهل سنّت بوده، سپس به تشيّع مى گرايد و از پايه هاى دانش و اعيان شيعه مى شود .

اين تفسير در اصل دو جلدى بوده است كه دانشمندان و علماى تفسير از آن روايت مى كرده اند؛ اما متأسّفانه در طى قرون و اعصار، قسمت دوم اين كتاب مفقود مى شود و بنابراين، كتاب موجود كه در دو مجلد منتشر شده، فقط تا آخر سوره كهف مى باشد. از سوى ديگر ، نسخه موجود، بدون اِسناد راويان آن مى باشد.

ظاهرا يكى از نسخه برداران كتاب، براى سهولت و آسانى مطالعه و استنساخ، اسنادش را حذف كرده است. روش عَيّاشِى مانند ديگر كتاب هاى تفسيرى مأثور در قرون نخستين، چنين است كه در ذيل هر سوره، رواياتى كه مربوط به آن سوره است را گردآورى كرده. معمولاً از نام سوره و فضيلت آن و اجر و ثواب قرائت شروع كرده و سپس به ترتيب آيات، رواياتى را كه به مناسبت آيه اى رسيده نقل مى كند.

(112)

رواياتى كه عيّاشِى به مناسبت تفسير مى آورد، برخى جنبه بيان مفهومى و توضيح معناى آيه و برخى جنبه تطبيق و تعيين مصداق يا مصداق اكمل دارد. وى مباحثى از علوم قرآن را به عنوان مقدّمه برگزيده است.

روش او در اين مباحث، مانند ديگر تفاسير مأثوره نقلى است، به اين معنا كه از خود چيزى برآن نمى افزايد .

اهمّ اين مباحث به اين قرار است: فضل قرآن، ملاك حُجِيّت روايات مطابق بودن با قرآن است؛ محتواى قرآن و تقسيم بندى آن، درباره ناسخ و منسوخ، ظاهر و باطن، محكم و متشابه، جايگاه اهل بيت (ع) در قرآن، علم اهل بيت(ع) به تأويل قرآن، مذمّت تفسير به رأى و... .

برخلاف تفسير فُرات، نقليّات تفسيرى و توضيحى اين تفسير بسيار است و الحق نكات بسيار بديعى را در تفسير، نقل كرده است. هدف از آوردن اين مجموعه از احاديث، گردآورى بوده است و نه نقد و تحقيق صحيح از سقيم ، بدين جهت نبايد توقّع يك كتاب دقيق و جامع را داشت. سيّد هاشم بَحْرانِى در تفسير بُرْهان، مجلسى در

(113)

بحارالانوار و فيض كاشانى در تفسير صافى ، از اين تفسير بسيار نقل مى كنند و در حقيقت يكى از منابع تفسيرى آن ها بوده است. مرحوم علاّمه طباطبائى صاحب تفسيرالميزان در اهميّت اين تفسير مى نويسد:

«قسم به جانم مى توانم بگويم اين كتاب بهترين اثرى است كه در زمان خود تأليف يافته است و اطمينان آميزترين مجموعه اى است كه از پيشينيان ما در زمينه كتاب تفسيرى مأثور به ارث رسيده است» . از مسائل تأسّف آميز اين تفسير، راه يافتن روايات اسرائيلى است، آن هم نه هر اسرائيلى ؛ بلكه اسرائيليّاتى كه با عقايد اصلى مذاهب اسلامى منافات دارد، مانند آنچه با عصمت ملائكه و انبياى عظام منافات دارد.

(114)

معرّفى كتاب «فُرات كوفى»

كتاب فُرات، تفسيرى روايى است ، مانند تفسير عَيّاشِىّ و علىّ بن ابراهيم قمّى كه به روش تفاسير روايى، روايات تفسيرى و تطبيقى را جمع آورى

كرده است. بيشترين موضوعش درباره اهل بيت(ع) است. مؤلّف اين كتاب ، شيخ ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن فرات كوفى از علماى شيعه زيديه «متولد قرن سوم و متوفاى اوائل قرن چهارم احتمالاً تا سال 308 ه.ق مصادف با 299 ه.ش» از اعلام غيبت صغرى و استاد محدّثين زمان خود بود. او در عصر ثقة الاسلام كلينى و حافظ ابن عُقْدَة مى زيسته است . با نگاهى به زندگى و مشايخ و اساتيد حديثى وى روشن مى شود كه وى زيدى مذهب بوده است، گرچه رواياتى را از امام باقر(ع) و حضرت صادق (ع) نقل مى كند؛ همچنان كه بسيارى از روايات صدوق به فرات مى رسد و لذا احتمال داده شده كه وى اثناعشرى باشد ، اما در آغاز زيدى بوده و سپس امامى شده باشد، گرچه نكته اى دال بر دوازده امامى بودنش در اين كتاب يافت نمى شود. اين كتاب در قرن سوم هجرى قمرى به زبان عربى و در يك جلد تأليف شده است.

كتاب با مقدّمه اى درباره جايگاه اهل بيت (ع) در تفسير و فضيلت آن شروع مى شود ؛ آنگاه

(115)

روايات تفسيرى و تطبيقى و تأويلى را كه عمدتا در باب اهل بيت(ع) است، نقل مى كند ؛ بنابراين عمده گزينش اين روايات _ چه در توضيح و تبيين آيات و چه در منطبق كردن آيات به اميرمؤمنان (ع) و اهل بيت(ع) _ با جهت گيرى كلامى(1) است.

روش مفسِّر در نقل اسامى روات و مشايخ حديثى خود، گزيده گويى و اشاره است . جز نقل حديث، كلامى از مؤلّف در توضيح روايات يا نقد آن يا اضافه كردن نكته و تعليقه اى(2) در تفسير وجود ندارد.

مرحوم صدوق و برخى ديگر از قدما، مانند حاكم حَسَكانِىّ از فرات و كتابش روايت

كرده اند و او را معتمد خودشان دانسته اند. اين كتاب مدّتى پس از تأليف ، از حضور در مجامع و كتابخانه ها مخفى بوده تا آنكه مرحوم علامه مجلسى به آن دسترسى پيدا مى كند و روايات وى را در كتاب خود (بحارالانوار) نقل مى كند. روايات تفسيرى در اين كتاب، براساس ترتيب سوره ها و آيه هاست. پيش از تحقيق اخير، كتاب، به صورت نامرتّب تنظيم شده بود و احاديث هر سوره و آيه همگى در جاى خود قرار نداشته است. از سوى ديگر ، همان طور

1- اعتقادى.

2- شرحى كه در حاشيه كتاب نوشته شود.

(116)

كه مى دانيم در اين كتاب و هركتاب حديثى تفسير، براى همه آيات روايت نقل نشده است ، تا تفسيرى كامل و جامع باشد.

در چاپ جديد اين تفسير، افزون بر نظم دقيق آن، روايات، شماره گذارى شده و در پاورقى، به منابع اصلى ارجاع داده شده است و يا روايات هم مضمون با آن در كتب اهل سنّت، اشاره مى كند؛ همچنين توضيحاتى در باب اَعْلام(1) و رِجال و نقد آنان دارد.

قال الامام الباقر (ع) : قُرّاءُ الْقُرآنِ ثَلاثَةٌ : رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرانَ ، فَاتَّخَذَهُ بِضاعَةً ، وَ اسْتَجَرَّ بِهِ الْمُلُوك وَ اسْتَوْطَأَ عَلَى النّاسِ . وَ رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرآنَ ، وَ وَضَعَ دَواءَ الْقُرآنِ عَلى داءِقَلْبِهِ ... ( الحياة ، 2/166 ).

قاريان قرآن سه گروه اند:مردى كه قرآن قرائت مى كند تا ازاين طريق مال و منال به دست آورد و از صاحبان قدرت چيزى بگيرد و بر مردم تسلّط يابد و بر آن ها فضل فروشى نمايد .

مردى كه قرآن قرائت مى كند و فقط به رعايت تجويد و حروف آن مى پردازد و ازعمل به آن بازمى ماند و احكام قرآن را ضايع مى سازد

مردى كه قرآن قرائت مى كند

و از اين طريق درد خود را درمان مى كند و به احكام قرآن عمل مى نمايد (و از بيمارى هاى روحى خود را مى رهاند) .

1- شخصيت ها و مكانهاى معروف.

(117)

معرّفى كتاب «شريف لاهيجى»

تفسير شريف لاهيجى ، تفسيرى است با عبارات ساده و روان و خالى از پيچيدگى و قابل فهم براى مخاطبان آن روزگار. اين تفسير توسط بهاءالدّين محمّد شريف لاهيجى (متوفاى 1088 ه.ق مصادف با 1056 ه.ش) از دانشمندان شيعى قرن يازدهم به زبان فارسى در 4 جلد قطع وزيرى (در تاريخ 1086 ه.ق مصادف با 1054 ه.ش) تأليف شده است.

وى در خدمت محقّق داماد و برخى اساتيد بزرگ آن دوران ، تلمّذ كرده و آثار ارزشمندى از خود برجاى گذاشته است. اين اثر مانند بيشتر تفاسير قرن يازدهم ، متأثر از فضاى فرهنگى كشور بوده و از دو ويژگى آن دوران برخوردار است: نخست گرايش به حديث و ديگرى داشتن صبغه عرفانى.

از نكات بارز اين تفسير، ارائه عقايد شيعه و دفاع در مواردى است كه مورد اختلاف بين شيعه و ديگر مذاهب است. در اين قسمت، او با تلاشى منصفانه، آراى كلامى شيعه را ارائه مى كند و اشكالات را پاسخ مى گويد . همچنين به مسائل ادبى و قصّه هاى تاريخى و گفته هاى مفسّرين اشاره مى كند. منابع تفسيرى و مدرك روايات خود را نقل مى كند و آن جا كه مناسب است به مباحث موضوعى در زمينه مسائل اخلاقى و اعتقادى

(118)

مى پردازد.

مفسّر، در آغاز كتاب، مقدّمه اى دارد و در آن به انگيزه نگارش خود، اشاره مى كند. وى هدف نگارش را ارائه تفسيرى ساده و مورد اعتماد درمذهب اماميّه براى برادران اهل ايمان مى داند كه خود را نيازمند به ترجمه قرآنى مى دانند

؛ اما در حقيقت، اين كتاب، تنها ترجمه نيست و فراتر از ترجمه به پيش رفته است.

روش مفسّر بدين گونه است كه در ابتدا هرآيه را به طور فشرده ترجمه مى كند. اين ترجمه تفسيرى، يكى از نمونه هاى ترجمه قرآن در آن عصر است كه نه مقيد به لفظ گرديده تا تحت اللّفظى باشد و نه از چارچوب كلمات خارج شده تا شكل تفسيرى گرفته باشد. در آن به نقل روايات وارد شده از اهل بيت عصمت مى پردازد . در اين قسمت، تنها منبع نقل او مجامع حديثى شيعه است.

يكى از روش هاى لاهيجى در نقل روايات، جمع بين روايات و رفع تعارض آن ها درموارد خاصّ و ارزيابى هاى رجالى است . همچنين برخى روايات را توضيح مى دهد و در واقع نوعى جمع بندى و تحليل بين معناى آيه و روايت مى كند.

(119)

معرّفى كتاب «اَطْيَبُ الْبَيانِ»

تفسير اطيب البيان فى تفسير القرآن از تفاسير بسيار خوب فارسى در دوران معاصر است كه ساده، متقن و دقيق براى توده مردم بازگو شده است. مؤلّف اين كتاب مرحوم آيت اللّه سيدعبدالحسين طَيِّب اصفهانى ازعلماى شيعه اماميه (متولد 1311 ه.ق مصادف با 1272 ه.ش و متوفاى 1412 ه.ق مصادف با 1370 ه.ش) اين كتاب را در 14 جلد با قطع وزيرى و به زبان فارسى در تاريخ 1359 ه.ش ، تأليف كرده است. اين تفسير در مدت 18 سال طى درس هاى تفسيرى براى مردم نگارش يافته است. البتّه ايشان، مدت 50 سال مشغول به گفتن تفسير در سطح طبقات مختلف مردم اصفهان بوده است. روش مفسّر، نخست تفسير قرآن به قرآن و سپس استفاده از كلمات معصومين(ع) است. در تفسير، از مسائل لغت، بلاغت و ادب به آن اندازه كه

در فهم آيه كمك كند ، بهره مى گيرد و به ابعاد اخلاقى و تربيتى آيات اهتمام وافر نشان مى دهد . در بُعْد كلامى، با گرايش شيعى به نقد اشاعره و مُعْتَزِلَة و ساير فرقه ها مى پردازد. عقايد شيعه را در باب امامت و عصمت بطور مبسوط توضيح مى دهد. در متن تفسير نيز ، بحث هاى موضوعى در زمينه مسائل اعتقادى و اخلاقى مطرح شده است.

(120)

سعى مفسّر، تبيين و تفهيم پيام قرآن است. به نكات ادبى و كلمات غريب قرآن توجه شايان دارد ؛ در خصوص ارتباط و تناسب بين سوره ها و آيات قرآن اعتقادى ندارد و به اين مطلب تصريح مى كند. نثر فارسى ، ساده و براى عموم مردم گويا است. عقايد شيعى و نقل روايات اهل بيت (ع) در آن فراوان به چشم مى خورد.

شيوه بحث هاى اخلاقى وى در تفسير به روش جامع السّعادات مرحوم نراقى است.

درباره ويژگى هاى اين تفسير، بايد گفت كه اين تفسير ، كمتر توجهى به گفتار مفسّران پيشين دارد. روايات تفسيرى را با نقّادى مورد بررسى و استفاده قرار مى دهد. مقدّمه اى مفصّل در جلد نخستين تفسير در 80 صفحه دارد كه به بحث هاى علوم قرآنى و مقدمه تفسير پرداخته است. از آن بحث هاست : صيانت قرآن، وجوب تمسّك به قرآن، روش مفسّرين پيشين، قواعد تفسير، اختلاف قرائات، اهميت قرائت، حفظ و ياد دادن قرآن ، اعجاز قرآن و برخى مباحث ديگر.

(121)

معرّفى كتاب «اَلتِّبْيانُ فِى تَّفْسيرِ الْقُرآنِ»

تفسير تبيان ، نخستين تفسير جامع و فراگير شيعى است كه به بحث هاى مختلف علوم قرآنى و تفسيرى مى پردازد . اين كتاب به زبان عربى و در 10 جلد (در حدود 450 ه.ق مصادف با 437 ه.ش) تأليف شده است.

مؤلف آن ابوجعفر محمّدبن حسن طوسى متولّد 460 ه.ق مصادف با 446 ه.ش و متوفّاى385 ه.ق مصادف با 374 ه.ش شيعى مذهب ازفقيهان بزرگ اهل بيت وفخرعالم اسلام است.

شيخ الطائفه مشهورتر از آن است كه بخواهيم درباره او در اين مختصر ، چيزى بنگاريم.

وى تفسير روايى را به تنهايى كافى براى استنباط و فهم قرآن نمى داند. او با تكيه بر عقل، انديشه ها و يافته هاى عالمان، اقوال و روايات گزارش شده را به نقد و تحليل مى كشد. شيخ، دست پرورده دوران درخشان و بى نظير قرن چهارم و پنجم و دست آموخته دانشمندانى مانند: شيخ مفيد (ره) و سيّد مرتضى و از فرزانگان عقل گرا است ؛ به همين دليل، تفسير او نيز گوياى گرايش به اين روش است.

در اين تفسير شيعى، براى نخستين بار ، نقل و نقد و تحليل جدّى آراء و روايات براساس اصول متقن علمى انجام مى شود و نگرش عقلى مفسّر در ارزيابى اقوال و روايات در جاى جاى تفسير، آشكار مى شود.

روش شيخ در تفسير ، در كنار تبيين و توضيح

(122)

معانى آيات، عرضه اقوال گوناگون عقيدتى و كلامى است. وى توجّهى ويژه به مباحث لغوى و اشقاق كلمات و قرائات آيات دارد ؛ قصص و تاريخ امّت هاى پيشين را نقل و ارزيابى مى كند و آنچه به نظرش ضعيف مى رسد، طرد مى كند. چنانكه خود در مقدّمه مى گويد، تفسير او متأثّر از جامع البيان طبرى و تفسير رُمّانِىّ و ابومسلم اصفهانى است.

همان طور كه مى دانيم ، شيخ يكى از فقيهان بزرگ و داراى كتاب هايى چون مبسوط و خِلاف و نِهايَة است. ايشان در راستاى تفسير ، به طرح مباحث فقهى و تبيين حكم مستفاد از آيه مى پردازد. ابتدا به قرائت آيه مربوطه مى پردازد؛ آنگاه موارد نحوى و گاه ، اسباب نزول آن را

يادآور مى شود. اگر روايتى در زمينه حكم فقهى باشد ، مى آورد. از نكات جالب توجّه، اشاره به آراى مذاهب چهارگانه در اين دسته از آيات است كه در ادامه ، ديدگاه اماميّه را بيان مى كند.

تبيان از نظر نوع پرداختن به مباحث تفسيرى، يك دست نيست. مباحث تفسير تا جزء دوازدهم به طور مبسوط انجام گرفته ، اما رفته رفته اين مباحث گزيده تر شد تا آن جا كه در جلدهاى پايانى آن، بحث هاى موضوعى اين تفسير در قرن ششم توسّط ابن ادريس از منتق_دان معروف وى، تلخيص گرديده است ؛ همچنين فقيه مفسّر محمّدبن هارون كيالى نيز تبيان را گزيده كرده است.

(123)

معرفى كتاب «اَلْجَّوْهَرُ الثَّمينُ فى تفسيرِ الْكِتاب الْمُبين»

صبغه روايى تفسير شُبَّر يا اَلْجَّوْهَرُ الثَّمينُ فى تَفْسيرِ الْكِتابِ الْمُبين ، رجحان دارد و توجّهى شايسته به همه اقوال شيعه و سنّى دارد و به مباحث ادبى و نقل احتمالات، به صورت حدّ مختصر اشاره مى كند و از اِطْناب مُمِلّ(1) و ايجاز مُخِلّ(2) پرهيز دارد. نثر كتاب، روان و ساده است و براى عرب زبانان مفيد مى باشد.

مؤلّف اين كتاب سيّدعبداللّه شُبَّر كاظمى نجفى از علماى شيعه اماميه متولد 1188 ه.ق مصادف با 1153 ه.ش و متوف_اى 1243 ه.ق مص_ادف با 1206 ه.ش از اعلام شيعه اثنى عشرى ، فرزند سيّد محمّد حسينى كاظمى از معاريف علماى اماميّه در شهر كاظمين و نجف در قرن سيزدهم مى زيسته است . وى اين كتاب را در تاريخ 1240 ه.ق مصادف با 1203 ه.ش در 6 جلد تأليف كرده است . او در زمينه هاى مختلف تفسير، حديث، اخلاق، فقه و لغت ، كتاب هايى تأليف كرده است و از جهت كثرت آثار و سخت كوشى ، به مجلسى دوّم _ صاحب كتاب شريف بِحارالانوار (متوفاى 1109

هق مص_ادف ب_ا 1076 ه.ش) _ معروف شده است.

از شُبَّر ، سه تفسير به جاى مانده و تا آن جا كه

1- طولانى نمودن ملامت آور مطالب.

2- مختصر نمودنى كه اختلال در مطالب ايجاد كند.

(124)

مى دانيم دو تفسير او يعنى: تفسير الوجيز معروف به تفسير شُبَّر و تفسير اَلْجَّوْهَرُ الثَّمين او به چاپ رسيده ، اما كتاب صفوة التفاسير ، كه تفسير كبير اوست ، تاكنون به چاپ نرسيده است . الجوهر الثمين ، تفسير «وسيط» و يا به تعبيرى، تفسير ميانه اوست كه ميان روش نقلى و اجتهادى جمع نموده است . اين نكته را نمى توان ناديده گرفت كه قرن يازدهم تا سيزدهم ، دوران جولان حديث گرايى و رشد فرهنگ اخبارى گرى است. بنابراين در اين سه قرن، آثار و تأليفاتى با رنگ و بوى حديثى، در همه ابعاد به چشم مى خورد. فرهنگ غالب آثار دينى شيعى را نقل اخبار و آثار تشكيل مى دهد و مباحث تحليلى و انتقادى، جلوه چندانى ندارد. بدين جهت، عموم تفاسيرى كه در اين چند قرن نگاشته مى شود در واكنش به حركت گروه اندكى از متفكّران اسلامى است كه عقل را از نقل صحيح، جدا نمى ديدند و براى عقل، در درك معارف دينى جايگاه رفيعى قائل بودند.

در هر صورت، تفسير جوهرالثمين، تفسيرى است مَزْجِىّ : مانند تفسير صافى كه مؤلف ، در ابتدا ، از جايگاه نزول سوره سخن مى گويد و پس از آن با اشاره به شماره آيات سوره و اختلاف موجود در آن ، قسمتى از سوره را انتخاب و سپس به تفسير آن مى پردازد .

(125)

معرّفى كتاب «جَلاءُ الاَْذْهانِ وَ جَلاءُ الاَْحْزانِ»

جلاء الاذهان يا تفسير گازُر، از تفاسير فارسى قرن هشتم شيعه است كه مطابق با فهم و

درك مردم آن زمان نوشته شده است . مؤلف اين كتاب ابوالمَحاسن حسين بن حسن جُرجانى، از علماى شيعه قرن هشتم است كه شرح زندگى او در تاريخ نيامده است. تنها آن چه معلوم شده، اين است كه وى در سال 722 ه.ق مصادف با 701 ه.ش زنده بوده است. كتاب در 10 جلد قطع وزيرى به چاپ رسيده است. اين تفسير، در حقيقت، بنا بر آنچه تحقيق شده، با اندك حك و اصلاح و تغيير در عبارات و شيوه نگارش ، همان تفسير ابوالفتوح رازى است كه با عنوانى ديگر و پس از دو قرن، تولدى دوباره يافته است.

شيوه اين تفسير، همان است كه ابوالفتوح رازى برگزيده و لذا چندان نيازى نيست كه در اين زمينه، توضيح داده شود. مى توانيد در ذيل تفسير رَوْضُ الْجِنان، روش اين تفسير را نيز ملاحظه كنيد.

محدّث اَرْمَوِىّ كه محقّق و مصحّح اين تفسير است ، سراسر اين كتاب را با تفسير رَوْضُ الْجَنانِ ابوالفتوح مقايسه كرده و مدّعى شده است كه: «مطلبى در تفسير روض الجنان نيافتم كه در اين تفسير نيامده باشد و اگر در جايى در متن نياورده

(126)

باشد ، من آن را در پاورقى مى آورم» . درباره اين تفسير مى نويسد: «تفسير حاضر از آغاز تا انجام، يعنى بدون هيچ مبالغه و اغراق، به استثناى خطبه و سبب تأليف كتاب، كه ناچار بايد مغاير باشد ، از تفسير ابوالفتوح رازى مأخوذ است» .

البتّه معناى چنين سخنى اين نيست كه در اين كتاب ، سرقت ادبى صورت گرفته باشد و كتاب ديگرى را به خود انتساب كرده باشد ، بلكه در گذشته، اين شيوه در ميان دانشمندان رايج بوده است

كه هرگاه كتاب يا تفسيرى با نثر و آهنگى كهن عرضه مى شده و ديگر با آن شكل، از نظر مؤلّفان براى مردم عادى قابل استفاده نبوده، به اصلاح يا دگرگونى آن دست مى زدند . بنابراين جُرْجانى با اين تلخيص و گزينش، توانسته كتاب را دگرگون كند و عبارات آن را لطيف تر و شيرين تر از كتاب اصلى نمايد. در پرتو اين كوشش، بيان مراد و فهم مطالب تفسير، بهتر و آسان تر انجام مى پذيرد.

همچنين ، جناب آقاى عزيراللّه عطارُدِى، فهرست هاى فنّى كه شامل فهرست سوره هاى قرآن، قِصَص، موضوعات ، اَعْلام ، لغات و اصطلاحات باشد را در يك مجلد جداگانه با عنوان مفتاح تفسير گازُر منتشر كرده است .

(127)

معرّفى كتاب «تفسير علىّ بن ابراهيم قمّى»

تفسير علىّ بن ابراهيم قمّى، يكى از معروف ترين مصادر تفسيرى شيعه اماميه به شمار مى آيد كه به روش مأثور، روايات تفسيرى را جمع آورى كرده است. مؤلف اين كتاب ابوالحسن علىّ بن ابراهيم بن هاشم قمّى (متولد حدود 307 ه.ق مصادف با 298 ه.ش) از راويان بزرگ و موثق شيعه است كه كتاب را در قرن سوم در دو جلد به قطع وزيرى و به زبان عربى تأليف كرده است . شيوه كلّى اين تفسير ، نقل اخبار تفسيرى از اهل بيت پيامبر(ص) است وگاه نكات تفسيرى نيزبه نقل از على بن ابراهيم آورده شده است. و نكات تفسيرى براساس تأويل(1) و تطبيق(2) است. مؤلّف كتاب در آغاز تفسير، مقدّمه اى دارد كه با طرح عناوين كلّى آن مى توان سمت گيرى و چگونگى روش مفسّر را شناخت. در اين مقدّمه، مباحث فضيلت قرآن ، تمسّك به اهل بيت (ع) ، اشتمال قرآن بر ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه ، تحريف و تأويل و ردّ مذاهب و

فِرَق مطرح شده و به مناسبت هر موضوع، رواياتى را آورده است.

نام اين تفسير در كتاب شناسى ها و در شرح حال مؤلّف آن آمده است و كلينى در كافى و ديگران در برخى از مجامع روايى، از اين كتاب روايت

1- روايت را تعبير كردن (تعيين مصداق براى روايت).

2- تطبيق يعنى نكته تفسيرى مطابق روايت است.

(128)

كرده اند. اما طبق تحقيقات جديدى كه پس از حاج آقا بزرگ تهرانى در الذّريعه انجام شد. كتاب موجود نمى تواند تماما از آنِ على بن ابراهيم قمّى ب_اشد و مانن_د تفسي_ر منسوب به امام حسن عسگرى (ع) ، تأليف ديگرى است ، با اعت_راف ب_ه اين كه بخش بسي_ارى از رواي_ات اي_ن كت_اب از تفسي_ر علىّ بن ابراهيم گرفته شده است. دلايل و شواهد بر اينكه اين كتاب از علىّ بن ابراهيم نيست ، فراوان است.

از جمله ، مقدّمه اين كتاب كه به گونه اى مباحث را طرح مى كند كه گويى كسى ديگر سخن مى گويد و گاه حتى از علىّ بن ابراهيم هم نقل قول مى كند. افزون بر اينكه، اين مقدّمه مشتمل بر انحرافات و عقايد سخيفى مانند تحريف قرآن است. در حقيقت اين كتاب، مجموعه اى است از چند تفسير : تفسير علىّ بن ابراهيم، تفسير ابوالجارود و نقليّات ابوالفضل عباس بن محمّد بن قاسم؛ اما اين كه مؤلّف آن كيست و نام اصلى آن چيست؟ ، هنوز دقيقا معلوم نيست و آراء مختلفى ميان اهل تحقيق وجود دارد. برخى گفته اند ابوالفضل العبّاس، مؤلف كتاب است و برخى علىّ بن ابى حاتم قزوينى را مؤلف كتاب دانسته اند. همچنين قمّى اولين كسى است كه احاديث كوفيين را در قم رواج داده است. او حضرت امام حسن عسگرى (ع) را درك كرده و پدرش نيز

دو امام را درك كرده است .

(129)

معرّفى كتاب «تَقْرِيْبُ الْقُرآنِ اِلَى الاَْذْهانِ»

تَقْرِيْبُ الْقُرآن، تفسير بسيار مختصرى است كه در آن دوران، به شرح و تبيين كوتاهى از قرآن بسنده نموده است و تنها در مواردى اندك از توضيح و تفسير فراتر رفته و مخاطبان آيه را نام برده و كلماتى افزون بر توضيح آيه مطرح كرده است كه اين مسائل گاه جنبه اعتقادى و هدايتى داشته است و گاه جنبه تاريخى.

مؤلف اين اثر، سيد محمد حسينى شيرازى (متولد 1349 ه.ق مصادف با 1309 ه.ش) (و متوفاى 1422 ه.ق مصادف با 1380 ه.ش) است. وى از علماء و مراجع بزرگ شيعه و داراى تأليفات بسيار گوناگون فقهى، اصولى، علوم قرآنى و تفسيرى و اجتماعى است. وى از دانشمندان محقّق و متنوّع نويسى است كه گسترده ترين اثر علميش «موسوعة(1) فقهيّه» نام دارد و در 120 جلد است.

تقري_ب الاذهان به زب__ان عربى و در سال 1383 ه.ق مصادف با 1342 ه.ش در 10 مُجَلَّد به چاپ رسيد كه يك دور تفسير كامل 30 جزء قرآن مى باشد. مقدمه اين تفسير ، از كتابى به نام «حَوْلُ

1- دائرة المعارف.

(130)

الْقُرآنِ الكريم» اثر مؤلّف، برگرفته شده و ناشر به آن افزوده است. در اين مقدّمه، به برخى مسائل پرداخته شده است از جمله: جامعيّت قرآن ، جاودانگى و قابل تطبيق بودن دستورات قرآنى با هر عصر و زمانى، لزوم تطبيق فكر و عمل با قرآن و توضيحى در باب عظمت و والايى قرآن.

اين تفسير با جهت گيرى ارائه پيام قرآن در شكل بسيار مختصر و ساده نگارش يافته و تنها شرح آيات و توضيح برخى واژه ها و گزينش كلمات غريب و شرح و تبيين آن ها و در

مواردى نقل اسباب نزول و پيوند آيات با يكديگر است و در برخى موارد، رواياتى را كه مربوط به تفسير است از مجامع حديثى اهل بيت (ع) نقل مى كند. همچنين در آياتى كه مربوط به آيات الاحكام است، مسائل فقهى را مطرح مى كند و بيشتر از بحث هاى ديگر، توضيح مى دهد.

برخى مجلّدات اين تفسير با ترجمه عبدالحسين عليزاده در قم با عنوان «راهى بسوى قرآن» منتشر شده است .

(131)

معرفى كتاب «اَلْفُتُوحاتُ الاِْلهِيَّةُ»

تفسير «اَلْفُتُوحاتُ اَلاِلهَيّةُ بِتَوْضيحِ تَفْسِيرِ الْجَلالَيْن لِلدّقائقِ الْخَفِيَّةِ» كه يكى از شروح و حواشى مفصّل بر تفسير جَلالَيْن است، تأليف سليمان بن عُمَر عَجيلى، مشهور به شيخ جَمَل ، از دانشمندان قرن سيزدهم مصر و ساكن قاهره (متوفاى 1204 ه.ق مصادف با 1168 ه.ش) از علماى سنّى، شافعى اَشْعَرِى است كه در سال 1196 ه.ق مصادف با 1161 ه.ش در 4 جلد تدوين و در سال 1307 ه.ق مصادف با 1268 ه.ش در قاهره به چاپ رسيد.

تفسير جلالين از تفاسير مشهور و متداول جهان است كه به قلم دو تن از عالمان بزرگ اهل سنت، يعنى جلال الدّين مَحَلّى (متولد 864 ه.ق مصادف با 838 ه ش) و جلال الدّين سُيُوطِى (متولد 911 ه.ق مصادف با 884 ه ش) نگاشته شده و مورد استقبال دانشمندان اسلامى، از طوايف مختلف قرارگرفته است. به دليل مختصرگويى آن كتاب كه تنها به بيان كلمات دشوار و توضيح علل احكام اكتفا نموده ، حواشى و شروح متعدّدى بر آن نوشته شده است كه اين تفسير نيز شرح و حاشيه اى بر آن است.

شيخ جَمَل، در آغاز تفسير (درمقدّمه)، ضمن بيان انگيزه خود، به بيان معناى تفسير پرداخته و مبدأ نزول ، كيفيت گردآورى قرآن،

معناى حديث نَبَوِى «اُنْزِلَ الْقُرْآنُ عَلى سَبْعَةِ اَحْرُفٍ» قرآن بر

(132)

هفت حرف نازل شده. ناسخ و منسوخ و برخى ديگر از مباحث علوم قرآنى را توضيح داده است.

هدف و روش نگارنده ، بيشتر نقل قول از ديگران دركتاب است و نه نقد و مقايسه بين اقوال ، اين تفسير و حاشيه صاوى بر جلالين كه متأثر از اين كتاب است، هر دو در حال و هواى گرايش هاى صوفيانه است كه در لابه لاى تفسير مشاهده مى شود. گرچه جهت گيرى تأويلى و صوفيانه، كمتر در آن به چشم مى خورد.

علاوه بر منابع تفسيرى و گفتار صحابه و تابعين ، از گفته هاى اصحاب صوفيه، سود مى جويد و به گفتار آن ها استشهاد مى كند. وى در بُعد ادبى به اِعراب ، صَرْف و قرائات گوناگون توجّه فراوان دارد و مسأله اختلاف در قرائت ها را با توجيه هاى ادبى بيان كرده و وجوه تفسيرى را در همين زمينه مطرح مى كند.

اوّلين مفسّر قرآن حضرت رسول صلى الله عليه و آله هستند و نمونه اى از تفسيرهاى ايشان ، با ترتيب سوره به سوره در كتاب اتقان سيوطى نقل شده است . نيز بسيارى ازاحاديث ازايشان نقل شده است كه روشنگر آيات قرآنى است و احاديث تفسيرى نام دارد.

(133)

معرفى كتاب «تفسير جَلالَيْن»

تفسير جلالين، از تفاسير بسيار مشهور و متداول جهان اسلام است كه به قلم دو تن از عالمان بزرگ اهل سنّت نگاشته شده است. مؤلّفان اين اثر، جلال الدّين محمّدبن احمد مَحَلِّى، (متولّد 791 ه.ق مص__ادف ب__ا 768 ه.ش) (و متوفّ_اى 864 ه.ق مصادف با 838 ه.ش) كه از سوره كهف تا پايان قرآن را و جلال الدّين عبدالرّحمان بن ابى بكر سُيُوطِى (متولّد 849 ه.ق مصادف با 824 ه.ش) (و متوفاى 912 ه.ق مصادف با 885 ه.ش)، نويسنده نامدار و پركار

قرن نهم و دهم، كه از ابتداى سوره بقره تا پايان سوره اِسْراء را بر سبك و سياق استاد خود، تفسير كرده است. نام تفسير، برگرفته از نام دو مفسّر آن است و به جَلالَيْن (دو جلال) نامگذارى شده است .

مفسرين اين اثر، تنها به تبيين كلمات دشوار و توضيح علل احكام و اشاره به اسباب نزول و برخى نكات ديگر پرداخته اند و با كوتاه گويى و مختصر و مفيد بودن، آن را نگاشته اند. يك دستى و يگانگى در روش، در تمام نوشته هاى سيوطى مشهور است و او تمام سعى خويش را بر آن داشته تا بتواند با روش مَحَلِى، اين كار را به اتمام رساند .

(134)

بزرگى كار جلالى در ايجاز و دقّت در معانى، موجب شده كه بسيارى از دانشمندان به شرح اين تفسير بپردازند، يا بر آن حاشيه بنويسند كه مشهورترين شرح هايى كه بر آن نوشته شده است عبارتند از: حاشيه صاوى و فتوحات الاِْلهِيَّة شيخ سليمان جَمَل. اين تفسير به زبان هاى انگليسى و فرانسوى و برخى ديگر از زبان ها ترجمه شده است و در كشورهاى مختلف و در شمارگان بالا و قطع هاى گوناگون به چاپ رسيده است .

خدا قرآن را فرونشاننده عطش علمى دانشمندان و باران بهارى براى قلب فقيهان و راه گسترده و وسيع براى صالحان قرار داده است . قرآن دارويى است كه با آن بيمارى وجود ندارد ، نورى است كه با آن تاريكى يافت نمى شود .

(بخشى از خطبه 198 نهج البلاغه على «ع»)

(135)

معرّفى كتاب «تفسير المَراغِىّ»

تفسير المراغى يا تفسير

القرآن الكريم، به شيوه بسيار ساده و روان و قابل فهم براى عموم است به گونه اى كه به نيازهاى اجتماعى و خواسته هاى روحى و روانى مردم توجه كرده و بحث هاى تفسيرى را طورى عرضه نموده كه خواننده متوسّط به سوى مطالب قرآنى جذب شود و در ميان اصطلاحات فنّى و ادبى و مباحث كلامى و قصه هاى خرافى، گيرنكند و سردرگم نشود. اين كتاب تأليف احمدمصطفى مراغى، از علماى اهل تسنن و استاد فقه و شريعت در دانشگاه قاهره و از مفسّران نامدار عصر حاضر است كه در سال 1300 ه.ق مصادف با 1261 ه.ش متولدودرسال1371 ه.ق مصادف با 1330 ه.ش وفات نموده او برادر محمد مصطفى مراغى، رئيس الازهر و شاگرد شيخ محمّد عبده است.

نويسنده كه از انديشمندان اهل سنّت است، اين تفسي_ر را به زب_ان عربى در سال هاى 1361 تا 1365 ه.ق مصادف با 1321 تا 1325 ه.ش تأليف و در 30 جزء و در 10 جلد در قطع وزيرى در قاهره به چاپ رسانده است. مراغى، صاحب تأليفات گوناگونى در زمينه اصول، بلاغت، اخلاق، تفسير و علوم قرآن است. تفسير او در قطع اصلى تفسير محمد عبده و برادرش محمد مصطفى و متأثّراز فرهنگ اصلاحى وبيدارى و بازگشت به قرآن است.

مراغى، در مقدّمه تفسير، به جايگاه رفيع قرآن اشاره مى كند و مطالبى را در زمينه طبقات

(136)

مفسّرين، سير تطوّر تفسير، تاريخ قرآن، كيفيّت مُصْحَف ها و روش تفسيرى مؤلّف عرضه مى دارد. وى ضمن تأكيد بر جنبه هاى عصرى تفسير، به گونه اى كه به نيازهاى ذهنى و روانى خوانندگان پاسخ دهد، به دو نكته تأكيد مى كند؛ يكى رعايت حال خوانندگان و توجه به تحوّل روحى آنان در گرايش به آسان نويسى و روان نويسى و ديگرى توجّه به تحوّلات علمى

و تجربى و لزوم آگاهى از علوم عصر براى ارائه تفسيرى كه با علم ناسازگار نباشد و طرح مسائل قرآن، ايجاد شكّ و شبهه اى براى خواننده نكند .

روش تفسير، چنين است كه ابتدا چند آيه را مى آورد و واژگان دشوار آن ها را شرح مى دهد، سپس پيام آيه را به شكل كوتاه و مفيد ارائه مى كند و در صورت وجود نقل در باب سبب نزول آيه، اگر مورد تأييد مفسّر باشد، آن را نقل مى كند و احاديثى كه به نظر وى صحيح هستند در توضيح و تفسير آيه مى آورد و به نقل و بررسى و محك زدن روايات با آيه و دلايل عقلى مى پردازد.

از ويژگى هاى مهمّ اين تفسير، نقد روش مفسّران، پرهيزاز ذكر بحث هاى ادبى و اصطلاحات علوم،اهميّت به مسائل روز و تحوّلات علوم و پرهيزاز روايات ضعيف واسرائيليّات(1) است.

1- منظور داستانهاى غيرواقعى است كه بصورت روايات جعلى با شيطنت علماى يهود ساخته و منتشر شده است.

(137)

معرّفى كتاب «فى ظِلالِ الْقُرْآنِ» (در سايه قرآن)

تفسير «فى ظِلالِ الْقُرْآنِ» در نوع خود بى نظير و ابتكارى بسيار جالب و در ميان جوامع گوناگون اسلامى، جايگاه ويژه اى به خود اختصاص داده است، اثر سيّدبن قطب معروف به سيّد قُطْب از علماى اهل تسنن (متولد1326 ه.ق مصادف با1287 ه.ش) (و متوفاى 1386 ه.ق مصادف با 1345 ه.ش)، از نويسندگان برجسته مبارز و خستگى ناپذپر و اعضاى مهم اخوان المسلمين و ياران حسن البَنّاء و رهبر فقيد اين تشكيلات بود. وى از علماى شافعى اشعرى مذهب بود و از كودكى حافظ قرآن بود . در ابتدا كار را با روزنامه ها شروع كرد و در جريان مبارزات انقلابى، با حكومت جمال عبدالناصر درگير شد و در سال 1386 ه.ق، رژيم مصر، او را به اعدام محكوم كرد.

سيدقطب، آثار متعددى در قرآن شناسى و تفسير دارد. از مشهورترين اين آثار التّصوير الفَنِّى فى القرآن (تصوير هنرى در قرآن)، مَشاهِدُ الْقِيامَة فى القرآن (صحنه هاى قيامت در قرآن) و فى ظلال القرآن (در سايه قرآن) است كه بخش اعظم اين تفسير در زندان نوشته شده است.

روش تفسير به گونه اى است كه كمتر به الفاظ و

(138)

فرازهاى قرآن توجه داشته و بيشتر در شرح و معانى آن غوطه ور مى شود؛ به همين دليل، برخى، در تفسير بودن آن ترديد كرده اند. وى به شدت طرفدار نهضت دينى و دگرگونى جامعه به سوى نظام اسلامى و اجراى قوانين حقه آن است.

روش سيّد قطب، چنين است كه ابتدا دسته اى از آيات يا سوره اى را انتخاب و پيام كلّى و روح اين آيات را به طور خلاصه با حفظ ارتباط با آيات قبل يا سوره قبل توضيح مى دهد؛ سپس به بيان نكات كلّى و شرح فرازهايى مى پردازد كه جنبه تحليل و خِطابى دارد. او به نكات ادبى و لغت شناسى كمتر اشاره دارد و در پايان بحث، از مجموع آيات نتيجه گيرى مى كند .

از ويژگى هاى مهمّ اين تفسير، روش تحليلى و توصيفى آن و دعوت به بازگشت به قرآن و تقويت انديشه اجتماعى دينى و تأكيد فراوان به ايجاد اصلاحات اجتماعى و معنوى در جامعه مسلمين است. اين تفسير به زبان عربى و در 8جلد، براى نخستين بار در سال 1951 ميلادى مصادف با 1329 ه.ش و 1370 ه.ق در قاهره به چاپ رسيد .

(139)

معرّفى كتاب «مفاتيح الغيب»

تفسير فخر رازى (تفسير كبير _ مفاتيح الغيب)؛ از تفاسير بسيار مهمّ و گران سنگ جهان اسلام و مورد توجّه دانشمندان در قرون متوالى است كه در حدود سال 204 ه.ق

مصادف با 198 ه.ش به وسيله محمّد بن عمربن حسين تميمى طبرستانى معروف به فخررازى، از عالمان و متكلّمان اهل سنّت، (شافعى اشعرى مذهب) در 32 جلد و در 16 مجلد تأليف شده است . او كه در علم كلام يد طولايى داشته و انديشه پرتحرّك ، تحليل گر و نقّاد او ، آوازه جهان اسلام شده و به امام المشكّكين (پيشواى شكّ كنندگان) معروف شده و آثار علمى او نيز به اين ويژگى معروف است. در بحث و مناظره، حريفى زبردست و در فنّ خطابه و سخنورى ماهر بود. او تلاش گسترده اى در زمينه نقد عقايد مخالفان داشته و در منكوب فكر تجسيم و تشبيه مذهب كراميّه خراسان بقدرى پيش رفت كه جان خويش را نيز در همين راه از كف داد.

وى در دانش تفسير، اثرى سترگ بوجود آورد و با كاوش هاى عقلانى، روح ديگرى درميان تفاسير اشاعره دميد. اين كار كه در سال هاى پايانى عمرش صورت گرفت، حاصل تجربيّات علمى و سپرى كردن دورانى از فراز و نشيب فكرى اوست كه يكى از تفاسير بسيار گسترده در جهان تفسير و مشتمل بر بسيارى از مطالب تاريخى، ادبى، كلامى

(140)

و فقهى است و از اين جهت شايد بتوان گفت كه دائرة المعارف علوم و معارف اسلامى در قرن هفتم است. او برخلاف روش متداول ، بدون هيچ مقدّمه اى وارد تفسير مى شود؛ معمولاً سخنى از فضيلت سوره يا مكّى و مدنى بودن و مانند آن به ميان نمى آورد و مطالب را بصورت دسته بندى شده، بيان مى كند.

از ويژگى هاى مهمّ اين تفسير، شبهه شناسى فخررازى است كه با توجّه به مطرح بودن شبهات گوناگون در ميان مذاهب اسلامى، طبق ديدگاه خود

به شبهات پاسخ مى دهد و از قرآن و حديث در رفع شبهه سود مى جويد و در استدلال عقلى گاه چنان پيش مى رود كه از روال تفسير خارج مى شود، او كه براى عقل، جايگاه بلندى در استنباط و استخراج پيام الهى قائل است، از روش هاى عرفانى و اشراقى در كشف حقايق غافل نيست و از حديث و نقل نيز بهره مى گيرد و مباحث كلامى را به گستردگى مى آورد، قرائت هاى مختلف در آيات را رسيدگى مى كند و به تبيين نظم و ترتيب و تناسب سوره ها و آيات ، توجّه شايان دارد و مى توان گفت او از نخستين كسانى است كه به مسأله تناسب آيات اهميّت داده است.

از نقاط ويژه اين تفسير، تفسيرهاى علمى فخررازى است كه به مناسبت آيات مربوطه مطرح و بوسيله آن ها دانش آن روز مانند علم هيئت و نجوم و فلكيّات پى افكنده است.

(141)

معرّفى كتاب «اَلْكَشّاف»

كتاب «تفسير الكشّاف عَنْ حَقائِقِ غَوامِضِ التَّنْزيلِ وَ عُيُونِ الأَْقاويلِ فى وُجُوه التَّأْويلِ» كه از متقن ترين و معروف ترين تفاسير اهل سنّت و از نظر نكات ادبى و بلاغى، در ميان تفاسير، ممتاز است، اثر ج_اراللّه محم_ود ب_ن عم_ر زمخش_رى (مت_ولد 469 ه.ق مص__ادف ب__ا 455 ه.ش) (و مت_وفاى 539 ه.ق مصادف با 523 ه.ش) ، از عالمان ، متكلّمان و مفسّران بزرگ قرن ششم است كه در يكى از روستاهاى خوارزم به دنيا آمد. پس از تحصيلات مقدّماتى درمحضر پدرش و تكميل دروس خود در خوارزم و بخارا و خراسان و اقامت چند ساله در مرو، راهى مكّه شد و در آن جا اقامت گزيد تا آن جا كه به خاطر عشق و شيفتگى به آن ديار، لقب «جاراللّه» را به خود گرفت.

صرف نظر از

جنبه هاى كلامى و افراط و تندروى ها در تطبيق نابهنجار آيات با انديشه و آراى معتزله(1)، تفسير كشّاف از بهترين تفاسير قرآن محسوب مى شود كه با استوارى متن، چينش زيبا و ظرايف، شيوه اى دلپسند را دربردارد. مؤلّف كه در زمينه فنّ بلاغت و ادبيّات، داراى اطّلاعات وسيعى است، از اين توانايى در نگارش تفسير بهره برده و سعى كرده در جاى جاى تفسير، به تقويت مبانى فكرى معتزله بپردازد.

1- يكى از مذاهب اهل تسنن.

(142)

اين تفسير ، به همان اندازه كه در ميان اهل فنّ و مفسّران بعدى مورد توجه قرار گرفته و به نكات ادبى و تفسيرى آن توجه شايان شده و شرح ها و حاشيه هاى گوناگونى به قرآن نوشته شده است، مورد مخالفت و حمله هاى گوناگون از سوى بيشتر اهل سنّت واقع شده است و در رده بندى تفاسير، مشهور به تفسير به رأى است، زيرا انديشه ورزى، استدلال ، تأويل عقلانى و تلاش براى بازيابى معانى آيات با كنكاش عقل در اين تفسير مشهود است. همچنين در نقل فضائل سوره ها و آياتى كه در پايان هر سوره نقل مى كند، عموما از روايات ضعيف و جعلى استفاده كرده است.

روش مفسّر چنين است كه ابتدا، آيه اى را مى آورد؛ سپس لغات غريب و مشكل را معنا مى كند و آنگاه نظرات ديگران را درباره مفردات يا معناى جمله نقل مى كند. اگر اختلاف قرائنى باشد، نقادى مى كند و سرانجام به بحث هاى بلاغى ، ادبى و كلامى مى پردازد.

مشهورترين تعريف براى آيات مكّى و مدنى اين است كه : هرآيه اى كه قبل از هجرت نازل شده باشد ، مكّى است و هر آيه اى كه بعد از هجرت نازل شده، مدنى است؛ چه در مكّه

نازل شده باشد و چه در مدينه (ملاك «هجرت» است نه «شهرمكّه و مدينه» ) .

(143)

معرّفى كتاب «رَحْمَةٌ مِنَ الرَّحْمانِ فى تَفْسيرٍ وَ اِشاراتِ الْقُرآن»

تفسير ابن عربى يا رَحْمَةٌ مِنَ الرَّحْمنِ فى تَفْسير و اِشاراتِ القرآن، تفسيرى است عرفانى كه، مؤلف آن، مُحْى الدّين عربى، معروف به شيخ اكبر، (متولد 560 ه.ق مصادف با 543 ه.ش و متوفاى 639 ه.ق مصادف با 620 ه.ش) ، سنّى مالكى صوفى، بنيانگذار عرفان نظرى و صاحب كتاب هاى فراوان در تصوّف و عرفان عملى و نظرى است كه بيش از 150 اثر در اين زمينه دارد كه محقّقان از عرفا كه پس از وى پا به عرصه وجود گذاشته اند همگى شارح كلمات و تحقيقات ارزنده او هستند .

اين تفسير كه براى اوّلين بار در سال 1410 ه.ق در دمشق و در 4 جلد به قطع وزيرى به چاپ رسيد، بيشتر تأويلات است تا شرح معانى كلمات و استنادسازى قواعد عرفانى از ظواهر لفظى كتاب و شامل همه آيات و سوره ها هم نمى باشد و تنها به آيه ها و سوره هايى اكتفا نموده كه محل بحث و اشاره عرفانى بوده است.

اين اثر ، گردآورى شده از مجموعه مؤلفات ابن عربى، به ويژه كتاب فتوحات و فصوص است كه توسط محمود محمود غراب در سال 1409، انجام شد و در حاشيه كتاب «تفسير ايجاز البيان فى ترجمة القرآن» مؤلّف آورده شده است. البتّه محى الدّين ، خود تفسير ظاهرى مفصّلى داشته كه

(144)

متأسّفانه بدست نيامده است. در هر صورت، با تعاريف متداول، نمى توان اين مجموعه را تفسير ناميد، گرچه در مجموعه تفاسير جاى گرفته و به جاى تفسير منسوب به محى الدّين تنظيم شده است . اين مجموعه ، بيشتر كشفيّات و ارائه نظرات عرفانى مؤلّف

و تطبيق آن با آيات قرآن است، گرچه از دقت ها و نكات تفسيرى هم خالى نيست.

ذكر اين نكته ضرورى است كه اگر تأويل گرايى، تفسير باطنى قرآن است، حتما بايد قواعد و اصولى داشته باشد و قابل برهان و استناد به شرع باشد، وگرنه سر از بسيارى از سخنان همچون سخنان باطنيه(1) درمى آورد. گذشته از اينكه هركسى نمى تواند ادّعاى تأويل و استناد به معناى بطنى كند بدون آنكه حرف او معقول و مستند و داراى شواهد قابل قبول از كتاب و سنّت باشد. همچنين نمى تواند خبر از كشف و شهودى بدهد، بدون آنكه شاهدى بر صحّت و صلاحيّت خود داشته باشد.

1- يعنى بطن قرآن و مفهوم واقعى قرآن را بدون استناد بر صحت آن از عالم معنا بفهمد و مطرح كند كه معقول نيست.

(145)

معرفى كتاب « اَلدُّرُ الْمَنْثُورُ فِى التَّفْسيرِ بِالْمَأْثُور »

تفسير «اَلدُّرُ الْمَنْثُور فِى التَّفْسيرِ بِالْمَأْثور» يكى از گسترده ترين تفسيرهاى نقلى(1) اهل سنّت است، كه تمام اخبار و آثارِ ذيل آيات را بدون هيچ نقد و تحليل آورده است و از اين جهت، از تفسير طبرى گسترده تر است. مؤلف آن، جلال الدّين، عبدالرّحمن بن ابى بكر سُيُوطِىّ، (متولد 849 ه.ق مصادف با 824 ه.ش) (و متوفاى 912 ه.ق مصادف با 885 ه.ش) در شهر قاهره است، كه از علماى شافعى اَشْعَرى(2) و از نويسندگان پركار، سخت كوش و خستگى ناپذير و داراى تأليفات بسيار، فوق العاده و متنوّع در حوزه فرهنگ و معارف اسلامى است. گستردگى تأليفات سيوطى آن چنان است كه كتاب هاى فراوانى در فهرست آثار او نوشته شده و حتّى درباره يك گرايش او، كتاب تأليف شده است، مانند پژوهش هاى قرآنى سيوطى، تأليفات او را بيش از 1500 اثر ذكر كرده اند. اين تفسير

در 8 جلد و به زبان عربى است .

1- تفسير روايى.

2- يكى از مذاهب اهل تسنن.

(146)

سيوطى، علاوه بر اين تفسير، به نگارش تفسير ديگرى با عنوان مجمع البحرين و مَطْلَعُ الْبَدْرَيْن پرداخته است كه، كتاب الاتقان ، مقدّمه علوم قرآنى اين تفسير بوده است و تفسير مجمع البحرين، مايه اصلى دُرّ المنثور به حساب مى آيد .

از جمله اشكالات مهمّ اين تفسير، حذف اسناد روايات است كه باعث شده احاديث صحيح(1) و غيرصحيح با هم درآميخته شود به گونه اى كه نمى توان احاديث را بازشناسى كرد. علاوه بر آن، اين تفسير، صرفا به نقل احاديث و آثار (مأثورات) اكتفا كرده و هيچ نقد و ارزيابى نسبت به آن ها نكرده است؛ به همين دليل، از ذكر اسرائيليات(2) و خرافات و روايات جعلى، ابايى نداشته است .

1- كه از نظر استناد روايى صحيح السند باشد.

2- داستانهاى غيرواقعى كه در روايات جعلى موجود است.

(147)

معرّفى كتاب «اَلْجامِعُ لاَِحْكامِ الْقُرآن»

تفسير قُرْطُبى، يا اَلْجامِعُ لاَِحْكامِ الْقُرْآن _ تأليف ابوعبداللّه محمّدبن احمد انصارى قُرْطُبِىّ، از دانشمن_دان مع_روف سن_ى قرن ششم (متولّد 578 ه.ق مصادف با 561 ه.ش و متوفاى 672 ه.ق مصادف با 652 ه.ش) از علماى مالكى اشعرى اهل قُرْطُبَة (مصر) است كه به زبان عربى و در 20 مجلد براى اولين بار در (سال 1372 ه.ق مصادف با 1331 ه .ش) در قاهره، به چاپ رسيد و بعدها با چهار جلد فهرست آيات، روايات، موضوعات و اَعْلام به بيست و چهار جلد رسيده است .

قُرْطُبِى، آثار فراوانى دارد، اما مشهورترين آن ها همين تفسير است.

او از آثار مختلف سود برده، بنابراين تفسير او نشانگر گستردگى اطّلاعات و دانش خستگى ناپذير وى در مراجعه به منابع بسيارى است.

وى در

عقايد مذهبى سختگير و با تعصّبى ويژه به مباحث اعتقادى و كلامى مى پردازد و در برخورد با فضائل اهل بيت عليهم السلام همان روشى را ط_ى مى كند كه عموم مفسّران اهل سنّت پيموده اند و كمتر به جست جوى حقيقت و ذكر فضائل نقل شده در مجامع حديثى اهل سنّت، نظر افكنده است .

ويژگى مهمّ اين تفسير، فقهى بودن آن است، مفسّر در اين تفسير به گونه اى وارد مباحث فقهى مى شود كه تفسير آيات را از ياد مى برد؛ به همين دليل، اين تفسير را در رده بندى تفاسير، جزء

(148)

تفاسير آيات الاحكام شمرده اند.

گرچه مفسّر از پژوهش هاى تاريخى و تحلي_ل هاى ادب_ى ني_ز استف_اده ك_رده است. وى در كنار نقل احاديث و مأث_ورات ، شي_وه اجته_ادى را برم_ى گزيند و با نگ__ارش عقلان__ى و تحلي__ل هاى بيانى به تفسير جامع ميان عقل و نقل مى پردازد .

شي_وه تفسي_ر به اي_ن گون_ه اس_ت كه با خطبه اى آغاز مى شود و از جايگاه رفيع تفسير و ذكر مفسّران و شيوه هاى تفسيرى به اهميّت موضوع و كتاب اشاره مى كند و با اش_اره به مب_احثى از علوم قرآن، مانند نقل قول، تلاوت قرآن، اعراب، اعجاز قرآن و صيانت قرآن، وارد تفسير مى شود.

در تفسير نيز ضمن بيان فضيلت قرائت سوره و آيه، به تشريح كلمات و ذكر معانى و تبيين پيام آيه مى پردازد و در اين زمينه، به اقوال و وجوه تفسير نيز اشاره مى كند.

هرچند مؤلّف مى كوشد كه از روايات اسرائيلى پرهيز كند و از عرضه اسرائيليات خوددارى كند، ولى در مواردى، در دام اسرائيليات افتاده و از نسبت ناروا به پيامبران و يا داستان هاى ساختگى پرهيز نكرده است .

اين تفسير، به وسيله بعضى از محققّان خلاصه شده، كه از

جمله آن ها مختصر تفسير قرطبى از شيخ محمد كريم راجح و مختار تفسير القرطبى، از توفيق الحكيم است .

(149)

معرّفى كتاب «اَنْوارُ اَلتَّنْزِيْلِ وَ اَسْرارُ اَلْتَأْوِيْل»

تفسير اَنْوارُ التَّنْزِيل يا تفسير بيضاوى، تأليف ناصرالدّين ابوسعيد بيضاوى شيرازى (قاضى سعيد ابوالخير) معروف به بيضاوى از دانشمندان معروف اهل تسنن قرن هفتم و هشتم هجرى (متوفّاى 685 ه.ق مصادف با 665 ه.ش) ، شافعى ، اشعرى است . وى تأليفات زيادى دارد كه همه آن ها تحت الشعاع اين تفسير واقع شده اند.

اين تفسير كه به زبان عربى و در 4 جلد (در سال 1341 ه.ق مصادف با 1301 ه.ش) در قطع وزيرى و با تصحيح محمد حسين اعلمى به چاپ رسيده است، پس از تأليف و از ابتداى انتشار، مورد توجّه دانشمندان و حوزه هاى علميّه علوم اسلامى قرارگرفته و مورد تدريس ، شرح و حاشيه قرار گرفته است.

اين كتاب كه بيشتر برگرفته از كشّاف زمخشرى و تفسير كبير رازى است و در حقيقت در برابر كشّاف زَمَخْشَرِى به نگارش درآمده و گرايش به فكر اشعرى و جمود به عقايد آنان در آن به چشم مى خورد در طبقه بندى تفاسير اهل سنّت، از جمله تفاسير به رأى ممدوح ، به شمار مى آيد. وى برخى از معضَلات تفسيرى را در پرتو تدبّر و

(150)

انديشه و كنكاش هاى لغوى توضيح مى دهد و تعقّل و تدبّر در معانى قرآن را ضرورى مى داند.

روش بيضاوى در اين تفسير، بدين صورت است كه ابتدا، بحثى درباره سوره و نام آن و محلّ نزول و سبب نزول دارد؛ آنگاه آيه به آيه، تفسير ادبى مى كند و آنچه در باب اعراب، معانى و بيان كلمات قرآنى مطرح است، از كشّاف نقل مى كند، سپس به بحث هاى كلامى و

اعتقادى مى پردازد، كه در اين قسمت بيشتر از تفسير فخررازى بهره مى برد و در لغت و اشتقاق كلمات نيز از مفردات راغب سود مى جويد.

بيضاوى، در تبيين آيات، به آيات مشابه و نيز روايات و شأن نزول ها توجّه دارد؛ گاه نيز از روايات ضعيف و اسرائيليات استفاده مى كند. حواشى فراوانى بر اين تفسير نگاشته شده كه مشهورترين آن ها، حاشيه شيخ زاده و حاشيه شهاب خَفاجى معروف به عِناية القاضى و حاشيه قُرْنَوِىّ است.

(151)

معرّفى كتاب «كَشْفُ اَلاَْسْرارِ وَ عُدَّةُ اَلاَْبْرار»

تفسير كشف الاسرار يا تفسير ميبدى كه معروف به تفسير خواجه عبداللّه انصارى است، تأليف ابوالفضل رشيدالدّين احمدبن سَعد ميبدى (متوفاى 520 ه.ق مصادف با 505 ه.ش) ، از دانشمندان بزرگ اهل سنت و عرفاى نامدار قرن هشتم هجرى است كه از نواحى مركزى به خراسان كوچ كرده و خود را به جمع عارف مسلكان آن ديار متّصل كرده است.

او در احكام شرع ، پيرو شافعى است و بر مشرب عرفا سخن مى گويد و به خواجه عبداللّه انصارى ، عارف نامور آن ديار ارادات خاصّ دارد . بنابراين كتابى از او را كه بصورت مختصر نوشته شده، محور كار خود قرار داده و با شرح و بسط و تنظيم مطالب و تفسير آيات ، به آن سخنانى افزوده و ذوق و هنر خود را آشكار ساخته است؛ به همين دليل، اين تفسير به نام خواجه عبداللّه انصارى، معروف شده است.

وى علاقه و محبّت ويژه اى به اهل بيت (ع) داشته كه آثار اين محبّت در تفسيرش چشمگير است و يكى از ويژگى هاى آن مى باشد . زيبايى سخن و شيوايى بيان و لطافت برداشت ها و نكته دانى، از نكات مهمّ اين تفسير است كه از همان ابتداى تأليف، مورد

توجّه مجامع علمى و توده هاى مردم قرارگرفته و معرفت اندوزان وادب دوستان، هركدام طبق سليقه خود به آن روى آوردند.

ميبدى در مقدمه تفسير، تنها انگيزه تأليف را

(152)

فشردگى آن مى داند و مى نويسد: كتاب خواجه عبداللّه در تفسير قرآن، در لفظ و معانى پژوهش و زيبايى به حد اعجاز رسيده بود ، ولى چون در نهايت فشردگى و اختصار بود، مقصود آموزندگان و رهروان از آن برآورده نمى شد ؛ از اين روى به شرح و تفصيل آن پرداختم . روش مؤلّف در اين تفسير بدين صورت بود كه ابتدا قرآن را ترجمه مى كند؛ سپس به تفسير همان بخش مى پردازد و از شأن نزول و قرائت و... شروع مى كند و در بخش سوم، آيات را به روش صوفيان و عارفان توجيه و تأويل مى كند و بيش از همه به نقل سخنان خواجه عبداللّه انصارى مى پردازد.

او كه بيشتر از دو بخش ديگر، به بخش دوم يعنى تفسير مى پردازد؛ به طور مفصّل به تفسير و تبيين آيات مى پردازد و با ذكر عدد آيات و كلمات و شمارش حروف ، مكّى و مدنى بودن آن ها و ناسخ و منسوخ را نشان مى دهد؛ ثواب سوره و آيه را نقل مى كند و به تفسير يك يك آيات مى پردازد و ضمن بيان بحث هاى لغوى، صرفى، نحوى و ذكر داستان هاى انبياء و اقوام و مسائل فقهى و كلامى، بيشتر بر منقولات تكيه مى كند و در هر بخش، پرده اى از چهره معناى آيه را برمى گيرد و خواننده را با پيام قرآن آشنا مى كند.

تاريخ تأليف اين تفسير، حدود 520 ه.ق (505ه.ش) و در 10 جلد به زبان فارسى است كه به دليل اهميّت و توجّه شايان ، داراى چاپ هاى

گوناگون است .

(153)

معرفى كتاب « جامِعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرآن »

تفسير طبرى يا جامِعُ الْبَيانِ فى تَفْسيرِ الْقُرآن تأليف ابوجعفر محمدبن جرير طبرى آملى (متولد 244 ه.ق مصادف با 237ه.ش) (ومتوفاى 310 ه.ق مصادف با 301 ه.ش) از علماى بزرگ قرن چهارم و از مورخين و مفسرين نامور سنى اشعرى است كه در طبرستان (مازندران) متولد شد و در بغداد از دنيا رفت، او در راه تحصيل علم و كسب معلومات به كشورهاى بسيارى چون عراق، سوريه، فلسطين، مصر، آسياى صَغير و هندوستان سفر كرد و داراى تأليفات زيادى است كه از ميان آن ها ، كتاب تاريخ و تفسير او مشهور شده و در لسان اهل فن ، به اُمُ التَواريخ و اُمُّ التَفاسير معروف گشته است.

طبرى، ابتدااز نظرفقهى تابع مذهب شافعى بود، ولى كم كم پايه هاى فقه مستقلى را پى افكند و مذهب فقهى او به جريريه معروف گشت و به دليل اين كه ميانه خوبى با احمد حنبل نداشت و از او با عنوان محدّث يادمى كرد نه به عنوان صاحب مكتب فقهى، بارها مورد اذيت و آزار حاميان وى قرار گرفت.

اين تفسير، شايد از نخستين تفسيرهاى آن دوران است كه رسما در كنار نقل حديث و اثر در

(154)

باب تفسير به نقد و ارزيابى نكات تفسيرى و انتخاب برخى روايات پرداخت و بدين وسيله راهى به سوى اجتهاد و تدبّر و تعقل در پيام الهى باز كرد و به روش رايج آن زمان _ كه تنها نقل اخبار و آثار بود _ اكتفا نكرد. شيوه او زمينه اى را فراهم كرد كه پس از وى، تفاسير بزرگى چون تبيان شيخ طوسى، كشاف زمخشرى و مفاتيح الغيب رازى، با همين سبك اجتماعى بنيان نهاده شود و تنها به نقل خبر و روش

مأثور بسنده نگردد.

ويژگى ديگر اين تفسير، فقهى بودن آن است كه به طور مناسبى وارد مباحث فقهى مى شود و علاوه بر آن از پژوهش هاى تاريخى و تحليل هاى ادبى در ضمن نقل كلمات صحابه و تابعين استفاده مى كند و افكار كلامى خود را نيز بيان مى كند. متأسفانه استفاده از روايات اسرائيلى(اسرائيليات)(1) در اين تفسير باعث لغزش هاى شگفتى شده كه ديگران نيز از آن ها سوءاستفاده كرده و پس از مؤلف، دچار انحرافات گوناگونى شده اند.

اين اثر كه به زبان عربى در 30 جزء و در 12 مجلد تأليف شده ، چاپ هاى گوناگونى دارد .

1- اسرائيليات = اخبار جعلى و ساختگى است كه جاعلين احاديث و يهود وارد كردند.

(155)

معرّفى كتاب «اَلْمُنار»

تفسير المُنار (تفسير القرآن العظيم)، كه تحولّى شگرف در عالم اسلام و تفسير بوجود آورده و جلوه مهمّ آن در گرايش و تأكيد به جنبه هاى هدايتى و تربيتى قرآن است، اثر دو تن از علماى بزرگ اهل سنت به نام هاى شيخ محمد عبده (ش_اگرد سيدجم_ال ال_دّين اسدآبادى) متولد 1266 ه.ق مص_ادف با 1228 ه.ش و متوفاى 1323ه.ق مصادف با1284ه.ش ومحمدرشيدرضا متولد 1282 ه.ق مصادف با 1244 ه.ش و متوفاى 1354 ه.ق مصادف با 1314 ه.ش است كه به زبان عربى و درسال هاى 1318 تا 1354 ه.ق مصادف با 1279 تا 1314 ه.ش در 12 جلد تأليف شده است.

شيخ محمد عبده كه از مصلحان و پايه گذاران نهضت هاى اصلاحى و احياگران فكر دينى در عالم اسلام به شمار مى آيد، افزون بر آثار گوناگون اعتقادى، اجتماعى، كلامى، و شرح نهج البلاغه، به نگارش اين تفسير نيز پرداخته است. اين تفسير، گرچه ناتمام مانده و فقط تا سوره نساء آيه 126 توسّط عبده انجام شده است، لكن از آن جا به بعد تا

سوره يوسف آيه 53، توسط رشيد رضا ادامه يافته است؛ اما همين مقدار نيز مالامال از بحث هاى مهم اعتقادى و اجتماعى و تحوّل آفرين است و بازتاب هاى گوناگون موافق و مخالفى را پديد آورده است.

عبده به وسيله اين تفسير مى خواهد اصلاحات اجتماعى، اعتقادى، اخلاقى و سياسى را در جامعه

(156)

تحقّق ببخشد . او از شيوه هاى كلاسيك و روش هاى تفسير، اظهار ناخشنودى مى كند و به مفسّران پيش، خرده مى گيرد كه چرا از اهداف اصلى قرآن كه هدايت است دور مانده و خود را سرگرم مباحثى كرده اند كه هيچ گونه فايده هدايتى را دنبال نمى كند.

تفسير المنار كه در مجامع روشنفكرى و مصلحان قرن بيستم، با استقبال فراوان مواجه شد، در حقيقت دعوت به بازگشت به قرآن براى قشر روشنفكر مذهبى جهان عرب بود و از جهات بسيارى به تفاسير مهم شيعه نزديك بود و روش او تفسير قرآن به قرآن است.

قسمت هايى از تفسير كه توسط رشيد رضا انجام شده تا آن جا كه تقرير درس هاى عبده بود، وى قبل از چاپ و در حين چاپ آن ها را به استاد خود نشان مى داد و اصلاحات لازم را در آن ها وارد مى كرد، اما بقيه تفسيرگرچه با همان سبك و سياق و روش عبده انجام گرفت، اما در جاهايى از ديدگاه فكرى و روش عبده فاصله گرفته است. تنها تفاوتى كه در روش اين دو مى توان قائل شد، اين است كه عبده به هيچ تفسيرى جز تفسير جلالين مراجعه نمى كرد، اما رشيد رضا به تفاسير ديگر نيز مراجعه مى كرد و به ديدگاه هاى لفظى واِعراب و نكته هاى بلاغى، بيش از استاد خود توجه مى كرد.

نكته ديگر آن كه، عبده، عقل گرا و روش او تحليل است، اما رشيد رضا،

نص گرا و اعتماد او به احاديث و مأثورات چشمگير است.

(157)

معرفى ترجمه هاى مشهورقرآن كريم وويژگيهاى اختصاصى هركدام

معرّفى ترجمه «ناصر مكارم شيرازى»

(159)

نثر اين ترجمه، نثرى روان و گويا و از نوع زبان روزمرّه توده

مردم است كه مورد استقبال همگانى قرار گرفته است.

(160)

معرّفى ترجمه « طاهره صفّارزاده»

مترجم در مقدمه اى كه در پايان اين ترجمه 1528 صفحه اى

_ كه در قطع رحلى به چاپ رسيده است _ تفاوت اصلى اين ترجمه را با ترجمه هاى موجود فارسى و انگليسى، جايگزين معادل براى اسماءُالحُسنى يا نام هاى نيكوى خداوند، در ارتباط با آيات قرآن مجيد مى داند، همچنين در اين ترجمه، اصطلاحات فنّى و تخصّصى قرآن را جايگزين ترجمه هاى تحت اللفظى رايج قرارداده و ترجمه را بصورت روان و سليس و با استفاده از دستورزبان فارسى بصورت محتوايى نگارش نموده است و بعضا ترجمه تفسيرگونه اى صورت گرفته كه

(161)

بصورت پى نويس در ترجمه منعكس گردي_ده و گاهى به صورت كلماتى در داخل دو قلاب[ [ قرارگرفته، با هدف اينكه معنا توسعه يابد و ارتباط بيشترى با مخاطبان صورت گيرد.

(162)

معرفى ترجمه «مصطفى رحماندوست»

نگارنده از مؤلفين و شاعران

كتب كودكان و نوجوانان و از برجستگان فرهنگ و ادب معاصر ايران مى باشد .

اين ترجمه در 30 مجلد هر جزء يك مجلّد به قطع جيبى به چاپ مى رسد كه فعلاً چاپ دوم جزء سى ام به همّت مؤسسه فرهنگى و انتشاراتى محراب قلم با خط استاد غلامرضا صفامهدوى مطابق با قرائت عاصم به روايت حفص و ويرايش استادحسين استادولى در تيراژ 11000 به چاپ رسيده است ، چاپ آزمايشى (اوّل) آن (جزء سى ام) با همّت آقاى عبدالعظيم فريدون انجام شده و توسط آقايان بهاءالدين خرمشاهى ، مصطفى دلشاد تهرانى ، سيدحسين صدرالحافظ ، رفيعى ، خانم پروين بهارزاده مورد نقد و بررسى قرار گرفته است .

(163)

البته سزاوار بود مى فرمودند از كدام تفسير و ترجمه استفاده شده است .

انسان ها بدانيد هر انسانى امروز در عاقبت و پايان كار ، گرفتار و مبتلا به آثار و نتايج و محصول كشته خويش است ، مگر كسانى كه در دنيا اعتقادات و اعمال و رفتار خويش را بر اساس دستورها و راهنماى هاى قرآن شكل داده اند . تنها اين افراد هستند كه از نتايج و آثار و اعمال و رفتار و اعتقادات خويش راضى اند و هرگز احساس غبن نمى كنند .(1)

1- نهج البلاغه خطبه 175.

(164)

معرّفى ترجمه «مهدى الهى قمشه اى»

فرزند ايشان

(165)

حسين الهى قمشه اى، سال ها بعد، ويرايش جديدى انجام داد و علاوه بر آن، ويرايش علمى جديدى در سال هاى اخير به همت آقاى حسين استادولى انجام گرفت كه توسّط دارالكتب اسلاميه در سال 1377 مجدّدا به چاپ رسيده است .

(166)

معرّفى ترجمه «محمّد مهدى فولادوند»

(167)

در پنجاه سال اخير مى دانند. از ويژگى هاى كم نظير اين ترجمه، همّت مترجم در ارائه يك ترجمه آهنگين در سوره هاى مكى انتهاى قرآن است. همچنين هماهنگى در ترجمه واژه هاى مشابه در سراسر ترجمه رعايت شده است.

(168)

معرفى ترجمه «عَبْدُالمُحَمَّدِ آيتى»

ترجمه قرآن كريم بصورت روان و امروزى توسط استاد عَبْدُالْمُحَمَّد آيتى از جمله ترجمه هاى فارسى است كه مورد توجّه علاقمندان قرار گرفته است، وى محقّق و مترجم و از برجستگان اهل قلم و عضو فرهنگستان زبان ادب فارسى است كه در سال 1305 شمسى در بروجرد به دنيا آمد و علاوه بر يادگيرى علوم حوزوى ، به تحصيل علوم دانشگاهى پرداخت و او چندين كتاب را به رشته تحرير درآورده و يا ترجمه كرده است كه از جمله آن ها ترجمه تقويم البُلدان و ترجمه تاريخ ابن خَلْدُون، ترجمه صحيفه سجّاديّه و نهج البلاغه و قرآن كريم است.

ترجمه قرآن كريم در سال 1367 از سوى انتشارات سروش منتشر شد و ويرايش بعدى آن در سال 1371 به چاپ رسيد. اين ترجمه پس از ترجمه هاى پاينده، الهى قمشه اى و رهنما منتشر شده و همانطور كه مترجم در معرّفى ترجمه اش در دانشنامه قرآن پژوهى بيان مى كند، او اين سه ترجمه را قبلاً بررسى كرده و پيش از اين نيز سابقه نسبتا زيادى در امر ترجمه

متون عربى داشته است؛ بنابراين اين ترجمه، ترجمه اى روان و امروزى است كه سعى شده از سره نويسى فارسى و عربى گرايى افراطى پرهيز شود.

اين ترجمه كه بصورت تحت اللّفظى انجام شده

(169)

است، ترجمه اى محتوايى و تركيبى از دو روش ترجمه روان و آزاد است . ترجمه ياد شده خالى از هرگونه تفسير بوده و از اين رو پرانتز و كروشه ندارد . در بسيارى از موارد كه نياز به توضيح بوده، توضيحات در قالب تعبيراتى كوتاه در دل ترجمه جاى گرفته و تفكيك نشده است. اين ترجمه، خوشخوان و روان است و سعى شده كه اَدات تأكيد و ديگر نكات ريز كه تقريبا در زبان فارسى امروزى مترادفى ندارد در ترجمه به كار نرود،

ترجمه ياد شده كه از مطابقت نسبتا خوبى با اصل آيات برخوردار است، عارى از توضيحات اضافى است و در موارد ضرورى، افزوده ها در دل ترجمه آمده است. اين توضيحات شامل ذكر محذوفاتى چون فاعل جمله ، ضمير ، قيدها ، فعل ها و ... مى باشد. روش ترجمه به صورت كاملاً يكسان و همگون در همه جا رعايت شده است. در اين ترجمه در مواردى براى مفردات يكسان و تركيب هاى يكسان، ترجمه هاى متفاوت آمده است و ترجمه از نثرى روان و استوار برخوردار بوده و مترجم ظرايف فنّى و صناعت ترجمه(1) و حذف موارد زايد را در ترجمه رعايت كرده است، لكن در چاپ اول و دوم ترجمه اشتباهات و خطاهايى وجود دارد كه در چاپ سوم از بين رفته است.

1- اصول و قواعد ترجمه.

(170)

معرّفى ترجمه «كاظم پورجوادى»

ترجمه قرآن كريم به صورت سليس و روان كه براساس قواعد نحوى زبان فارسى توسط دكتر كاظم پور جوادى انجام شده ، ترجمه اى است آزاد

از قرآن كريم كه با متن كلام اللّه مطابقت نسبى دارد.

وى از مترجمين و قرآن پژوهان معاصر است كه در اوائل قرن 14 ه _ ش به دنيا آمد. پورجوادى در مورد اُنس و علاقه به قرآن و چگونگى نگارش ترجمه اش چنين مى گويد:

«با تولّد در خانواده مذهبى، شيفته قرآن مجيد شدم و نزد اساتيد متعدّدى كه امروز در قيد حيات نيستند و خدا رحمتشان كند، عربى آموختم تا بتوانم با قرآن پيوند محكم تر و آگاهانه ترى برقرار سازم.

به مرور ايام، آن شيفتگى، مرا واداشت كه به تحصيل زبان و ادبيات عرب در سطوح عالى بپردازم تا شايد تسلّط برآن زبان باعث استحكام رشته مؤانست با معارف قرآن شود.

به بيشتر كشورهاى عرب سفر كردم و در هر كشور، مدتى شروح و تفاسير مختلف قرآن را مطالعه كردم . با چنين اندوخته اى كار ترجمه قرآن را طورى آغاز كردم كه هميشه آرزو داشتم» (1).

(171)

ترجمه پورجوادى دو ويراستار داشته است . نخست بهاءالدّين خرّمشاهى و سپس سيدمصطفى حسينى طباطبائى . اين ترجمه كه نخستين بار در سال 1372 از سوى بنياد دانشنامه اسلام انتشار يافت، ترجمه اى است سليس و روان كه براساس قواعد نحوى زبان فارسى و به تعبير مترجم از انتخاب برابر نهاده هاى فارسى و حدّاقل كلمات و واژه هاى دخيل نگارش يافته و از روان ترين و خوشخوان ترين ترجمه هاى عصرجديد است؛ گرچه ميزان دقّت علمى و مطابقه اش با قرآن كريم به اندازه روانى و خوشخوانى اش نيست.

روش ترجمه، روش فيمابين ترجمه تحت اللّفظى و ترجمه آزاد است و داراى توضيحات مختصرى در داخل پرانتز مى باشد. بر اين اساس، افزوده هاى فراوانى در اين ترجمه به چشم نمى خورد و جز در موارد اندكى از توضيح و پرانتز

استفاده نشده است . اين روش در سراسر ترجمه به طور يكسان به چشم مى خورد، گرچه

1- ترجمه قرآن _ دكتر كاظم پورجوادى _ مجلّه بيّنات شماره 2 ، صفحه 152.

(172)

گاهى برگردان قسمتى از آيه به فارسى فراموش شده و يا پاره اى از ترجمه ها معادل با الفاظ نيست.

معرّفى ترجمه «محمّد كاظم معزّى»

ترجمه قرآن كريم مرحوم معزّى، آخرين ترجمه تحت اللفظى مهمّ و معنى دار قرآن كريم است كه به سبك و سياق هزار ساله ترجمه تحت اللفظى قرآن كريم به زبان فارسى حُسن خِتام مى بخشد. مترجم فرزند شيخ محمّد ابن حاج شيخ محمّد رضا فقيه از اولاد معزّالدين، عالم معروف دوران صفويّه است كه در سال 1298 هجرى شمسى در دزفول به دنيا آمد و در محضر آية اللّه بروجردى به تلمذّ پرداخت تا به درجه اجتهاد نايل آمد. او علاوه بر عربى، با زبان انگليسى نيز آشنايى داشت. وى كه چند سالى در دانشكده الهيّات دانشگاه تهران تدريس مى كرد، پس از سال ها مجاهدت علمى، در سال 1350 ه ش فوت كرد.

مهم ترين اثر وى، ترجمه اى از قرآن كريم است كه توسّط اتحاديّه انجمن هاى اسلامى دانشجويان در اروپا و انجمن اسلامى دانشجويان در آمريكا و كانادا و نيز در سال 1337 توسّط كتابفروشى علميّه اسلامى منتشر شده و آخرين چاپ آن توسّط انتشارات اُسوه در سال 1373 انتشار يافته است.

يكى از ويژگى هاى برجسته اين چاپ، داشتن ملحقات در انتهاى متن و ترجمه است كه علاوه بر فهرست سوره ها،داراى كشف الآيات وكشف المطالب

(173)

موضوعى قرآن است كه به پژوهشگران قرآنى كمك مى كند تا به آسانى به موضوعات ، سوره ها و آيات مورد نظر دسترسى پيدا كنند . همچنين از جهت مطابقت ترجمه با اصل كلام الهى از دقّت نسبى برخوردار است.

اين ترجمه كه آخرين ترجمه تحت اللّفظى از قرآن مى باشد، در نگارش آن توجّهى به اسلوب و ساختار زبان فارسى نشده است؛ بنابراين ترجمه روان و گويايى نيست و متأثّر از ساختار متن عربى آيات است؛ با وجود اين، ترجمه اى نسبتا دقيق مى باشد و از استحكام قابل توجّهى برخوردار است. اين ترجمه توضيح و اضافات تفسيرى به همراه ندارد؛ از اين رو، بسيارى از آيات، گنگ و نارسا است. پس از اين ترجمه، با علمى تر شدن اصول و فنون ترجمه و عنايت به نحو فارسى متن ترجمه، ترجمه تحت اللّفظى كنار گذاشته شد.

عليرغم ويژگى هاى خاصّ اين ترجمه، خطاها و كم دقّتى هاى بسيار در ترجمه آيات و استفاده نكردن از علائم سجاوندى و ضعيف بودن ساختارنحوى ترجمه و جمله بندى ها و عدم رعايت قواعد نگارش و بى دقّتى درآوردن شكل صحيح كلمات و وجود غلط هاى چاپى در ترجمه، در آن به چشم مى خورد .

(174)

معرّفى ترجمه «بَهاءُالدّين خرّمشاهى»

اين ترجمه قرآن كريم همراه با توضيحات و واژه نامه ترجمه اى محتوايى است و در آن نكات نحوى و صرفى به خوبى دخالت داده شده، در سال 1374 منتشر گرديده است. مترجم اين اثر، بهاءالدّين خرّمشاهى از مترجمان و قرآن پژوهان معاصر است كه (درسال 1324 ه _ ش) در قزوين متولّد شده است. وى كه ساليان متمادى در زمينه تأليف و ترجمه درحوزه هاى مختلف علوم انسانى مشغول فعّاليّت بوده و در دو رشته قرآن پژوهى و حافظ پژوهى به صورت تخصّصى فعّاليّت داشته ، بيش از 50 كار قلمى تا سال 77 در زمينه هاى تصحيح ، ترجمه و تأليف ارائه كرده است؛ اين ترجمه با نثرى روان و امروزى و در عين حال ادبى و در صورت نياز با توضيحات و اضافات

در ميان ترجمه (بوسيله گيومه) به چاپ رسيده است.

ترجمه يادشده از لحاظ ساختار در بين ترجمه هاى فارسى قرآن ، نمونه برجسته اى است. علاوه بر ترجمه و تفسير ، داراى پيوست هايى شامل گفتار مترجم، مقاله هايى تحت عناوين قرآن و قرآن پژوهى ، تحريف ناپذيرى قرآن، فهم قرآن با قرآن ، كلمات فارسى درقرآن مجيد و واژه نامه مى باشد.

(175)

گرچه در برخى بخش هاى اين ترجمه، كاستى هايى محسوس است، لكن مترجم سعى كرده با دقّت كافى، ترجمه اى صحيح ارائه دهد، به گونه اى كه تمام اهتمام وى برآن بوده كه هيچ كلمه يا تعبير يا حتّى حرف قرآنى نماند كه معادلى براى آن در ترجمه نباشد، ولى در عين حال در مواردى صلاح دانسته اند كه تفسير آيات را در ترجمه وارد كنند.

اين ترجمه از نظر روانى و خوشخوانى ، بدون هيچ گرايشى در جهت عربى گرايى يا فارسى گرايى انجام گرفته و از تطبيق بسيار خوبى با متن عربى آيات برخوردار است كه در مواردى كه توضيحات و اضافات مختصر بوده اند، آن ها را در متن و بوسيله گيومه آورده، لكن در جابجايى كه توضيحات و تفسيرهاى بيشترى وجود داشته است، مانند شأن نزول ، تفسير و نظر مفسّران، آن را به صورت مفصل در پاورقى آورده است .

از ويژگى هاى ديگر اين ترجمه، ساختار يكنواخت در سراسر آن و استفاده از كلمات و ساختارهاى

(176)

تركيبى مترادف و هم معنا به صورت دقيق و يكسان در تمامى ترجمه است . علاوه بر اين، تا حدّامكان سعى شده مجازها، استعاره ها و تأكيدات بصورت تحت اللّفظى ترجمه نشود، بلكه به صورت محتوايى و در قالب زبان فارسى برگردانده شود. همچنين در مورد آيات اختلافى علاوه بر نقل تفاسير شيعه ، نقل هاى

تفاسير اهل سنّت نيز ذكر شده اند .

نقدهاى مختلفى بر اين ترجمه، نوشته شده و نكاتى را در آن مورد تأمّل قرارداده اند كه از جمله آن ها به اين نكات اشاره شده است:

_ در موارد نادرى يكسان سازى در ترجمه لغات و تركيب هاى هم معنا، رعايت نشده و در برخى از نقدها، ايراداتى بر نثر گرفته شده است . همچنين در برخى آيات، به جاى ترجمه ، تفسير آيه ذكر شده است .

(177)

معرّفى ترجمه «سيد على نقى فيض الاسلام»

ترجمه قرآن عظيم با نثرى ادبى همراه با توضيح و تفسير كه توضيحات، از اصل آيات تفكيك شده و در پرانتز قرار گرفته است، حاصل تلاش بى وقفه علمى مرحوم سيد على نقى فيض الاسلام مترجم شهير معاصر مى باشد كه درسال 1284 (هجرى شمسى) در اصفهان بدنيا آمد . وى كه از شاگردان آيات عظام آقا سيّد ابوالحسن اصفهانى ، حاج آقا ضياءالدّين عراقى و شيخ محمّد كاظم شيرازى و داراى اجازه اجتهاد از آن هاست، علاوه بر ترجمه قرآن، ترجمه نهج البلاغه و صحيفه سجّاديّه را نيز انجام داده است.

اين ترجمه كه نه بيش از حد تحت اللّفظى است و نه آزاد و كم و بيش دقيق، وفادار به متن و متأثّر از ساختار زبان عربى است؛ از دقّت و استوارى خاصّى برخوردار مى باشد؛ سبك و سياق آن بينابين ترجمه تحت اللّفظى معزّى و ترجمه روان و خوش انشاى مرحوم الهى قمشه اى است.

بطور كلّى، اين اثر گرچه دقيق و استوار است، ولى توضيحات مفصّل آن شكل تفسيرى به آن داده و جنبه كاربردى آن براى عامّه مردم كمرنگ شده است.

(178)

ترجمه داراى توضيحات مفصّلى است كه در داخل پرانتز قرار گرفته است، اما در مواردى داخل پرانتز نيست. اين

توضيحات شامل تفسير، شرح واژگان و عبارات آيات و يا ذكر شأن نزول سوره ها مى باشد و روش ترجمه از لحاظ ارائه يك ترجمه تفسيرگونه، در سراسر قرآن رعايت شده است و ترجمه از نثرى نسبتا گويا و روان برخوردار است و مترجم با استفاده از اضافات و تفسيرهايى كه در ترجمه آمده، توانسته است ابهامات را تا حدود زيادى از بين ببرد. اين ترجمه با همگى ويژگى هايى كه دارد، داراى اشتباهات و لغزش هاى محدودى درترجمه و توضيحات و پرانتزهاى طولانى است كه در برخى موارد ميان اجزاى تركيبى جملات فاصله طولانى ايجاد كرده است.

بر شما باد عمل كردن به قرآن ، كه ريسمان محكم الهى ، و نور آشكار و درمانى سودمند است ، كه تشنگى را فرونشاند ، نگهدارنده كسى است كه به آن تمسّك جويد و نجات دهنده آن كس است كه به آن چنگ آويزد . (خطبه 156 نهج البلاغه على «ع»)

(179)

معرّفى ترجمه قرآن كريم «عبّاس مصباح زاده»

عباس مصباح زاده كه از خطّاطان مشهور معاصر است، به ترجمه قرآن كريم اهتمام ورزيده و اين اثر را كه احتمالاً از ترجمه هاى عهد قاجار و از ترجمه ابوالفتح رازى اخذ گرديده است، به وسيله وى در سال 1377 براى اوّلين بار در انتشارات جاويدان به چاپ رسيد و پس از آن بارها به طبع رسيده است . اين ترجمه كه بخاطر پيروى از ساختار دستورى عربى به صورت كلمه به كلمه انجام شده و از دقّت نسبتا خوبى برخوردار است. اين اثر، ترجمه اى است پايبند به اسلوب نحوى قرآنى ، بنابراين به صورت تحت اللّفظى نگارش يافته و تا حدودى روان و گوياست و علاوه بر نوشتن ترجمه كلمات در زير هركلمه، اضافات و

توضيحات فراوانى نيز در آن به چشم مى خورد كه عموما اين اضافات شامل يك و يا چندكلمه است كه از اصل ترجمه، تفكيك شده است .

برخى از صاحب نظران در نقد اين اثر گفته اند: ترجمه بخاطر پيروى از ساختار نحوى آيات، چندان روان و گويا نيست و از نثرى چندان روان و سليس برخوردار نبوده و اشتباهات و خطاهايى نيز در برگردان آيات ديده مى شود؛ امّا ويژگى

(180)

برجسته اين اثر آن است كه ترجمه از دقّت نسبتا خوبى، با اصل كلام الهى برخوردار است و ترجمه تحت اللّفظى نيز بصورت يكسان در ترجمه بكار رفته است، همچنين افزوده ها و توضيحات مختصرى نيز در ترجمه برخى كلمات به چشم مى خورد.

اين اثر را آقاى حجّت هادى در صفحه 76 عيار نقد بر ترجمان وحى و رسول معتمدى در پيام قرآن باعنوان يكصد سال ترجمه و تفسير قرآن كريم، معرّفى و نقد كرده اند .

(خطبه 176 نهج البلاغه على «ع»)

(181)

معرّفى ترجمه منظوم كامل قرآن كريم _ «اميد مجد»

قرآن نامه، اوّلين ترجمه منظوم كامل قرآن مى باشد كه در سال 1376، در 1222 صفحه منتشر شده است.

اين اثر كه شامل 18 هزار بيت مى باشد، در مدت 300 روز توسّط اميد امجد (متولد 1350) از شهر نيشابور، سروده شده است كه اين

عمل، نشان دهنده طبع روان نامبرده است. يكى از ويژگى هاى اين ترجمه، اشعار نسبتا روان آن است بدون استفاده از هرگونه لغت عربى ناآشنا، به ترجمه قرآن پرداخته است.

مترجم در اين اثر سعى كرده در حد امكان اشعار را به صورت خلاصه و مختصر (مُوجَز) بيان كند، بصورتى كه معناى كامل در كمترين لغات بيان شود . گرچه در برخى موارد كه براى ترسيم صحنه لازم بوده توضيحاتى اضافه كنند، به اصل ترجمه

(182)

اضافه شده است. وى مبناى علمى ترجمه منظوم را دو ترجمه فارسى فولادوند و خرّمشاهى قرارداده است، ولى در بسيارى از موارد، توضيحاتى آورده كه در دو ترجمه ياد شده وجود ندارد.

از ويژگى هاى ديگر اين ترجمه، آن است كه شيوه ترجمه منظوم و موزون بدون تخطّى در سراسر ترجمه حفظ شده و مترجم سعى كرده براى تركيبات و تعابير يكسان از ابيات و اشعار متفاوت استفاده كند.از نكات

قوّت اين ترجمه مى توان به روانى و گويايى نسبى اشعار و خلاصه و مُوجَز بودن ترجمه اشاره كرد، به گونه اى كه مترجم سعى كرده در حدّ امكان، معانى را در

(183)

كم ترين واژگان بيان كند. همچنين وزن حَماسِى و بحر متقارب است(1).

1- از اوزان ادبيات شعرى است كه خواننده را به شور و شوق مى آورد.

(184)

آشنايى با10 سايت فارسى قرآنى

(حاوى متون تفسيرى)

1_ WWW.Qurandatabank.com(org.net)پايگاه قرآن پژوهى :

_ اخب_ار : شامل خبرهاى قرآنى و محافل قرآنى .

_ گال_رى : شامل تصاوير زيباى قرآنى مى باشد.

_ قاريان : زندگى نامه قاريان مشهورجهان اسلام، به همراه تصوير و صوت قارى .

_ گزيده متون قرآنى : داراى متن كامل كتاب هاى قرآنى .

_ مقال____ه شناس____ى : در اين قسمت، متن كامل گزيده هاى مقالات

موجود در شبكه به نمايش گذاشته مى شود.

_ آموزش : داراى بخش هاى زير مى باشد :

(185)

الف ) روخوانى

ب) تج_وي____د

ج) ق______رائت

د) چگونگ_ى به_ره گي_رى از تف__اسي_ر ق_رآن

_ دفتر يادبودها: در اين قسمت، بينندگان شبكه مى توانند يادداشت ها و نظرات خود را روى شبكه قرار دهند.

2 _ WWW. QuranChildren.com پايگاه قرآنى كودك__ان :

اي_ن شبك_ه جه_ت تش_وي_ق و ت_رغيب كودك_ان ب_ه نقّاشى موضوعات قرآنى بخصوص داستان هاى قرآنى راه اندازى شده است. كودكان م_ى توانند به دلخ_واه، ه_ر ي__ك از م_وض_وع_ات ق__رآنى را، نق_اشى و ب_ه نشانى الكترونيكى Webmaster @ QuranChildren.comارسال كنند تا در اوّلين فرصت، به نام فرستنده، بر روى شبكه قرار گيرد. همچنين بازديدكنندگان مى توانند از طريق موضوع نقّاشى ، نام نقّاشى يا موضوع قرآنى، جست جو را انجام دهند و تصاوير موجود در شبكه را ملاحظه كنند.

(186)

3 _ WWW.Montazar.net شبكه منتظر (امام مهدى"عج"):

_آموزش : هنوز اين قسمت راه اندازى نشده است.

_ مقالات : در اين قسمت، مقالات با موضوعات ق___رآن_ى م___وج__ود است .

_ قابل توجه است كه در قسمت هاى ديگر اين شبكه،

سرفصل هاى امام مهدى(عج) ، احكام و مراجع ، مناج__ات و شيع__ه و تشيّع وجود دارد .

4 _ WWW.AL_Shia.com شبك___ه الشيع____ه:

(187)

_ در بخش حافظان قرآن كريم با 164 حافظ دختر و 353 حافظ پسر و مختصرى از زندگى نامه آن ها آشنا مى شويد.

5 _ WWW.JameatulQuran.com شبكه جامعة القرآن:

_ جامعة القرآن كريم شبكه اى است كه در موضوعات متن__وع قرآن_ى فعّاليّت مى كند.

_ معرّفى حافظ____ان: در اين بخش ، حافظانى كه در جامعة القرآن موفّق به حفظ قرآن شده اند، خلاصه اى از زندگى آن ها و نمونه اى فعاليت و شي_وه كارش_ان ارائ____ه مى ش____ود.

_ اخبار و اطلاع__ات : شامل اطلاعات قرآنى

_ آم_وزش : شامل آموزش هاى حفظ ، ترتيل ، تجويد و قرائت .

_ سايت هاى اس_لام_ى: معرّفى شبكه هاى اسلامى .

_ پرسش و پاسخ: در اين قسمت كاربران مى توانند پرسش هاى قرآنى خود را مطرح و

(188)

پاسخ آن ها دريافت كنند.

_ انتش___ارات: معرّفى كتب چاپ شده در نشر جامعة القرآن .

6 _ WWW.Balagh.net شبكه بلاغ :

_ سايت فوق به 3 زبان فارسى ، عربى و انگليسى مى باشد.

_ شبكه در صفحه

آغازين، به دو بخش قرآن و پيامب_ر (ص) و اه___ل بيت (ع) تقسي___م مى شود.

_ در زمينه قرآن ، بخش هاى علوم قرآن ، معارف قرآن، كتاب شناسى قرآن، مباحثى پيرامون قرآن و ب_خش تصاوي__ر ارائ_____ه ش__ده اس__ت.

_ در زمينه پيامبر (ص) و اهل بيت (ع)، بخش هاى ذيل قاب_ل استف______اده اند:

الف ) شناخت اهل بيت (ع) كه شامل بخش هاى: اه_ل بيت (ع) از منظ__ر ق__رآن ، پيامبر (ص) و اه______ل بي_______ت (ع) اس___ت .

ب ) زن_دگى ن_____ام_________ه

ج ) فضايل و سي_ره ف_ردى

د ) كت____اب شن_اس__________ى

ه ) كت___ابخان____ه و... .

7 _ WWW.Islamweb.net شبك______ه اس_______لام:

_ اين سايت به دو زبان انگليسى و عربى است و شامل موضوعات مختلفى مانند قرآن، احاديث ، اطّلاعات سياسى روز و... مى ب____اش___د.

(189)

8 _ WWW.Islamway.Com شبك_ه طريق الاسلام:

9 _ WWW.Hawzah.net شبك_______ه ح_______وزه:

10 _ WWW.Islamicdatabank. Comشبكه پارسا:

_ سايت فوق به 3 زبان فارسى ، انگليسى و عربى ارائه شده است .

_ سايت فوق داراى اصلاح نامه اى مشتمل بر موضوعات قرآن و عرفان ، اخلاق ، فقه ، ادبيّات و... م_ى ب__اش__د.

_ از موارد جالب توجّه در اين شبكه مى توان

به كتابس_راى ناش__ران و شه___ر كت__اب اشاره كرد.

(190)

آشنايى با 10 نرم افزار قرآنى ( داراى گرايش تفسير و علوم قرآنى )

1 _ نرم افزار تفاسير قرآن جامع

مشخص___ات :

- كت_ابخ___ان___ه 12 ق_____رن تفسي____ر شيع____ه .

_ 59 دوره تفسير در 538 مجلّد و 250 هزار صفحه بصورت تطبيق_ى .

_ 18 ت__رجمه فارس___ى .

_ ت__رجم__ه انگليس__ى ق_رآن كريم (آقاى پيكتال) .

_ ت__لاوت تم__ام__ى س__وره ه_____اى ق_______رآن .

_ مت__ن زيب_اى قرآن به شكل اعراب گذارى شده .

_ قابليّت جست ج__وى كلم__ه اى يا آي__ه يا س__وره .

2 _ نرم افزار قرآنى بيّنات

مشخّ__ص___ات :

_ تفاسير الميزان (فارسى و عربى) و تفسير نم_____ون____ه .

_ امكان مقايسه همزمان تفاسير .

_ ترجمه هاى فارسى اساتيد : فولادوند ، مكارم ، آيت__ى و خ__رّمشاه_ى .

_ امكان جست جو در متن قرآن ، ترجمه و تفاسير ب_____ا امك__ان چ_____اپ .

(191)

_ امك__ان جست ج__وى لغ__ت و ريش___ه در قرآن .

_ متن كامل كتب نهج البلاغه ، صحيفه سجّاديّه ، مفاتيح ، حلية المتّقين و ... با امكان ترجمه ، امكان جست جو و چاپ .

_ كاربرى ساده و سريع .

3 _ نرم افزار نور المبين :

مشخّصات :

_ 3 دوره تفسيرى كامل قرآن كريم به همراه آشنايى با معانى سوره ها (الميزان فارسى و عرب_____ى و نمون___ه).

_ 18 دوره ت_رجم__ه كام_ل ق_رآن ك_ري_م ش_ام_ل 5 ت_رجم_ه ف_ارس_ى ( فولادوند ، معزّى ، خرّمشاهى ، مكارم ، الهى قمشه اى) 4 ترجمه انگليسى (Irwing ، Shaker ، Ehlali ، Yourself) فرانسوى ، اسپانيايى ، بوسنيايى ، مالى ، آلمانى ، تركى ، فنلان__دى ، هلن__دى و ايتالياي___ى .

_ امكانات متنوّع جهت حفظ آيات شريفه با تكرار نامح_دود .

_ امكانات جست جو در متن آيات ، ترجمه و تفسير با امكانات چاپ و يادداشت.

4 _ نرم افزار قرآنى مني_ر

_ تفسي______ر ف___رات الكوف___ى نوشته كوف______ى .

(192)

_ ترجمه كامل قرآن كريم با صوت استاد منشاوى .

_ متن كامل كتاب قرآن پژوهى آقاى خرّمشاهى .

5 _ نرم افزار قرآنى مُبين

_ شرح و تفسير سوره هاى قرآن به زبان انگليسى _ ترجمه كامل قرآن به زبان هاى فارسى و آلم_ان_ى .

_ متن كامل كتاب صيانت قرآن از تحريف (تحريف ناپذيرى قرآن) نوشته آيت اللّه محمّد هادى مع___________رف____ت .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد محمّد جب____رئي_ل .

6 _ نرم افزار قرآنى ميزان

_ تفسي___ر قمّ__ى .

_ متن كامل كتاب التفسير المفسّرون نوشته ذَهَبِ__ى .

_ ترجمه كامل قرآن به زبان هاى فارسى و انگليس_ى .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد سع_______دالحام_____دى .

7 _ نرم افزار قرآنى رضوان

_ گزيده تفسير نمون_____ه .

(193)

_ ترجمه كامل قرآن كريم به زبان هاى فارسى و ايتالياي____ى.

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد پرهيزكار.

_ متن كامل كتاب آشنايى با عل___وم ق_______رآنى .

8 _ نرم افزار قرآنى سِراج

_ تفسير منسوب به ام__ام حس__ن عسك___رى (ع).

_ ترجمه كامل قرآن كريم به زبان هاى فارسى و اسپاني_ول__ى .

_ مت___ن كام_ل كتاب درس ن__امه علوم قرآن____ى .

_ ترتيل كامل قرآن كريم با صوت استاد خليل حص_رى .

9 _ نرم افزار نورالانوار

_ 11 ترجمه (به 7 زبان) ، 9 تفسير (عربى و ف__ارس___ى).

_ ش___أن ن__زول ، روايات تفسيرى ،

فيلم و عكس با خط عثمان طاها.

10 _ نرم افزار قرآنى بصير

_ 19 ترجم___ه ق__رآن به زبان ه___اى مختلف دنيا .

_ يك دوره ترتيل كامل قرآن كريم با صداى است__اد شحات انور .

_ امكانات وي__ژه جهت حف__ظ ق___رآن كري_____م .

(194)

تحليل آمارى مربوط به شركت كنندگان در

«اولين كارگاه آموزشى مفسّرين جوان»

[ تهران _ نمايشگاه بين المللى قرآن كريم [

تعداد كل شركت كنندگان : حدود 2000 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان خان__م : 800 نف_ر

ش__ركت كنن__دگ__ان آق____ا : 1200 نف_ر

مي_انگي_ن سنّ_ى ش_ركت كنندگان :

افراد بي__ن 16 تا 20 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 20 تا 25 س__ال 700 نف_ر

افراد بي__ن 25 تا سال به بالا 600 نف_ر

سطح تحصيلات شركت كنندگان :

زي_________ر ديپل___________م : 660 نف_ر

ديپل__م و ف___وق ديپل____م : 800 نف_ر

ليس___انس و ب_____الات_____ر : 540 نف_ر

مدّت فعاليّت كارگاه آموزشى : 24 روز از ششم تا پايان ماه مبارك رمضان (19 دى ماه تا 14 آذرم_________اه 81)

آشنايى با مؤسسه قرآنى تفسير جوان

مؤسسه قرآنى تفسير جوان به منظور توسعه فرهنگ انسانساز قرآنى در جامعه خصوصا در ميان نوجوانان و جوانان عزيز تأسيس شده است . شمه اى از فعاليت هاى مؤسسه به شرح زير است :

1. تأليف دوره كامل تفسير قرآن كريم تحت عنوان «تفسير بيان» در 30 جلد (برگرفته از تفسير عظيم مجمع البيان مرحوم طبرسى كه حدود 900 سال پيش نگاشته است) .

2. تأليف كتاب فهرست موضوعى تفسير بيان .

3. تأليف دوره كامل تفسير قرآن كريم تحت عنوان «تفسير جوان» در 27 جلد (برگرفته از تفسير نمونه) .

4. تأليف كتاب فهرست موضوعى تفسير جوان .

تأليف 350 كتاب موضوعى قرآن بر اساس نيازسنجى قرآنى كه بصورت تحقيقات ميدانى از دانش آموزان و دانشجويان اعلام نظر شده است ، در قطع پالتويى با حجم كم و قيمت ارزان (Fast Book) تحت عناوينى همچون؛ راز خوشبختى ، قرآن شناسى جوان ، روش چكيده نويسى موضوعى تفسير قرآن ، فرهنگ نامه قرآنى جوان ، فقر و ثروت از ديدگاه قرآن و ... .

6. ترجمه انگليسى و عربى 8 كتاب : جلد 1 و 30 تفسير بيان ، جلد 26 و 27 تفسير جوان ، روش انس با قرآن ، قرآن شناسى جوان ، فرهنگ نامه قرآنى جوان ، راز خوشبختى .

7. تأليف و چاپ «روزنامه ديوارى پيام آسمانى» با موضوعات متنوع قرآنى جهت نصب در مكان ها و معابر عمومى نظير دانشگاه ها ، اين روزنامه هاى

(200)

ديوارى ، چكيده 276 كتاب تفسير موضوعى قرآن كريم است .

8. تأليف و انتشار كارت هاى جيبى، «گل هاى آسمانى» حاوى رهنمودهاى قرآن در موضوعاتى همچون ؛ آيات داراى اسم اعظم (احتمالاً)، علوم قرآنى براى كودكان و نوجوانان.

9. راه اندازى «كتابخانه تخصصى قرآن كريم» و «باشگاه انديشه هاى آسمانى» براى جوانان.

10. راه اندازى اولين سايت قرآنى جهانى اينترنت با نام «پايگاه قرآن پژوهى» به منظور معرفى 000/10 عنوان كتاب قرآنى به همراه چكيده اى از محتواى آن ها ، به آدرس اينترنتى WWW.Qurandatabank.com (net.org)

11. طراحى «مسابقات تفسير قرآن كريم» در مقاطع راهنمايى ، دبيرستان و دانشگاه .

12. طراحى « جوايز دربردارنده پيام هاى قرآنى» ، ويژه برندگان مسابقات مختلف در سراسر كشور .

13. ارائه و انجام پروژه هاى «پژوهشى و كاربردى قرآنى» در جهت پيشبرد مصالح ملى همچون «محيط زيست از ديدگاه قرآن» .

14. اب__داع و آم__وزش ط____رح مل____ى روش

(201)

انس با ق__رآن (وي__ژه ج__وان___ان) Reference